Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

Tərəfler arasmda bağlanmış lizinq müqaviləsi iştirakçilarin öhdəliklərini, hüquq və vəzifələrini əks 
etdirən hüqüqı sənəddir. Hər bir tərəf müqavilə əsasmda öz üzərinə götürdüyü öhdəliyi yerinə 
yetiraıəyə borcludur. Məhz elə lizinq əməliyyatınm səmərəliliyi tərəflərin müqavilədə nəzərdə 
tutulmuş şərt və tələbləıi nə durucəde yerinə yetirilməsindən asılıdır.
 
Bəs lizinq müqaviləsinə nə vaxt xitam verilə bilər? Müqaviləyə xitam verilməsi halları Azərbaycanın 
qanunvericiliyində aşağıdakı kimi əks olunmuşdur:
 
Lizinq müqaviləsinə aşağıdakı hallarda xitam verilir:
 
•
 
müqavilə müddəti qurtardıqda; 
•
 
icareçi müəssisə leğv edildikde; 
•
 
icarəçi və lizinq müəssisəsinin qarşılıqlı razılığı olduqda; 
•
 
məhkəmənin və ya arbitraj məhkəməsinin qərarı əsasında; 
•
 
qarşısıalınmaz qüvvə nəticəsində əmlak məhv olduqda; 
•
 
qanunvericilikdə və müqavilədə nəzərdə tutulan digər hallarda. 
•
 
 
                    .3 TRAST ƏMƏLİYYATLARI
.  
Kommersiya banklarının apardığı vasitəçilik əməliyyat- larından biri də trast əməliyyatlarıdır.
 
Trast əməliyyatları - müştərinin tapşırığına əsasən əmlakın idarə olunması və digər xidmətlərin onun 
maraq dairəsində, onıın xeyrinə kommersiya bankları və xüsusi maliyyə 
institutları 
tərəfındən 
aparılan əməliyyatlardır,
 
Trast əməliyyatlarının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, əmlak sahibi onun idarə olunması hüququnu 
mövcud qanunvericiliyə riayət etməklə müqavilə əsasmda digərinə - ya banka, ya da ki, xüsusi 
maliyyə institutuna verir.
 
Trast əməliyyatlarının həyata keçirilməsində müştərinin 
miixtolif növ omlakı iştirak cdo bilor.
 
Trast əməliyyatlarının obyekti kimi aşağıdakı əmlak növləri iştirak edirlər:
 
•
 
istehsal və qeyri - istehsal xarakterli daşınmaz əmlak; 
•
 
nəqliyyat və rabitə vasitələrindən ibarət daşman əmlak; 
•
 
əmlak hüququ; pul vosaitləri; 
•
 
qiymətli 
kağızlar.
 
Əmlakın növündən, həmçinin mülkiyyətinin arzu və məqsədlərindən asılı olaraq trast 
əməliyyatlarınm məzmunu və həmçinin onu yerinə yetirən bankın funksiyaları dəyişir. Trast 
əməliyyatlarmı icra edərkən banklar iki mühüm rolda çıxış edə bilərlər.
 
Birincisi, banklar müqavilə çərçivəsində müştərinin əmlakı üzrə müstəqil sərəncamlar vcrorok 
müşterinin tam hüquqlu nümayəndəsi ola bilərlər.
 
tkincisi, banklar müştərinin tapşırığına əsasən onun əmlakı
 
ilo 
ciddi konkret əməliyyatları icra edə bilərlər.
 
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində trast əməliyyatları banklar üçün xtisusi ınaraq kəsb cdir. Çünki bazara 
keçid və bazar şəraitində yeni yaranmış çoxlu müxtəlif mülkiyyət formalı müəssisələrin çoxu heç də 
əmlakın müxtəlif növləri ilə əməliyyatlar aparmaqda səriştəyə malik olmurlar. Ona görə də trast 
əməliy- yatlarmın aparılmasmda marağı olan müəssisə, təşkilat və fiziki şəxslərin sayı artır. Banklar 
və digər xüsusi institutlar trast əməliyyatlarına artan tələbatdan istifadə edərək bazarda öz mövqeyini 
möhkəmlətmək üçün bir çox vacib məsələləri həll edirlər. Onlar əsasən aşağıdakılardan ibarətdir:
 
•
 
aparılan əməliyyatlar və göstərilən xidmətlər dairəsinin genişləndirilməsi; 
•
 
müştəri bazasının genişləndirilməsi; 
•
 
müştəri bazasınm keyfıyyətinin yaxşılaşdırılması; 
•
 
bank bazarının digər seqmentlorinə (tərkib hissəsinə) daxil olması, müdaxilə etməsi; 
•
 
əlavə gəlir əldə edilməsi; 
•
 
müxtəlif müəssisə təşkilat, fıziki şəxslər üzərində nəzarətin oldə olunması; 

 
üzərində nəzarətin ətdə oiunduğu müəssİSƏ, tƏŞkilät, flzikl şoxslərin trast 
əməliyyatlarında iştirak edən müxtəlif fondları üzərində nəzarətin əldə olunması; 

 
payda iştirak etməklə, təsisçi olmaqla, səhm paketinə nəzarətin əldə olunması vasitəsilə 
iqtisadiyyata investisiya qoyuluşu ilə qanunvericiliklə banklar üçün müəyyən edilmiş 
mehdudiyyetlərin ötülməsi; 

 
fond bazarının iştirakçısı kimi bankın rolunun yüksəlməsi. Göründüyü kimi, trast 
əməliyyatlarını apararkən banklar 
KitabYurdu.az 
244
 

---

yuxarıda qeyd olunan mühüm təsərrüfat əhəmiyyətli vəzifələri yerinə yetirirlər. Ona görə də trast 
əməliyyatlarmm mahiyyəti nəzərdən keçirilərkən qeyd olunanları mütləq nəzərə almaq lazımdır.
 
Bankm özünəməxsus spesifık xüsusiyyətindən, onun maliyyə bazarındakı vəziyyətinden və 
mövqeyinden, onun müştəri bazasının vəziyyətindən və digər iqtisadi şərtlərden asılı olaraq bankın 
trast şöbəsinin vəzifələri dəyişə bilər. Trast əməliyyatı göstəricilərinin təhlilini müxtəlif mövqelərdən 
və yanaşma tərzi ilə aparmaq olar. Bunun üçün iştirakçılarm trast müqaviləsi pıcdmetinə ve onların 
mülkiyyət hüququnun transformasiyasına münasibəti, onların trast əməliyyatlarında funksiyası, 
iştirak- çıların statusu və s. mütləq nəzərdən keçirilməlidir.
 
Trast əməliyyatlarınm iştirakçıları kimlərdir? Bunu nəzərdən keçirmək üçün ilk əvvəl trast 
əməliyyatlarınm subyektlərini müəyyən etmək lazımdır. Trast əməliyyatlarının  iştirakçıları 
aşağıdakılardır.
 
•
 
Trastın təsisçisi; 
 
•
 
Etibarlı idarəedən; 
•
 
Benefisiar. 

 
Trastın təsisçisi rolunda isə aşağıdakılar çıxış edə bilərlər:
 
•
 
Əmlakın sahibi; 
•
 
Hami; 
•
 
Vəsiyyəti yerinə yetiren. 
Qeyd olunanların şəxsində əməliyyatları həm fıziki həm də hüquqi şəxslər apara bilər. Hüquqi 
şəxslər rolunda müəssisə və təşkilatlar, dövlət idarəetmə orqanları, beynəlxalq təşkilatlar və s. çıxış 
edə bilərlər.
 
Trast əməliyyatlarımn ikinci ıştirakçısı etibarlı idarəedəndir. Bu o şəxsdir ki, əmlakın 
sahibi müqavilə əsasında öz mülkiyyətini və ya mülkiyyət hüququnu müvəqqəti olaraq ona 
idarəetməyə və ya konkret olaraq hər hansı bir əməliyyatı icra etmək üçün verir. Trast 
əməliyyatlarının həyata keçirilməsi komisyonçular vasitəsilə icra olunur.
 
Komisyonçu - komisiya miiqavilusi əsasında müştəriııin omlakı hesabına öz adından müoyyən 
əməliyyatları icra etmək öhdəliyini götürmüş şəxsdir. Komisyonçu icra etdiyi işə görə komisyon 
haqqı (mükafatı) alır.
 
Komisyonçu rolunda həm fizıki həm də hüquqi şəxslər çıxış edə bilərlər. Hüquqi şəxs rolunda isə 
kommersiya bankı, xüsusi maliyyə institutu, trast şirkəti çıxış edə bilər.
 
Trast əməliyyatının digər iştirakçısı müvəkkil şəxsdir.
 
Müvəkkil şəxs müştərinin tapşııığına əsasən, onun hesabına və onun adından fəaliyyət göstərən 
şəxsdir. Onun xidmətləri müştəri tərəfmdən mövcud xidmət tarifləri, yaxud müqavilə osasında 
ödənilir.
 
Trast əməliyyatlarmm digər iştirakçısı benefisiardır.
 
Benefisiar (onu səmərə əldə edən də adlandırırlar). Trast nniqaviləsinin xeyrinə bağlandığı şəxsdir. 
O, gəlirləri trast şirkətindən alır. Benefısiar kimi həm fıziki, həm də hüquqi şəxslər çıxış edə bilərlər.
 
Trast oməliyyatlarınm mahıyyoti və məzmunu təlılil edilərkən nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, bu 
əməliyyatlar həyata keçirilərkən onun iştirakçıları nrasında maliyyə - iqtisadi xaraktcrli münasibətlər 
yaramr. Bu münasibətlərin xaraktcri daha çox trast müqaviləsinin şərtlərindən, trast üzrə verilən 
əmlakın tipindən, aparılan əməliyyatın öz məzmunundan və iştirakçıların rolundan asılı olur.
 
Trast əməliyyatları zamam iştirakçılar arasında yaranan maliyyə - iqtisadi münasibətlər sistemi 
aşağıdakı kimi tezahür edir. Trast əməliyyatlarımn müxtəlif mərhələlərində müxtəlif iştirakçılar çıxış 
edir və əməliyyatm məzmunu bunlardan asılı olur: münasibətlərin iştirakçılan, münasibətlerin 
predmeti, əməliyyatın məzmunu, əməliyyafın vadaredici, sövqedici səbəbləri. 
 
I 
mərhələ - a) Iştlrakçılar - 1) trastın təsisçisi 
                                                2)etibarlı idarəedən 
 
. b) münasibətlərin predmeti - əmlak və ya əmlak hüququ.  
v) əməliyyatın məzmunu.
 
1)trastın təsisçisi əmlakı və ya əmlak hüququnu digərinə etibarlı idarəetməyə müvəqqəti istifadəyə 
verir. 
2)etibarh idarəedən əmlakı idarə edir və ya onunla konkret tapşırıqları yerinə yetirir. 
q) əməliyyatın vadaredici səbəbləri
 
KitabYurdu.az 
245
 

---