Nağd pullar müştərilərdən nağd şəkildə qəbul olunur və çek əsa- smda verilir.
Nağd pullarm vətəndaşlardan, eləcə də kredit təşkilatlarmm əmək- daşlarmdan qəbulu və
onlara
təqdimatı gəlirli və məsrəfli
kassa orderləri ilə həyata keçirilir. Komunal, vergi və digər ödənişlərə
görə pullarm qə- bulu müəyyən olunmuş formalarm qəbzləri və bildirişlər ilə həyata keçi- rilir.
3.NAĞD PULLARIN QƏBULUNUN TƏġKĠLĠ
Pul və s. qəbulu və verilməsi üçün hər bir kommersiya bankmda
kassa əməliyyatları Ģöbəsi fəaliyyət
göstərir. Kassa əməliyyatlarmm tər- kibinə, qeyd etdiyimiz kimi, mədaxil, məxaric, mədaxil-məxaric,
yeni- dənsayma kassaları, pul ödənişi daxildir.
Gündüz mədaxil kassası - əməliyyat günü ərzində
nağd pul və digər qiymətlilərin qəbulunu həyata keçirən mədaxil kassasıdır.
AxĢam mədaxil kassası
- əməliyyat günündən sonra nağd pul və digər qiymətlilərin qəbulunu həyata
keçirən mədaxil
kassasıdır.
Məxaric kassası - əməliyyat günü ərzində nağd pul və digər qiymətlilərin verilməsini
həyata keçirən kassadır.
Mədaxil-məxaric kassası - həm mədaxil, həm də məxaric kas- salarmm funksiyalarmı həyata keçirən
kassadır.
Yenidənsayma kassası - müştərilərdən qəbul edilmiş nağd pul və digər qiymətlilərin yenidən
sayılmasım və formalaşdırılmasmı həyata keçirən kassadır. Yenidənsayma kassaları inkassator
aparatı vasitəsilə daxil olan banklarda təşkil olunur. Kassaların kəmiyyəti bank fəaliyyə- tinin
dairəsindən asılıdır. Banklar nağd pul vəsaitlərini müştərinin işti- rakı ilə şəxsi sandığma qəbul edir.
Pul vəsaitlərinin qəbulunun yeni növü kimi bank sandığmm tərkibində nəğd pulu qoruyub saxlayır.
Müştərilər bank sandığmı şəxsən gətirərək, pul vəsaitinin qəbulu və hesablanması üçün
mədaxil
kassasına verirlər.
Müştəri bank sandığma pul vəsaitlərinin qeydiyyat vərəqəsini və köçürmə cədvəlini əmanət qoyur.
Kassaçı-nəzarətçinin iştirakı ilə mə- daxil kassasmm pul vəsaitini hesablayır.
Deməli, nağd şəklində
elan edilmə elandan, orderdən və qəbzdən ibarət sənədlər dəstidir.
Əməliyyatçı elanm düzgün doldurulmasım yox- layır, gəlir üzrə kassa dərgisində pulların məbləğini
əks etdirir və onu kassaya təhvil verir. Kassa əməkdaşı qəbzi və orderi imzalayır, qəbzə möhür vurur
və onu pulları köçürən şəxsə verir. Nağd şəklində elan edilmə ilə bağlı elam kassa əməkdaşı özündə
saxlayır, elana dair orderi isə işarə olunan məbləğin nağd vəsaitləri köçürən şəxsin hesabma
köçürülməsi üçün əməliyyatçıya qaytarır.
Kredit təşkilatmda mühasibat uçotunun aparılması qaydaları gəlir-
li kassa əməliyyatları üzrə
sənəd dövriyyəsinin təşkili zərurətini nəzərdə tutur və bu zaman
müştərilərin hesablarma pullann köçürülməsi ilə bağlı qəbzlərin müştərilərə təqdimatmm pullarm
kassaya faktiki şəkildə daxil olmasmdan sonra həyata keçirilir. Yalnız
pullarm qəbuluna kimi
əmanətçilərin şəxsi hesablarma yazılan vətəndaşlarm əmanətlərinə ödə- nilən haqqlar istisna təşkil
edir. Bu zaman əmanətə köçürülən haqqı təsdiq edən sənədlər və (və ya) bank kitabçası yalnız
pullarm bank kas- sasına faktiki şəkildə daxil olmasmdan sonra əmanətçiyə verilir.
Əməliyyat gününün sonunda kassa əməkdaşı qəbul olunan pulla- rm məbləği və kassaya daxil olan
pul sənədlərinin sayı haqqmda arayışı təşkil edir.
Arayış ilə bağlı ümumi məbləğ
gəlir sənədlərinin məbləği və qəbul edilən nağd pullarm məbləği ilə
uyğunluq təşkil etməlidir. Bu arayışlar əməliyyatçmm mədaxil
kassa jurnalında aparılan qeydlər ilə
müqayisə olunur. Müqayisə kassa dərgilərində kassa əməkdaşmm və kassa əmək- daşınm arayışmda
əməliyyatçıların imzaları ilə təsdiq olunur.
Əməliyyat günü ərzində gəlir sənədləri və qəbul olunan pullarm məbləği və kassaya daxil olan pul
sənədlərinin sayı haqqında arayış ilə birlikdə qəbul olunan və verilən pullarm (dəyərlərin) qeydiyyatı
kitabça- smda qəbz altmda
kassamn müdirinə təhvil verilir.
Nəzarətçi
vəzifəsini kassa müdiri icra edir. Aparılan hesablaşma- lardan sonra kassaçı
nəzarət
cədvəli tərtib edir və bu cədvəldə əmanət qoyuluşunu, pul vəsaitinin miqdannı, çatışmayan və artıq
olan pul və- saitinin qədərini kassaçınm, nəzarətçinin admı, soyadmı qeyd edir. Bu- rada eləcə də
maliyyə biletlərinin kəmiyyəti haqqmda arayış tərtib olu- nur. Bir qədər sonra əməliyyat şöbəsi
KitabYurdu.az
212
tərəfmdən qəbul olunmuş pul və- saitinin məbləğinə aid gəlir kassası sənədinin 2 nüsxəsi göndərilir.
Kas- saçı hər 2 nüsxəni imzalayır. 2-ci nüsxə əməliyyat şöbəsinin əməkdaşma verilir. 1-ci nüsxə isə
kassa sənədinə tikilir.
Gün ərzində qəbul olunmuş pul vəsaitinin kassaçı gəlir haqqında sənədlər və arayışlarla
bərabər
müdirə təhvil verilir. Müdir qəbul və tə- qdim edilmiş pul vəsaitinin kitabçasmda qeydiyyat aparır.
Nağd pul vəsaitinin vaxtlı-vaxtmda banka təqdim edilməsinə bank iqtisadçıları tərəfindən nəzarət
yetirilir. Cari nəzarət prosesi kassa planı vasitəsilə nə- zarət cədvəli əsasmda aparılır. Sonrakı nəzarət
isə kassa əməliyyatları- nm icra olunması qaydalarma müəssisələr tərəfındən riayət olunması
prosesinin yoxlanılması zamanı həyata keçirilir. Banka daxil olan bütün pul vəsaitini və məsrəf
əməliyyatmın yerinə yetirilməsini hər bir kom- mersiya bankımn idarəsinin
dövriyyə kassası
mədaxilə yazır.
Əməliyyat günü bitdikdən sonra müəssisələrdən pullann qəbulunu
axĢam kassaları həyata keçirir.
Pullarm qəbulu başa çatdmdan sonra kassaçı və əməliyyatçı nağd pullan üzərində «Axşam kassası»
möhürünün dayandığı kassa dərgisində və gəlir sənədlərində göstərilən məbləğ ilə müqayisə edir və
kassa dərgisini imzalayırlar. Daxil olan pul- lar, gəlir kassa sənədləri, kassa dərgisi və axşam
kassasımn əməliyyatla- rınm başa çatması ilə bağlı möhür mühafizə olunan seyfdə qorunur. Növbəti
günün səhəri pullar və gəlirli kassa sənədləri qəbz altmda kassa müdirinə təhvil verilir. Daha sonra
gəlirli kassa sənədləri baş mühasibə ötürülür və mühasib yoxlamadan sonra kassa dərgisini imzalayır
və onu nağd pulların elanı ilə birlikdə hesablar üzrə əks olunma üçün nağd əməliyyatlarm
əməkdaşlarma ötürür.
Əməliyyat günü ərzində daxil olan bütün nağd vəsaitlər əməliyyat kassasma sərf olunmalı
və həmin
iş günündə müştərilərin müvafiq he- sablarma köçürülməlidir. Əgər pullar müştərilərdən
əməliyyatdan so- nrakı dövrdə axşam kassasma daxil olmuşdursa, o zaman onlar növbəti iş günündən
gec olmamaq şərtilə kredit təşkilatmm müştərilərinin müvafiq hesablarma köçürülür.
4 .NAĞDPULLARIN TƏQDĠMATININ TƏġKĠLĠ
Müəssisə və təşkilatlara nağd pullarm verilməsini
dövriyyə kassala- rı həyata keçirir. Bu zaman hər
bir bank rasional qaydada pul dövriyyə- sini təşkil edir. Bu tapşınğm yerinə
yetirilməsi kommersiya
bankları tə- rəflndən rüblük, operativ, kassa proqnozlarmm köməyi ilə tərtib edilə- rək, icra olunur.
Bütün müəssisələr, təşkilatlar və idarələr kassa sifarişlə- rini banka təqdim edir.
Müəssisələrin, təşkilatlarm və idarələrin
kassa sifariĢləri 4 bölməyə bölünür.
Birinci bölməds kassa planınm ayrı-ayrı mətnlərinə uyğun olaraq müəssisə və təşkilatlarm nağd pul
vəsaitlərinin ümumi məbləği öz əksini tapır.
Ikinci bölməyə mədaxilin xərcləri, Dövlət Rabitə komitəsinin müəssisələrə
təqdim etdiyi pul
vəsaitləri, Əmanət banklarmm idarələrinə təqdim olunan maliyyə kapitalı və bakm idarələrinin
kassasma pul vəsa- itlərinin təqdimatı daxildir.
Üçiincü bölmədə əmək haqqınm nağd pul vəsaitinin ümumi xərci, sosial yönlü ödənişlər,
stipendiyalar, pensiya və sosial sığorta xidmətlə- rinin müavinəti iştirak edir. Bu bölmələrin
göstəricilərinin keçən ilin uyğun kvartalı üzrə faktiki icrası təşkil olunur.
Müəssisələrdən alınan məlumat və kassa sifarişləri əsasmda kom- mersiya bankınm
kassa
proqnozlarının hesablaĢmaları tərtib edilir və bu hesablaşmalarm icrası prosesində kommersiya
bankları tərəfındən müəssisələrin kassa xidmətləri həyata keçirilir.
Müəssisələr, təşkilatlar və idarələrin əmək haqlarmı ödəmək üçün
təqdim etdikləri pul vəsaiti kommersiya bankları vasitəsilə kollektiv müqavilələrə, hakim orqanlarm
qərarma, nazirliklərin sərəncamlarma uyğun olaraq verilir.
Kredit təşkilatları nağd pullarm təqdimatını, qeyd etdiyimiz kimi çeklər əsasında həyata keçirdikləri
halda bankın əməkdaşlarma məsrəf- lərin kassa orderləri əsasmda təqdim edir.
Məsrəflər ilə bağlı kassa əməliyyatlarmm həyata keçirilməsi üçün kassa müdiri məsrəflər kassasınm
əməkdaşlarına hesabat altmda qəbul olunan və verilən pullarm (dəyərlərin) qeydiyyat kitabçasmda
qəbz al- tmda zəruri məbləğdə pul vəsaiti verir.
KitabYurdu.az
213