Mühazirə Mövzu Maşınqayırma inkişafında elmin və texnikanın rolu. Əsas istehsal, anlayış və təriflər. Texnoloji əməliyyatların tutumu. Texnoloji sənədlər

Yüklə 3,03 Mb. səhifə 18/63 tarix 03.05.2023 ölçüsü 3,03 Mb. #108118 növü Mühazirə

-Ma n istehsal texnologiyas [1]

Bu səhifədəki naviqasiya:

• Mühazirə Mövzu 5. Mexaniki emal dəqiqliyi. Dəzgahların, alətlərin və tərtibatların dəqiqliyi. Texnoloji sistemin sərtliyi.

h5 v5	h6 p6 v6 t7 i7	h7 s7	u8 x8 z8	H6	H7 R7 İ7	h8 İ8
H9
R, mkm
1-dən 3-ə qədər		1,6		6,3	1,6	3,2	3,2	6,3
3-dən yuxarı, 6-ya qədər
6 ––10––
10 – –18––					3,2	6,3	6,3
18 – –30––	3,2
30 – –50––			6,3	10			10	10
50– –80––	3,2
120– –180––		6,3			6,3	10
180 – –260––			10				20	20
260––360––	6,3			20
360– –500––		10

Mühazirə
Mövzu 5. Mexaniki emal dəqiqliyi. Dəzgahların, alətlərin və tərtibatların dəqiqliyi. Texnoloji sistemin sərtliyi.

Mexaniki emal dəqiqliyi. Emal dəqiqliyi haqqında anlayış.


Maşın hissələrinin əksəri bir-birinə yapışmış silindr, konus, çoxüzlü müstəvi və s. bu kimi sadə həndəsi sahə ilə örtülən müəyyən həndəsi cisimlərdən ibarətdir.
Maşınların hazırlanma prosesində e’mal dəqiqliyi, maşın hissələrinin həndəsi ünsürlərinin ölçülərinin cizgilərdə verilmiş qiymətlərinə bərabərlik dərəcəsindən asılıdır. E’mal dəqiqliyi hazırlanan maşın hissəsinin ölçülərinin, həndəsi formasının və həmçinin üzlərinin bir- birinə nisbətən yerləşmə vəziyyətinin dəqiqliyi ilə müəyyən edilir. Buna görə də, maşın hissələrinin dəqiqliyini müəyyən edən amilləri üç növə ayırmaq olar:

1. 
   ölçü dəqiqliyi;
   
2. 
   forma dəqiqliyi;
   
3. 
   həndəsi ünsürlərin bir-birinə nisbətən yerləşmə vəziyyətinin dəqiqliyi.
   

Ölçü dəqiqliyi dedikdə, maşın hissəsini e’mal edərkən onun üzərində əmələ gətirilən ölçülərin cizgidə verilmiş qiymətinə yaxınlıq dərəcəsi nəzərdə tutulur.
Mexaniki e’mal prosesində dəzgah, tərtibat, alət, mə’mul və fəhlə iştirak edir. Bunların hər birinin xüsusiyyətilə əlaqədar olan, bir sıra amillər e’mal edilən maşın hissəsinin dəqiqliyinə az-çox tə’sir edir. Ona görə də, heç bir e’mal prosesində qabaqcadan verilən bir ölçünün mütləq qiymətini əməli olaraq əldə etmək mümkün deyildir. Mexaniki e’malın bütün növlərində, maşın hissələrinin üzərində əmələ gətirilən ölçülər qabaqcadan tə’yin edilmiş qiymətindən bir qədər az və ya çox alınır. Buna görə də, maşınqayırma xalq təsərrüfatının ən dəqiq sahələrindən biri olmasına baxmayaraq, hər bir ölçünün sabit qiymətini əldə etməyə çalışmırlar.
Əməli nöqteyi-nəzərdən, maşın hissələri ölçülərinin sabit qiymətini dəqiq surətdə əldə etməyə ehtiyac da yox­dur, çünki hər bir ölçü müəyyən dərəcədə artıq-əskik ol­duğu halda da, maşın hissələrinin yığılması sür’ətlənir və maşının istismar dövrü öz vəzifəsini yerinə yetirməsinə imkan verir.
Forma dəqiqliyi dedikdə e’mal zamanı əmələ gətirən həndəsi formaların düzgünlüyü (ideal həndəsi formaya yaxınlıq dərəcəsi) nəzərdə tutulmalıdır. Məsələn, silindrik forma dəqiqliyi onun oxunun düzxətliliyindən, üstünün düzlüyündən və en kəsiyinin dairəvilik dərəcəsindən asılı­dır. Silindri e’mal edərkən onun üstündə çəlləkvarilik, yəhərvarilik, konusluq, ovallıq, çoxüzlülük və s. forma xəta­ları əmələ gələ bilər (5.1-ci a, b, v, q, d, e şəkli). Müstəvini e’mal edərkən qabarıqlıq və ya çökəklik və s. də ola bilər.

Şəkil 5.1. Silindrik üzlərin forma xətaları a- çəlləkvarilik; b - yəhərvarilik;
v - əyrioxluluq; q- konusluq; d - ovallıq; e- çoxüzlülük
Ona görə də demək olar ki, hər bir həndəsi formanın dəqiqliyi onun üzərində əmələ gəlmiş forma xətalarının böyük və kiçikliyindən asılıdır.
Forma xətası e’mal edilən üzün ölçüsünün müsaidəsindən böyük olarsa, ölçünü yoxlayan zaman belə xəta çox asan aşkara çıxır. Forma xətası müsaidə daxilində olarsa adi ölçü yoxlaması zamanı müşahidə olunmur. Məsələn, silindrik üzü e’mal edərkən, forma xətası olaraq əmələ gəlmiş konusluq böyük olarsa, diametri yoxlayan bənd silindrin bir başından keçir, o biri başından keçmir, bununla da konusluq çox asan mə’lum olur. Konusluq silindrin diametrinin müsaidəsi daxilində olarsa, yə’ni D₂ < d₀ və d₂ > d_k olan halda (5.1-ci şəkil), bənd mə’mulun üzərində olan konusluğu göstərmir. Habelə, müsaidə daxilində olan yəhərvarilik, çəlləkvarilik və s. xətalar ölçünü yoxlayan zaman müşahidə olunmur. Ona görə də, mə’mulun həndəsi formasını böyük dəqiqliklə əmələ gətir­mək lazım olduqda, onun forma dəqiqliyi ayrıca yoxla­yırlar.
Həndəsi ünsürlərin qarşılıqlı vəziyyətinin dəqiqliyi, silindrik üzlərin biroxluluğu və yaxud oxlarının paralelliyi və ya perpendikulyarlığı ilə, müstəvilərin paralelliyi və ya perpendikulyarlığı ilə baş üzlərin xarici və ya daxili (silindr və ya konus) üzün oxuna perpendikulyarlığı ilə müəyyən edilir. Həndəsi ünsürlərin vəziyyətinin dəqiqlik xətalarının yol verilən sərhəddi əksər hallarda maşın hissələrinin cizgiləri üzərində göstərilir (şəkil 5.2-ci şəkil).

	Qeyri-eyni oxululuq 0,05 mm-dən artıq olmamalıdır.
	Ovallıq, Konusluq, çəlləKvariliK və dalğalılıq nəticəsində radial vurma 0,03 mm-dən artıq olmamalıdır.
	MərKəzlər üzərində voxlarKəıı radial vurma 0,1 və 0,2 mm-dən artıq olmamalıdır.
	Xarici üzün, daxili üzə nisbətən, vurması 0,2 mm-dən artıq olmamalıdır.
	A üzünün, V üzünə nisbətən, vurması 0,05 mm-dən artıq olmamalıdır.
	Alt deşiyin, üst deşiyə nisbətən, vurması 0,1 mm-dən artıq olmamalıdır.
	Sağanaq üzərində yoxlarKən yan A üzünün vurması 0,05-dən artıq olmamalıdır.
	Oxdan 100 mm məsafədə yan üzün vurması 0,01 mm-dən artıq olmamalıdır.
	1 və 2 oxlarının qeyri-paralelliyi 0,02 mm-dən artıq olmamalıdır.
	3 və 1 oxlarının 2 oxuna nisbətən qeyri- paralelliyi 0,03 mm-dən artıq olmamalıdır.
	Deşiyin oxunun baza üzünə nisbətən qeyri- paralelliyi 0,01 mm-dən artıq olmamalıdır.
	I və II oxlarının qeyri-perpendiKulyarlığı 100 mm uzunluqda 0,02 mm-dən artıq olmamalıdır.

Şəkil 5.2. Cizgilərdə müxtəlif forma xətalarının göstərilməsi

Yüklə 3,03 Mb.

Dostları ilə paylaş: