Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 283

“St

tf

d” prosesi.  Bu prosesd  hidrogensulfidi 

t rkibind  natrium karbonatdan ba qa ekvimolekulyar 

miqdarda natrium-ammonium vanadat v  antraxinon – 

2,6-2,7 – disulfonat olan q l vi m hlulunda (

 = 8,5–

9,5) absorbsiyaya düçar edirl r. Bundan ba qa m hlula 

çaxır tur usunun natrium-kalium duzunu da  lav  edirl r 

ki, vanadat  çökm sin.  Prosesin üstün c h ti ondan 

1

II 

  I 

4       VI 

 V 

     

III 

2            3 

                 III     IV          VII

6 

5 

kil 8.18. Arsenat-soda üsulu il  tullantı qazlarının 

hidrogensulfidd n t mizl nm si prosesinin texnoloji sxemi: 

1 – absorber; 2 – nasos; 3,5 – istid yi diricil r; 4 – 

regenerator; 6 – vakuum-filtr; I – t mizl n c k qazlar; II – 

t mizl nmi  qazlar; III – buxar; IV – kondensat; V – hava; VI 

– kükürd; VII – regenerasiya qazları. 

---

                                                                                  

 284

ibar tdir ki, çox toksiki madd  olan arsenidl rd n istifad

olunmur. 

D mir-soda üsulu. Bu prosesd  uducu m hlul  kimi 

iki v  üçvalentli d mirin hidroksidl rind n istifad  olunur. 

Suspenziyanı 10%-li N

2

3

  m hlulu  il  18%-li d mir 

kuporosu m hlulunu qarı dırmaqla hazırlayırlar. Bu üsul 

80%-d n yüks k t mizl nm  d r c si  ld  etm y  imkan 

verir.   

H

2

S  + Na

2

CO

3

  

⎯⎯→

 NaHS + NaHCO

3    

 .............(8.22) 

3NaHS+ 2Fe(OH)

3 

⎯⎯→

 Fe

2

S

3

+3NaOH+3H

2

O....(8.23) 

3NaHS+2Fe(OH)

3 

⎯⎯→

 2FeS+S+3NaOH+3H

2

O (8.24) 

Uducu m hlulun regenerasiyası hava i tirakı il

aparılır. Hava uducu m hlul iç risind n buraxılır v          

H

2

S-in 70%-i elementar kükürd , 30%-i is  natrium 

tiosulfata çevrilir.  

Qazların inc  yolla H

2

S-d n t mizl nm si zamanı 

d mir oksidl rinin i tirakı il  quru t mizl m  üsullarından 

da istifad  olunur.   

    Fe

2

O

3

 + 3H

2

S   

⎯⎯→

  Fe

2

S

3

 + 3H

2

O ............(8.25) 

Regenerasiyaya veril n havanın miqdarından asılı 

olaraq h m elementar kükürd, h m d  kükürd oksidl ri 

almaq olar.  

---

                                                                                  

 285

Q l vi – hidroxinon üsulu. Bu üsul böyük h cmli 

(1mln m

3

/saat) havanı nisb t n yüks k olmayan 

ba lan ıc qatılıqlı (1–1,5 q/m

3

) hidrogen sulfidd n 

t mizl m k üçün istifad  olunur. Üsulun mahiyy ti ondan 

ibar tdir ki, hidrogensulfid hidroxinonun sulu-q l vi 

m hlulunda udulur: 

H

2

S+2Na

2

CO

3

+H

2

O+O

=

C

6

H

4

=

O 

→

 NaOH+NaHCO

3

+S+ 

                                                 + HO–C

6

H

4

–OH.....(8.26)  

M hlulun regenerasiyası zamanı elementar kükürd v

natriumtiosulfat ayrılır.  Burada xinon oksigen da ıyıcısı 

v  katalizator rolunu oynayır. O, aktiv oksidl

mi  (xinon) 

formadan passiv reduksiya olunmu  (hidroxinon) formaya 

keçir.  M hlulda xinonun qatılı ı  n   q d r yüks k olsa, 

m hlul bir o q d r aktiv olar. Q l vi - hidroxinon  üsulu 

a a ıdakı 

m rh l l rd n ibar tdir: hidrogensulfidin 

natriumkarbonatla (soda il ) qar ılıqlı  t siri; natrium 

hidrosulfidin xinonla (hidroxinonun oksidl

mi  forması) 

oksidl

m si; sodanın regenerasiyası; xinonun regene-

rasiyası. Bu üsul qazları hidrogensulfidin ba lan ıc 

miqdarından t mizl m y  imkan verir v  hidrogen-

sulfidd n t mizl m  d r c si 90%-  q d r olur.  

Etanolaminl  absorbsiya. Bu üsulda hidrogensulfid 

v  karbondioksidini monoetanolamin v  ya trietanolamin 

---

                                                                                  

 286

m hlulları il  absorbsiya edirl r. Mono v  dietanolaminl r 

qazların t rkibind  olan h m H

2

S-i h m d  CO

2

-ni, 

trietanolamin is  ancaq hidrogen sulfidi t mizl yir.  

    H

2

S+N(C

2

H

4

OH)

3  

C

C

0

0

40

25

110

100

−

−

⎯

⎯

⎯

→

←

[

(HOC

2

H

4

)NH

]

+

[

HS

]

−

  

                                                     

                             ........

  

(8.27)

Qazların H

2

S–d n  t mizl nm si sisteml rinin 

istismarının bir sıra ç tinlikl ri vardır. Bu ç tinlikl r köpük 

m l  

g lm si, reagentl rin termiki v  kimy vi 

parçalanması  v  korroziya prosesl ri il  ba lıdır. 

Etanolaminl   t mizl m  qazların t rkibind  olan H

2

S-i 

0,5%-d n artıq t mizl m y  imkan vermir. Odur ki, 

veril n t mizlik d r c sini  ld  etm k üçün etanolaminl

t mizl nm d n sonra ad t n qaynar q l vi il  t mizl m

prosesini d  aparırlar. Bu prosesi 50-80

0

C temperaturda 

v  2 MPa t zyiqd  aparırlar. 

H

2

S  +  2 NaOH   

⎯⎯⎯→

 Na

2

S   +  2 H

2

O   ..........(8.28) 

Lakin q l vi il   t mizl m  prosesi dönm y n 

oldu una gör   q l vi s rfin , Na

2

S 

klind

lam  m l

g lm sin  v  sonrakı emal üçün  H

2

S itkisin  s b b olur. 

Adsorbsiya üsulları il  

t mizl m . Tullantı 

qazlarının H

2

S–d n daha d rin t mizl nm si d mir 

hidroksidl ri, aktivl

dirilmi  kömür, seolitl r v  dig r 

---