368
ciy rin, böyr kl rin, beynin z d l nm sin s b b ola
bil r. S naye rayonlarının torpaqlarında olan qur u unun
miqdarı k nd t s rrufatı rayonlarınınkına n z r n 25-27
d f çoxdur. H r il torpaq sah l rinin mis v sinkl
çirkl nm si müvafiq olaraq 35 v 27 kq/km
2
t
kil edir.
Bu metalların torpaqdakı qatılı ının artması bitkil rin boy
atma prosesini l ngidir v k nd t s rrufatı bitkil rinin
m hsudarlıgının azalmasına s b b olur. Torpaqda
kadmium elementinin toplanması insanlar üçün böyük
t hlük yaradır. T bi td kadmium suda v torpaqda,
h mçinin d bitki toxumalarında olur. Ümumdünya
S hiyy T
kilatı insan orqanizmin qida il daxil olan
kadmium elementinin miqdarına m hdudiyy t qoyulma-
sını v onun günd lik dozasının 70 mkq-a q d r
olmasını tövsiyy edir. T rkibind yüks k dozalı kadmium
elementi olan qidadan istifad olunduqda skeletin
deformasiyası, boy atmanın azalması v güclü bel
a rılarının ba verm si halları mü ahid olunur.
Torpaqların pestisidl rl çirkl nm si. K nd
t s rrufatı sah l rind pestisidl rd n istifad olunduqda
da torpaqlar çirkl nm y m ruz qalır. M lumdur ki,
bitkil rin normal boy atması torpaqda ba ver n müxt lif
fiziki, kimy vi v bioloji prosesl rl mü yy n edilir.
369
Pestisidl r torpa a dü
rk n bu prosesl rd i tirak
ed r k bitkil rd toplanma a ba layırlar. Bundan ba qa
pestisidl r uzun müdd t torpaqda öz möhk mlikl rini
qoruyub saxlayır ki, bu da onların qida z ncirind
toplanmasına s b b olur. Pestisidl r v ya z h rli
kimy vi preparatlar (z r rverici h
ratı qırmaq üçün)
t yinatlarına gör a agıdakı qruplara bölünür:
- insektisidl r, k nd t s rrufatı ziyanvericil rin qar ı
mübariz d istifad olunan z h rli kimy vi preparatlar
(tiofos, metafos, karbofos, xlorofos, karbamatlar);
- herbisidl r, alaq otlarına qar ı mübariz d istifad
olunan kimy vi preparatlar ( minl r,
arbamatlar,
triazinl r);
- fungisidl r, v ya bitkil rd olan göb l k
x st likl rin qar ı mübariz d istifad olunan kimy vi
preparatlar (benzimidazollar, morfolinl r, ditiokarbamat-
lar, tetrametiltiuramdisulfid);
- bitkil rd boy atmanı t nziml yicil r;
- defoliantlar, bitki yarpaqlarının vaxtından
vv l
qocalmasına s b b olur. Onlar pambı ın mexaniki üsulla
yı ılması zamanı pambıq kolları yarpaqlarının vaxtından
vv l tökülm si üçün istifad olunur. Defiolantlardan
Vyetnam müharib sind c ng llik me
l rinin çılpaqla -
370
dırılması m qs di üçün istifad olunmu du. Bu amerika
aviasiyasına Vyetnam partizan h rbi bazalarının a kar
edilm sin imkan yaradırdı.
lk pestisidl rd n biri acınacaqlı m lum olan DDT–
difenildixlortrixloretandır. Onu ilk d f alman alimi
P.Müller sintez etmi dir. Bu preparat yüks keffektli
insektisid xass l rin malikdir v ona gör d uzun
müdd t malyariyalı a caqanadlara, g n l r , bit v
bir l r qar ı mübariz d müv ff qiyy tl istifad
olunurdu. 1944-1946 -cı ill rd DDT vasit sil Neapolda
s pm yatalaq v
taliyanın bir sıra
yal tl rind is
malyariya m nb l ri yatırılmı dır. Keçmi Sovetl r
birliyind DDT vasit sil a ır ensefalit (beyinin iltihabı)
da ıyıcısı olan g n l r m hv edilmi dir. Bütün bu
xidm tl r say sind vaxtı il P.Müller Nobel mükafatına
da layiq görülmü dü. Lakin çox sonralar mü yy n olundu
ki, DDT t bii mühitd çox yüks k möhk mliy malik olub
qida z ncirind toplana bilir v heyvanat al min çox
ciddi z r r verir. nsan orqanizmin dü
r k, DDT
beyind toplanır v sinir z h ri kimi t sir göst rir. Bu
zaman beynin normal f aliyy ti pozula bil r. Hal-hazırda
DDT-nin t tbiqi qada an edilmi dir, amma güman edilir
371
ki, hazırki dövrd bioloji dövretm d DDT-nin miqdarı bir
milyon tona q d rdir.
K nd t s rrufatında pestisidl rin t tbiqi ona gör
lazımdır ki, onlardan istifad olunmadıqda m hsuldarlıq
k skin sur td a a ı dü
r k v pestisidl rin t tbiq
olundu u halla müqayis d c misi 20-40% t
kil edir.
Kartof plantasiyalarında kartof böc yini pestisidl r t tbiq
etm d n m hv etm k mümkün deyildir.
Ölk nin 24851 ha, o cüml d n 8505 ha pambıq, 9420
ha taxıl, 2302 ha üzüm, 1769 ha yonca, 1097 ha
qar ıdalı, 1758 ha meyv -t r v z bec ril n 23 inzibati
rayonun torpaq sah l rinin kimy vi preparatlarla, o
cüml d n pestisid v herbisidl rl çirkl nm sinin
monitorinqi h yata keçirilir. 90-cı ill rd pambıq
sah l rinin h r hektarında t xmin n 30-40 kq, üzüm
sah l rind is 150-180 kq pestisid istifad edilmi dir.
Respublikanın k nd t s rrüfatı torpaqlarında pestisid-
l rin
konsentrasiyası keçmi Sovet ttifaqının dig r
ölk l rin nisb t n daha yüks kdir.
Hal-hazırda köhn lmi pestisidl rin saxlanması üçün
heç bir xüsusi qur u yoxdur. Bakının 53 km-liyind
yerl
n Qobustan rayonunda beton konteynerl rd
t xmin n 8000 ton pestisid saxlanılır ki, onlardan
Dostları ilə paylaş: |