Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali

Wi-BRO (WIRELESS BROADBAND): 802.16 d/e NING SIMULYaTsION

MODELI

Telekommunikatsiya sohasidagi dunyo olimlari simsiz aloqa texnologiyalarini rivojlantirish maqsadida ko’plab ilmiy izlanishlar olib borishmoqda. Buning natijasida yangi texnologiyalar paydo bo’lmoqda.

S imsiz aloqa tizimlari rivojlanishi natijasida foydalanuvchilar uchun keng va

qulay imkoniyatlar paydo bo’ldi. Ular mobil telefon apparati yoki simsiz aloqa

vositasi yordamida internet tarmog’iga katta tezlikda ulanish, fayl va turli

ko’rinishdagi axborotlarni uzatish tarmog’i orqali uzatib qabul qilish kabi

xizmatlar turidan foydalanish uchun etarlicha imkoniyatlarga ega bo’ldilar.

Zamonaviy simsiz aloqa texnologiyalariga Wi-Fi, Wi-Max va Wi-Bro misol qilib

ko’rsatish mumkin. Bu texnologiyalardan ko’pgina davlatlarda keng foydalanilmoqda. O ’z be kistonda ham bu borada ko’pgina ishlar amalga oshirilib,

foydalanuvchilar tomonidan katta qiziqishlar yuzaga kelishiga sabab bo’linmoqda.

Mamlakatimizdagi aloqa sohasida faoliyat yuritadigan kompaniyalar, qo’shma

korxonalar va internet servis provayderlar, jumladan, Huawei Technologies Co

Ltd., East Telecom, Sharq Telecom, MaxLine kabilar simsiz aloqa texnologiyasini

telematika xizmatlaridan foydalanishga joriy qildilar. Simsiz aloqa texnologiyasining eng so’nggi avlodi IEEE 802.16 d/e standarti bo’lib, unga Wi-Bro, ya’ni “keng yo’lakli simsiz aloqa” deb nom berildi. Uni Wi-Fi, Wi-Max larning takomillashgan versiyasi deb hisoblash mumkin. Wi-Bro texnologiyasini ilk bora 2005 yil Koreyada Samsung Electronics kompaniyasi foydalanishga taqdim etdi. Koreya bu texnologiya bo’yicha eng etakchi davlat hisoblanadi. 2007 yilning avgustida Toshkentda bo’lib o’tgan “IT” forumda koreys mutaxassislari bu texnologiyani O’zbekistonda ham joriy etish taklifi bilan chiqdi. Hozirgi kunda davlatimizda bu texnologiyani joriy qilishning texnikekspluatatsion, moliyaviy, unga bo’lgan talab va taklif va shu kabi boshqa jihatlarini o’rganib chiqilmoqda. Tez orada bu texnologiyani tarmoqlarimizga joriy qilish ham amalga oshish bo’sag’asida turibdi. Aynan shularni e’tiborga olib, bizning mutaxassislarimiz o’z nazariy va amaliy bilimlarimizni bu texnologiyaning rivoji va O’zbekistonda qo’llanilishi uchun sarf qilish maqsadida loyihalar ustida izlanishlar olib bormoqdamiz. Chet el mutaxassislarining ilmiy ishlarini o’rganib, o’zimizning loyihalarimizni takomillashtirish oldimizga qo’yilgan dolzarb vazifalarimizdan biridir. Ular ushbu ishda Wi-Bro texnologiyasi asosida qurilgan aloqa tizimining tashkil etuvchi komponentlaridan foydalanish, uning muhim jihatlarini o’rganish uchun imitatsion modellashtirish dasturi yordamida uning muhim masalalari, MAS sathining samarali o’tkazuvchanligi, resurslardan foydalanish samaradorligi, QoS ta’minoti kabilarning simulyasiyasini ko’rib chiqdilar.

IEEE 802.16 d/e standartiga asosan keng yo’lakli simsiz ulanish tizimi BWA

(Broadband Wireless Access) ning fizik PHY va MAS sathlari mavjud bo’lib,

ularni bazaviy va abonent stantsiya (B&SS- Base&Subscriber Station)sifatida

ifodalash mumkin. Ushbu texnologiyaning afzalligi shundaki, olis masofadagi

foydalanuvchilar osongina yuqori tezlikli keng yo’lakli simsiz aloqa xizmatlaridan

foydalanish muhitiga osongina ulanish, kirish imkoniyatiga ega ekanligidadir. Bu

mavjud bo’lgan simli va sun’iy yo’ldoshli aloqa tizimlariga qaraganda moliyaviy

jihatdan archa arzondir. Bundan tashqari 802.16 standarti 802.11 standartiga

qaraganda bir necha foydalanuvchilarga bir vaqtning o’zida WWW muhitiga kirish

imkoniyatini beradi. Shuningdek 802.16 standarti nafaqat fiksirlangan BWA

(802.16 d) tizimlari uchun, balki mobil BWA (802.16 e) tizimlari uchun ham

mo’ljallangan. Wi-Bro va boshqa simsiz aloqa texnologiyalari ma’lum bir chastota

diapozonida ishlaydi. Radio kanallar uchun chastota diapozonlarini ajratib berish

aloqa sohasiga mutasaddi korxonalar va elektromagnit moslashuv markazi bilan

kelishilgan holda amalga oshiriladi. Wi-Bro tizimi (Wi-Bro texnologiyasi asosida

qurilgan) uchun 100 MHz chastota diapozoni etarli hisoblanadi. Bu boshqa mobil

aloqa tizim chastota diapozoniga (GSM 1800, 1900 MHz; CDMA 450, 900 MHz )

qaraganda deyarli 18-19 barobar kichikdir. Demak, bu tizimning inson

salomatligiga zarari ancha kamdir. Wi-Bro tizimida ham aloqani taxminlovchi radio kanallar mavjud. Ular uplink (UL – BSdan SSga signallarni uzatuvchi radiokanal) va downlink (DL – SSdan BSga signallarni uzatuvchi radiokanal) deb nomlanuvchi fiksirlangan vaqt oralig’lariga bo’linadi va ular “freym” deb ataladi. 802.16 standartiga asosan freymlarni vaqt bo’yicha taqsimlash orqali dupleks (TDD – Time Division Duplex) kanallar hosil qilinadi. Wi-Bro tizimida radiokanallarni ortogonal chastota bo’yicha taqsimlashli ko’p kirishli (OFDMA – Orthogonal Frequency Division Multiple Access) TDD ishlatiladi. OFDMA TDD asosida hosil qilingan freymning 5 msek teng bo’lib, ular “simvol” deb nomlanuvchi aniq vaqt oralig’idagi mantiqiy birliklar ketma-ketligidan iborat. Freymning strukturasiga e’tibor beradigan bo’lsak, 27 ta simvol DL, 15 ta simvol UL uchun ajratilgan. Uning tuzulishi quyidagi rasmda keltirilgan:

Wi-Bro OFDMA TDD freym strukturasi Bu erda MAP – freymning boshqaruvchi qismi bo’lib, u o’z navbatida DL va UL pulsatsiya oqimlarini boshqaruvchilaridan iborat. Freym 16 ta radiokanallardan iborat bo’lib, bu kanallarda uzatiluvchi va qabul qilinuvchi axborot oqimlari joylashtiriladi. SS dan BS orqali ma’lumotlar kontenti manbaiga (DTG – Dinamic Traffic Generator) so’rov paketlari jo’natiladi. O’z navbatida DTG ham SS ga tasdiq paketini yuboradi va ma’lumotlar almashunivi amalga oshiriladi. O’rganilayotgan loyihada foydalanuvchilar quyidagi tur ilovalardan foydalanadi:

VoIP (Voice over IP) – tovush ma’lumotlari

Video streaming – video ma’lumotlar

HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) – internet xizmati

FTP (File Transfer Protocol) – fayllar almashinuvi

XULOSA

Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, simsiz aloqa texnologiyasi rivojlanishi

natijasida qimmat bo’lgan simli va sun’iy yo’ldoshli aloqa tizimlaridan kam

foydalanilib, iqtisodiy jihatdan tejamkorlikka erishish mumkin. Bunday

texnologiyalarni qo’llash orqali foydalanuvchi mobil va statsionar holatda,

ixtiyoriy geografik muhitda ham aloqa almashinuvini va boshqa aloqa

xizmatlaridan samarali foydalana oladi va vaqtdan ham, iqtisodiy jihatdan yutuqqa

erishiladi.

Shularni e’tiborga olib, biz ham Wi-Fi, WiMax va Wi-Bro texnologiyalarining

ochilmagan qirralarini o’rganish, ularni qo’llash choralarini topish, parametrlarini

optimallashtirish va yangi ko’rinishdagi tarmoq topologiyalarini loyihalashtirish

oldimizga qo’yilgan dolzarb va muhim masaladir.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Qosimov S.S “Axborot texnologiyalari” texnik oliy o’quv yurtlari uchun

uslubiy qo’lanma. Toshkent.: “Aloqachi” 2006

2. Internet ma’lumotlari.

3. www.forum.uz , www.evo.uz , google.co.uz , www.tuit.uz saytlari.