Lakin onlarm fərqli cəhətləri aĢağıdakılardır:
•
Çox sadə
yolla ləğv oluna bilər;
•
Müəyyən olunmuĢ valyuta məbləği vasitəsilə imzalanır;
•
Rəsmi birjalarda satılır;
•
Fyüçers satıĢmı təĢkil edən tacirlər «pul marja» sım birjanm dillerlərinə ödəməlidirlər.
(əvvəlcədən pul ödəniĢi) Bu fyüçers öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə zəmanət verir.
Fyüçers satıcılarmı LIFFE valyuta kursu üzrə diler adlandırırlar. Onlar iri pul məbləğini dövriyyəyə
buxaxır və valyuta təhlükəsindən uzaqlaĢmaq üsullarmı axtarıb tapırlar.
Sonda, yeni maliyyə vəsaitlərinin nəzərdən keçirilməsi (buraya; forvard saziĢləri, toplamalar,
onsiyon və fyüçerslər daxildir) 80-cı illərin əvvəllərində bazarlarm qeyri-sabitliyi nəticəsində irəli
sürülən tələblərə cavab verir. Bu ilk növbədə valyuta təhlükəsindən müdafiə olunmağa, kiçik itkilər
vasitəsilə Ģəxsi fəaliyyətini maliyyələĢdirməyə, müəyyən ehtiyatlara malik olmağa Ģərait yaradır. Və
ən nəhayət buraya spekulyasiya vəsaitləri də daxildir. Bundan baĢqa, maliyyə vəsaitləri ümumdünya
maliyyə inteqrasiyasmm (birliyinin) ən əsas və zəngin amillərindən biridir. Onlar müxtəlif ölkələrin
beynəlxalq və daxili bazarları arasmda münasibətlərin yaradılmasım təmin edir. Ġnteqrasiya bir sıra
üstünlüklərə
malik olsa da, təhlükədən də uzaq deyil. ĠnkiĢaf etmiĢ qabaqcıl sənaye ölkələrinin hakim
dairələri və valyuta orqanları beynəlxalq bazarların, eləcə də valyuta məhlükəsinin müəyyən
dərəcədə tənzimlənməsini təmin edir.
KitabYurdu.az
228
MÖVZU9. BANKLARIN QĠYMƏTLĠ KAĞIZLARLA ƏMƏLĠYYATLARI
PLAN
1.QĠYMƏTLĠ KAĞIZ BAZARINDA KREDĠT TƏġKĠLATLARININ FƏALĠYYƏT NÖVLƏRĠ
2.BANKLARIN QĠYMƏTLĠ KAĞIZLARLA ĠNVESTĠSĠYA ƏMƏLĠYYATLARI
3.BANKLARIN QĠYMƏTLĠ KAĞIZLARLA BROKER VƏ DĠLER ƏMƏLĠYYATLARI
4.BANKIN TRAST ƏMƏLĠYYATLARI
1.
QĠYMƏTLĠKAĞIZ BAZARINDA KREDĠT TƏġKĠLA TLARIN
FƏALĠYYƏT NÖVLƏRĠ
Qiymətli kağızlar üzrə əməliyyatlarda banklarm iĢtirakı hər bir öl- kənin qanunvericiliyi tərəfmdən, milli
fond bazarmm xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, özünəməxsus qaydalarla idarə olunur. Müasir dövrdə qiy-
mətli kağızlar bazarmda ən aktiv fəaliyyət göstərən, qanunvericilik məhdudiyyəti
olmayan bazar
iĢtirakçıları Almaniyanm universal bank- larıdır. ABġ-da isə əksinə kommersiya banklarma qeyri-dövlət
qiymətli kağızları üzrə əməliyyatları qadağan edilmiĢdir.
Bizim ölkəmizdə bank qanunvericiliyinə əsasən, kredit təĢkilatları ənənəvi bank əməliyyatlarmı qiymətli
kağızlar bazarxnda həyata keçirə bilərlər.
Hal-hazırda kommersiya bankları qiymətli kağızlar bazarmda
pe- Ģdkav və
qeyri-peĢəkar iĢtirakçılar
kimi fəaliyyət göstərirlər.
Qeyri-peĢəkar iĢtivakçılar kimi kommersiya bankları nizamnamə kapitalını geniĢləndirmək və borc
vəsaitlərini cəlb etmək məqsədilə Ģəxsi qiymətli kağızlarım buraxırlar.
Qiymətli kağızlar bazarında
peĢdkar fəaliyyətlə peĢəkar iĢtirakçı kimi lisenziyası olan banklar məĢğul
ola bilərlər. Milli Bank aĢağıdakı peĢəkar fəaliyyətləri üçün lisenziya təqdim edir:
•
broker fəaliyyəti, fıziki Ģəxslərlə əməliyyatları istisna etməklə;
•
fıziki Ģəxslərlə broker
fəaliyyəti üzrə;
•
diler;
•
qiymətli kağızlarla etibarlı idarəetmə üzrə;
•
depozit fəaliyyəti üzrə;
•
klirinq fəaliyyəti üzrə.
Lisenziya almaq üçün, kredit təĢkilatlarınm heyətində hər bir peĢəkar fəaliyyəti üzrə ixtisas
Ģəhadətnaməsi olan mütəxəssislər çoxluğu təĢkil edilməlidir.
Qiymətli kağızlar bazarmda qeyri-peĢəkar fəaliyyət, kredit təĢkilatları tərəfindən bank əməliyyatlarmın
həyata keçirilməsi üçün təqdim olunan lisenziya üzrə yerinə yetirilir.
2 BANKLARIN QĠYMƏTLĠ KAĞIZLARLA ĠNVESTĠSĠYA
ƏMƏLĠYYA TLARI.
Bankın
qiymətli kağızlarla investisiya əməliyyatlan birbaĢa və dolayı gəlir əldə edilməsi üçün
ehtiyatlarm qiymətli kağızlara qoyuluĢunu xarakterizə edir. Qiymətli kağızlarm qoyuluĢundan əldə
olunan
birbaĢa gəliri bank
divident, faiz və likvidlik gəliri
Ģəklində alır.
Dolayı gəlirlər banklann qiymətli kağızlarmm
nəzarət paketi
vasi- təsilə müĢtərilərə təsiri nəticəsində
əmələ gəlir.
Qiymətli kağızlara qoyuluĢlarm uçotu «Qiymətii kağızllarla əmə- liyyatlar» mühasibat balansımn aktiv
hesab bölməsində aparılır.
•
borc öhdəliklərinə qoyuluşlar;
•
səhmlərə qoyuluşlar;
•
hesaba alınmış veksellər;
«Azərbaycan Respublikasmm bank sistemi üçün Hesablar Pla- m»na əsasən Borc qiymətli kağızlann
uçotu üçün aĢağıdakı hesablar açılır və bu qruplar aktiv hesablara daxildir:
1401 Dövlətin borc güzəĢtli qiymətli kağızları -
Milli
valyutada;
KitabYurdu.az
229
dövlətin borc güzəĢtli qiymətli kağızları - xarici valyutada
Bu qiymətli kağızlar 1402 və 1412-ci hesablarda əks olunan güzəĢti nəzərə almaqla əks olunur.
Bu zaman:
Dt - dövlətin alınan və girovdan qaytarılan borc güzəĢtli qiymətli kağızları əks olunur
Kt - dövlətin satılan, geri qaytarılan, girov qoyulan və balansdan silinən borc güzəĢtli qiymətli kağızları
əks olunur
61 Qiymətli kağızlar üzrə faiz gəlirləri
•
qeyri maliyyə sektorunda borc qiymətli kağızları üçün faiz gəlir- ləri
-
milli valyutada
•
Dövlətin borc güzəĢtli qiymətli kağızları üzrə güzəĢt gəlirləri - milli valyutada
•
Dövlətin borc kupon qiymətli kağızları üzrə faiz
gəlirləri - milli valyutada
•
Rezident kommersiya sektorunun borc güzəĢtli qiymətli kağızları üzrə güzəĢt gəlirləri - milli
valyutada
•
Rezident kommersiya sektorunun borc kupon qiymətli kağız- ları üzrə faiz gəlirləri - milli
valyutada
6109 Digər borc qiymətli kağızları üzrə faiz gəlirləri - Milli valyu-
tada
611Qeyri maliyyə sektorunun borc qiymətli kağızları üzrə faiz gəlir- ləri - xarici valyutada
6112Dövlətin borc güzəĢtli qiymətli kağızlan üzrə güzəĢt gəlirləri - xarici valyutada
6113Dövlətin borc kupon qiymətli kağızları üzrə faiz gəlirləri - xarici valyutada
6114Qeyri-rezident kommersiya sektorunun borc güzəĢtli qiymətli kağızları üzrə güzəĢt gəlirləri - xarici
valyutada
6115qeyri-rezident kommersiya sektorunun borc kupon qiymətli kağızları
üzrə faiz gəlirləri - xarici
valyutada
6116Rezident kommersiya sektorunun borc güzəĢtli qiymətli kağızları üzrə güzəĢt gəlirləri - xarici
valyutada
6117Rezident kommersiya sektorunun borc kupon qiymətli kağız- ları üzrə faiz gəlirləri - xarici
valyutada
6119 Digər borc qiymətli kağızları üzrə faiz gəlirləri - Milli valyu-
tada
•
Girov qoyulmuĢ borc qiymətli kağızlar iizrə faiz gəlirləri
•
Girov qoyulmuĢ borc qiymətli kağızları üzrə faiz gəlirləri - milli valyutada
•
Girov qoyulmuĢ borc qiymətli kağızları üzrə faiz gəlirləri - xarici valyutada
•
Dillinq əməliyyatları üçün qiymətli kağızlar üzrə faiz gəlirləri - milli valyutada
Kt 6141 Səhmlər üzrə faiz
gəlirləri - milli valyutada
•
GüzəĢt gəlirləri - milli valyutada
•
Kupon qiymətli kağızlar üzrə faiz gəlirləri - milli valyutada
•
Repo müqavilələri əsasmda alınmıĢ qiymətli kağızlar üzrə
faiz gəlirləri - milli valyutada
6149 dilinq əməliyyatları üçün digər qiymətli kağızlar üzrə faiz gəlirləri - milli valyutada
•
Dillinq əməliyyatları üçün qiymətli kağızlar üzrə faiz gəlirləri - milli valyutada
Kt - 6151 Səhmlər üzrə faiz
gəlirləri - xarici valyutada
•
GüzəĢt gəlirləri - xarici valyutada
•
kupon qiymətli kağızlar üzrə faiz gəlirləri - xarici valyu-
tada
•
Repo müqavilələri əsasmda alınmıĢ qiymətli kağızlar üzrə faiz gəlirləri - xarici valyutada
6159 dillinq əməliyyatları üçün digər qiymətli kağızlar üzrə faiz gəlirləri - xarici valyutada
Hesablarm
debetində kommersiya banklarınm əldə etdiyi qiymətli kağızların məbləği,
kreditdə isə
satılmıĢ qiymətli kağızlarm məbləği əks olunur. Analitik uçotda qiymətli kağızlarm ayrıca xüsusi Ģəxsi
hesabları olur.
Banklarm qiymətli kağızlara qoyuluĢlarmm tədqiqi zamanı birba- Ģa və portfel investisiyalarım ayırmaq
lazımdır.
KitabYurdu.az
230