Mühazirə Mövzu Maşınqayırma inkişafında elmin və texnikanın rolu. Əsas istehsal, anlayış və təriflər. Texnoloji əməliyyatların tutumu. Texnoloji sənədlər

Deşik və val sistemlərinin qarşılıqlı əvəzolunan xarakterli olunması (xüsusi qaydası belə ifadə olunur ki, hər hansı bir sistemdəki deşiyin ona yaxın daha dəqiq val ilə birləşməsində oturmanın xarakteri dəyişmir, məsələn şəkil 2.8 və ). j_s və J_s müsaidələri sıfır xəttinə nəzərən simmetrik yerləşir. Bu oturmaların həm üst və həm də alt meylləri IT müsaidəsinə əsasən təyin edilir, çünki əsas meylləri yoxdur.
Ölçüləri 500 mm-ə qədər və 5003150-ə qədər val və deşiklərin əsas meyllərinin qiymətləri DST 25347–82-də göstərilmişdir ki, daha onları hesablamağa və xüsusi qaydalara əsasən təyin etməyə ehtiyac yoxdur.
Müsaidə sahələri. Müsaidə sahəsi hər hansı bir əsas meyl ilə müəyyən bir kvalitetə əsasən təyin edilmiş müsaidənin əlaqələndirilməsindən yaranır. Bu qaydaya əsasən müsaidə sahəsinin kvalitetin nömrəsi ilə göstərilmiş əsas meylin hərfi işa­rəsi olur. Məsələn, vallar üçün h6, d11, f 9, deşiklər üçün H6, D11, C10 əsas meylin ölçüsünə uyğun üfüqi xətlə, digər tərəfdən isə qəbul olunmuş kvalitetə uyğun müsaidə və əsas meyllə görə alt və ya üst meyl tapılır və onunla məhdudlaşaraq müsaidə sahəsi yaranır. Əgər əsas meyl üst meyldirsə alt meyl aşağıdakı kimi tapılır: val üçün ei = es – IT, deşik üçün El = ES – IT və əks halda, yəni əsas meyl alt meyl olarsa, üst meyl val üçün es=ei+IT, deşik üçün ES = EI + IT (meyllər işarəsi nəzərə alınmaqla götürülür).

Cədvəl 2.3

Ölçülərin intervalları

Valların əsas meylləri, mkm

a

b

c

d

E

f

g

h

is

p

yuxarı meyl es

Bütün kvalitetlər

4-dən yuxarı 7-yə qədər

3-ə qədər 7-dən yuxarı

3-dən yuxarı 6-ya qədər

–270

–140

–70

–30

–20

–10

–4

0

Hədd ölçüləri bərabərdir, IT/2

+1

0

» 6 » 10

–280

–150

–80

–40

–25

–13

–5

0

+1

0

» 10 » 14 » 14 » 18

–290

–150

–95

–50

–32

–16

–6

0

+1

0

» 18 » 24 » 24 » 30

–300

–160

–110

–65

–40

–20

–7

0

+2

0

» 30 » 40 « 40 » 50

–310 –320

–170 –180

–120 –130

–80

–50

–25

–9

0

+2

0

« 50 » 65 « 65 » 80

–340 –360

–190 –200

–140 –150

–100

–60

–30

–10

0

+2

0

» 80 » 100 »100 » 120

–380 –410

–220 –240

–170 –180

–120

–72

–36

–12

0

+3

0

Cədvəl 2.3-ün davamı

Ölçülərin intervalları, mm

Valların əsas meylləri, mkm

a

b

c

d

E

f

g

h

is

p

yuxarı meyl es

Bütün kvalitetlər

4-dən yuxarı 7-yə qədər

3-ə qədər 7-dən yuxarı

120-dən yuxarı 140-a qədər » 140 » 140 » 160 » 180

–460 –520 –580

–260 –280 –310

–200 –210 –230

–145

–85

–43

–14

0

+3

0

» 180 » 200 » 200 » 225 » 225 » 250

–660 –740 –820

–340 –380 –420

–240 –260 –280

–170

–100

–50

–15

0

+4

0

» 250 » 280 » 280 » 315

–920 –1050

–480 –540

–300 –330

–190

–110

–56

–17

0

+4

0

» 315 » 355 » 355 » 400

–1200 –1350

–600 –680

–360 –400

–210

–125

–62

–18

0

+4

0

» 400 » 450 » 450 » 500

–1500 –1650

–760 –840

–440 –480

–230

–135

–68

–20

0

+5

0

Cədvəl 2.3-ün davamı

Ölçülərin intervalları, mm	Valların əsas meylləri, mkm
	m	n	p	r	S	t	u	v	x	y	z
	aşağı meyl, еs
	Bütün kvalitetlər
3-dən yuxarı 6-ya qədər	+4	+8	+12	+15	+19	–	+23	–	+28	–	35
» 6 » 10	+6	+10	+15	+19	+23	–	+28	–	+34	–	+42
« 10 » 14 » 14 » 18	+7	+12	+18	+23	+28	–	+33	– +39	+40 +45	– –	+50 +60
» 18 » 24 » 24 » 30	+8	+15	+22	+28	+35	– +41	+41 +48	+47 +55	+54 +64	+63 +75	+73 +88
» 30 » 40 » 40 » 50	+9	+17	+26	+34	+43	+48 +54	+60 +70	+68 +81	+80 +97	+94 +114	+112 +136
» 50 » 65 » 65 » 80	+11	+20	+32	+41 +43	+53 +59	+66 +75	+87 +102	+102 +120	+122 +146	+144 +174	+172 +210
»80 » 100 » 100 » 120	+13	+23	+37	+51 +54	+71 +79	+91 +104	+124 +144	+146 +172	+178 +210	+214 +254	+258 +310

Cədvəl 2.3-ün davamı

Ölçülərin intervalları, mm	Valların əsas meylləri, mkm
	m	n	p	r	s	t	u	v	x	y	z
	aşağı meyl, еs
	Bütün kvalitetlər
120-dən yuxarı 140-a qədər » 140 » 160 » 160 » 180	+15	+27	+43	+63 +65 +68	+92 +100 +108	+122 +134 +146	+170 +199 +210	+202 +228 +252	+248 +280 +310	+300 +340 +380	+365 +415 +465
» 180 » 200 » 200 » 225 » 225 » 250	+17	+31	+50	+77 +80 +84	+122 +130 +140	+166 +180 +196	+136 +258 +284	+284 +310 +340	+350 +385 +425	+425 +470 +520	+520 +575 +640
» 250 » 280 » 280 » 315	+20	+34	+56	+94 +98	+158 +170	+218 +240	+315 +350	+385 +425	+475 +525	+580 +650	+710 +790
» 315 » 355 » 355 » 400	+21	+37	+62	+108 +114	+190 +208	+268 +294	+390 +435	+475 +530	+590 +660	+730 +820	+900 +1000
» 400 » 450 » 450 » 500	+23	+40	+68	+126 +132	+232 +252	+330 +360	+490 +540	+595 +660	+740 +820	+920 +1000	+1100 +1250

Cədvəl 2.4

Deşiyin əsas meylləri, mkm

Ölçülərin intervalları, mm

A

B

C

D

E

F

G

H

JS

K

M

N

P-dən z-ə qədər

aşağı meyl, El

Bütün kvalitetlər

8-ci kvalitetə qədər

7-ci kvalitetə qədər

3-dən yuxarı 6-ya qədər

+270

+140

+70

+30

+20

+10

+4

0

–1 + 

–4 + 

–8 + 

» 6 » 10

+280

+150

+80

+440

+25

+13

+5

0

–1 + 

–6 + 

–10 + 

» 10 » 14 » 14 » 18

+290

+150

+95

+50

+32

+16

+6

0

Bərabər hədd ölçüləri, IT/2

–1 + 

–7 + 

–12 + 

Meyllər 7-ci kvali­tet­dən yuxarı -qədər artırılır

» 18 » 24 » 24 » 30

+300

+160

+110

+65

+40

+20

+7

0

–2 + 

–8 + 

–15 + 

» 30 » 40 » 40 » 50

+310 +320

+170 +180

+120 +130

+80

+50

+25

+9

0

–2 + 

–9 + 

–17 + 

» 50 » 65 » 65 » 80

+340 +360

+190 +200

+140 +150

+100

+60

+30

+10

0

–2 + 

–11 + 

–20 + 

80-dən yuxarı 100-ə qədər »100 » 120

+380 +410

+220 +240

+170 +180

+120

+72

+36

+12

0

–3 + 

–13 + 

–23 + 

Cədvəl 2.4-ün davamı

Ölçülərin intervalları, mm

A

B

C

D

E

F

G

H

JS

K

M

N

P-dən z-ə qədər

aşağı meyl, El

Bütün kvalitetlər

8-ci kvalitetə qədər

7-ci kvalitetə qədər

»120 » 140 » 140 » 160 »160 » 180

+460 +520 +580

+260 +280 +310

+200 +210 +230

+145

+85

+43

+14

0

Bərabər hədd ölçüləri, IT/2

–3 + 

–15 + 

–27 + 

Meyllər 7-ci kvali­tet­dən yuxarı -qədər artırılır

»180 » 200 » 200 » 225 » 225 » 250

+660 +740 +820

+340 +380 +420

+240 +260 +280

+170

+100

+50

+15

0

–4 + 

–17 + 

–31 + 

» 250 » 280 » 280 » 315

+920 +1050

+480 +540

+300 +330

+190

+110

+56

+17

0

–4 + 

–20 + 

–34 + 

» 314 » 355 » 355 » 400

+1200 +1350

+600 +680

+360 +400

+210

+125

+62

+18

0

–4 + 

–21 + 

–37 + 

» 400 » 450 » 450 » 500

+1500 +1650

+760 +840

+440 +480

+230

+135

+68

+20

0

–5 + 

–23 + 

–40 + 

Cədvəl 2.4-ün davamı

Deşiyin əsas meylləri, mkm

Ölçülərin intervalları, mm

P

R

S

T

U

V

X

Y

Z

, mkm

yuxarı meyl, ES

7-ci kvalitetdən yuxarı

3

4

5

6

7

8

3-dən yuxarı 6-ya qədər

–12

–15

–19

–

–23

–

–28

–

–35

1

1,5

1

3

4

6

» 6 » 10

–15

–19

–23

–

–28

–

–34

–

–42

1

1,5

2

3

6

7

» 10 » 14 » 14 » 18

–18

–23

–28

–

–33

– –39

–40 –45

– –

–50 –60

1

2

3

3

7

9

» 18 » 24 » 24 » 30

–22

–28

–35

– –41

–41 –48

–47 –55

–54 –64

–63 –75

–73 –88

1,5

2

3

4

8

12

» 30 » 40 » 40 » 50

–26

–34

–43

–48 –54

–60 –70

–68 –81

–80 –97

–94 –114

–112 –136

1,5

3

4

5

9

14

» 50 » 65 » 65 » 80

–32

–41 –43

–53 –59

–66 –75

–87 –102

–102 –120

–122 –146

–144 –174

–172 –210

2

3

5

6

11

16

» 80 » 100 » 100 » 120

–37

–51 –54

–71 –79

–91 –104

–124 –144

–146 –172

–178 –210

–214 –254

–258 –310

2

4

5

7

13

19

Cədvəl 2.4-ün davamı

Ölçülərin intervalları, Mm

P

R

S

T

U

V

X

Y

Z

, mkm

yuxarı meyl, ES

7-ci kvalitetdən yuxarı

3

4

5

6

7

8

120-dən 140-a qədər » 140 » 160 » 160 » 180

–43

–63 –65 –68

–92 –100 –108

–122 –134 –146

–170 –190 –210

–202 –228 –252

–248 –280 –310

–300 –340 –380

–365 –415 –465

3

4

6

7

15

23

» 180 » 200 » 200 » 225 » 225 » 250

–50

–77 –80 –84

–122 –130 –140

–166 –180 –196

–236 –258 –284

–284 –310 –340

–350 –385 –425

–425 –470 –520

–520 –575 –640

3

4

6

9

17

26

» 250 » 280 » 280 » 315

–56

–94 –98

–158 –170

–218 –240

–315 –350

–385 –425

–475 –525

–580 –650

–710 –790

4

4

7

9

20

29

» 315 » 355 » 355 » 400

–62

–108 –114

–190 –208

–268 –294

–390 –435

–475 –530

–590 –660

–730 –820

–900 –1000

4

5

7

11

21

32

» 400 » 450 » 450 » 500

–68

–126 –132

–232 –252

–330 –360

–490 –540

–595 –660

–740 –820

–920 –1000

–1100 –1250

5

5

7

13

23

34

Şəkil 2.8. Xüsusi hal üçün deşiklərin

əsas meyllərinin sxemi

MOBC əsasını ISOP 286 və P 1829 tövsiyələri təşkil edir ki, bu da QİYŞ ölkələri və digər ölkələr arasında texniki əlaqələri genişləndirmək məqsədi daşıyır. İSO tövsiyələrinə və QİYŞ ölkələrinin təcrübəsinə əsasən 1 mm-dən 500 mm qədər olan ölçülər üçün nəzərdə tutulmuş müsaidə sahələrindən üstünlük verilən müsaidə sahələri ayrılmışdır. Onlar tətbiq olunan oturmaların 90-95%-ni əhatə edir.

Üst müsaidə sahələrinin tətbiqi məhsullarının eyniləşdirmə səviyyəsini artırmağa, tətbiq olunan kəsici və ölçücü alətlərin müxtəlifliyini azaltmağa, QİYŞ ölkələri üçün xüsusiləşdirilmiş müsaidələr yaratmağa imkan verir.
500 m-dən böyük və 1 mm-ə qədər ölçülər üçün üstün müsaidə sahələri ayrılmamışdır, lakin DST 25347 – 82-nin 2-ci əlavəsində bu haqda tövsiyələr verilmişdir.