Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

1)trastın təsisçisi üçün bu gəiirin əldə edilmə- sindən və ya müəyyən əməliyyatın keçirilməsindən 
ibarətdir. 
2)etibarh idarəedən üçün bu əməliyyata görə mükafatın alınmasından ibarətdir. 
 
II mərhələ. 
a)bu mərhələnin iştirakçıları: 
1)etibarh idarəeden; 
2)etibarh idarəedənin tərəf- müqabili; 
b)münasibətlərin predmeti - əmiak və ya əmlak hüququ.  
v) əməliyyatın məzmunu. 
1)etibarh idarəedən əmlak və ya əmlak hüququnu idarə edir, sövdələşmələr həyata keçirir, əməliy- 
yatlar icra edir. 
2)etibariı idarəedənin tərəf - müqabili əmiak və ya əmlak hüququndan istifadə edərək fəaliyyət 
göstərir. 
q) əməliyyatın vadaredici səbəbləri.
 
1)etibarh idarəedən ya gəlir əldə edir, ya da ki, sadəcə təsisçinin tapşırığını yerinə yetirir. 
2)etibarh idarəedənin tərəf - müqabili öz fəaliyyətinin xarakterinə uyğun olaraq xüsusi maraqları 
üçün çaiışır. 
 III mərhələ. 
a)mərhələnin iştirakçıları: 
1)trastın təsisçisi 
2)benefısiar 
b) münasibətlərin predmeti - əmlakın idarə olunmasından əldə olunan gəlir və ya əmlak hiiququ.  
v) əməliyyatın məzmunu.
 
1)trastın təsisçisi benefısiara çatacaq gəlirin ona verilməsi barədə sərəncam verir. 
2)benefisiar əməliyyatda benefisiar şəxsində çıxış edəcək şəxsi müqavilədə əks etdirir. 
q) əməliyyatın vadaredici səbəbləri.
 
1)trastın tosisçisi üçiiıı bu sobəb benefısiarın fəaliy- yət göstərmosi üçün vosaitlo təmin 
olunmasından ibarətdir. 
2)benefısiar üçün bu səbəb trast müqaviləsi üzrə gəlir əldə edilməsindən ibarətdir. 
IV mərhələ. 
a)mərhələnin iştirakçıları: 
1)etibarlı idarəedən 
2)benefisiar. 
b)münasibətlərin predmeti - əmlakın idarə olunmasından əldə olunan gəlir və ya əmlak hüququ. 
v) əməliyyatın məzmunu:
 
1)etibarlı idarəeden əməliyyat nəticəsində əldə olunan gəliri, benefısiara çatası mükafatı çıxmaq şərti 
ilə təsisçiyə verir. 
q) əməliyyatın vadaredici səbəbləri:
 
1)etibarlı idarəedən iiçiin bu trastın təsisçisinin tapşırıqlarım yerinə yetirməkdən ibarətdir.
 
2)benefısiar üçün bu əldə olunmuş 
gəlirin istifadə 
olunmasından  ibarətdir. 
 V mərhələ. 
a)əməliyyatın iştirakçıları - digər əməliyyatçılar yoxdur, münasibətlər bankm trast şöbəsinin 
daxilində yaranır. 
b)münasibətlərin predmetı - trast əməliyyatlarından əldə olunan komisyon haqqı (mükaftıt). 
v) əməliyyatın məzmunu - əldə olunmuş mükafatm, gəlirin bölüşdürülməsi.
 
inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, trast əməliyyatlarının təsnifatı trast əməliyyatlarmın 
formasından, tipindən, aparılan əməliyyatların xarakterindən asılıdır. 
Bu 
xüsusiyyətlərindən asılı 
olaraq trast əməliyyatlarının bir neçə növünü fərqləndirirlər.
 
Trast əməliyyatlarının aşağıdakı növləri vardır:
 
•
 
etibarlı idarəetmə; 
•
 
agent xidmətləri. 
Etibarlı idarəetmə 
trast əməliyyatlarmda əmlak mülkiy- yətçisi ilə etibarlı idarəedən arasında yaranan 
münasibətlərin formasıdır. Onlar arasmda bağlanmış müqaviləyə əsasən mülkiyyət sahibi öz 
mülkiyyətinin idarəetmə hüququnu etibarlı idarəedənə verir. Bu hüquq əsasında etibarlı idarəedən 
müxtəlif sövdələşmələr bağlaya və icra edə bilər.
 
KitabYurdu.az 
246
 

---

O, eyni zamanda mülkiyyətçidən müəyyən göstəriş və tapşırıqlar alarkon müqavilə osasında digər 
hüquqi horokotlor edə bilər. İcra etdiyi əməliyyatlara görə o, komisyon mükafatı alır. Etibarlı 
idarəedən öz fəaliyyəti zamanı müqavilədə nəzərdə tutulduğu kimi öz adından, lakin mülkiyyət 
sahibinin əmlakı hesabına və onun tapşırığına əsasən çıxış edir. Eyni zamanda fəaliyyətinin 
nəticələrinə görə maddi məsuliyyət daşıyır.
 
Əməliyyatın etibarlı idarəetmə formasında həm fıziki, həm də hüquqi şəxslər üçün əməliyyatlar 
yerinə yetirilir.
 
Fiziki şəxslər 
üçün yerinə yetirilən əməliyyatlar aşağıdakılardır:
 
əmlakın varisliyə, mirasa verilməsi; 
•
 
müqavilə əsasmda əmlakın idarə edilməsi; 
•
 
iş bacarığı olmayan şəxslərin əmlakı üzərində tam və ya natamam qəyyumluq və hamilik. 
Hüquqi şəxslər üçün yerinə yetirilən əməliyyatlar aşağıdakılardır:
 

 
əmlak və əmlak hüququnun, qiymətli kağızlar portfelımn idarə ediiməsi; 

 
pensiya (təqaüd) fondlarının vəsaitlərinin idarə edilməsi; 

 
xeyriyyəçilik və digər xiisusi təyinatlı fondların idarə edilməsi; 

 
i n v e s t i s i ya   ş i r k ə t l ə r i   v ə   f o n d l a r ı n ı n   i d a r ə   e d i l mə s i .  
Bu əməliyyatları ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirək.
 
Əmlakın varisliyə, mirasa verilməsi. Bu əməliyyat bütün
 
varislərin maraqlarına riayət olunması ilə bağlıdır. Əməliyyatı yerinə yetirərkən, etibarh idarəedən 
varisliyi sənədləşdirmək iiçiin əvvəlcə məhkəmənin qərarmı alır. Sonra miras qoyulan əmlakı 
toplayır, onun tərkibini miiəyyən edir. Əmlak sahibinin horcları iizrə hesablaşmalar aparır, inzibati 
xərcləri və 
vergiləri ödəyir. Əmlakın qalan hissəsini varislər arasında vəsiyyət əsasında, vəsiyyət 
olmadıqda isə ölkədə fəaliyyətdə olan varislik qanunu əsasında bölüşdürür.
 
Miiqavilə əsasında omlakın idarə edilməsi. Əməliyyatm bu növü trastın təsisçisinin və ya 
benefısiarm maraqları əsasmda həyata keçirilir. Bu əməliyyat vasitəsi ilə pul vəsaitlərinin 
yerləşdirilməsi, sonradan idarəetmək hüququ ilə daşınmaz əmlak ahnması, qiymətli kağızlar 
çantasının formalaşdırılması və s. kimi əməliyyatlar icra ediiir. Adətən fiziki şəxslər yüksək 
peşəkarlığa və informasiyaya malik olmadıqları halda öz əmlaklarının idarə edilməsini bankın trast 
şöbəsinə həvalə edirlər. Burada əsas məqsəd gəlir əldə edilməsindən ibarətdir.
 
İş bacarığı olmayaıı şəxslərin əmlakı üzərində tam və ya ııatamam qəyyumluq və hamilik. 
Əməliyyatlarm bu forması iş bacarığı olmayanların əmlaklarının idarə edilməsi zərurəti yarandıqda 
meydana çıxır. Trast təşkilatı bu tip əməliyyatlarla hamilərin marağınm müdafıəsi məqsədilə 
sövdələşmələr, müqavilələr bağlaya və mübahisəli məsələləri həll edə bilərlər.
 
Onlar həmçinin mülkiyyət 
sahibinin digər tapşırıqlarını 
icra edə bilərlər. Əməliyyatm bu 
forması bir tərəfdən hamilərin, qəyyumların maraqlarmı müdafıə məqsədilə, digər tərəfdən isə gəlir 
əldə etmək məqsədilə həyata keçirilir.
 
Əmlak və əmlak hüququnun, qiymətli kağızlar portfehnın idarə edilməsi. Bu əməliyyatlar öz 
mahiyyətine göre həm fıziki, həm də hüquqi şəxslər üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu bazar 
iqtisadiyyatı şəraitində qiymətli kağızlar portfelınm idarə edilməsinin aktuallığı və səmərəli olması 
ilə bağlıdır. Bu əməliyyatları həyata keçirərkən trast təşkilatı qiymətli kağızlar portfelınm 
vəziyyətini, onun inkişaf istiqaməti və meyllərini təhlil edərək icra edəcəyi əməliyyatların 
mahiyyətini müəyyən edir və bu əsasda trastın təsisçisinin tapşırıqlarım icra edir.
 
Pensiya (təqaüd) fondlarının vəsaitlərinin idarə edilməsi. Bu tip əməliyyatların aparılması zərurətinin 
mənbəyi qeyri - dövlət təqaüd fondlarının uzunmüddətli resurslara malik olmasıdır. Buna görə də 
fondlar həmin vəsaitləri səmərəli yerləşdirməkdə maraqlıdırlar. Bu fondlar trast əməliyyatları 
vasitəsilə sərbəst vəsaitləri depozitə yerləşdirir, qiymətli kağızlarm səmərəli portfelını formalaşdırır, 
digər təsərrüfat- maliyyə əməliyyatlarına vəsait qoyurlar. Bu vasitə ilə fondlar öz fəaliyyəti üzrə 
xərcləri ödəmək üçün gəlirlər əldə edirlər, fondun aktivlərini artırırlar.
 
Xeyriyyəçilik və digər xüsusi təyinatlı fondların idarə edilməsi. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində çoxlu 
xeyriyyəçilik və müxtəlif yardım fondları yaradılır. Bu fondlar müxtəlif mənbələrdən vəsaitlər cəlb 
edərək xeyli miqdarda sərbəst pul vəsaitlərinə malik olurlar. Bu fondlarla əməliyyatlar apararkən 
trast təşkilatı iki mühüm funksiyanı yerinə yetirir. Bunlardan birincisi fondun vəsaitlərinin səmərəli 
şəkildə yerləşdiril- məsindən, ikincisi isə həmin vəsaitlərin fondun vəzifələrinə uyğun olaraq 
bölüşdürülməsindən ibarətdir.
 
KitabYurdu.az 
247
 

---