Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fiziki xüsusiyy tl ri
- Orbital xüsusiyy tl ri
- Atmosferin t rkibi, %
- 9.2. Litosferin çirkl nm m nb l ri
356
planet halisinin rzaq ehtiyatlarının 95-97%-ni t min ed n sas rzaq m nb yi hesab olunur. Dünyada torpaq ehtiyatlarının sah si 129 milyon kvadrat kilometr t kil
edir v ya quru sah sinin 86,5%-ni tutur. Qurunun 10%-ni k nd t s rrufatı yerl rinin t rkibind kin sah l ri v çoxillik bitkil r, 25%–ni is otlaqlar v ç m nlikl r t kil edir. Yer s thind ekoloji sisteml rin inki afı v h yatın mümkünlüyü torpa ın m hsuldarlı ı v iqlim raiti il
mü yy n olunur. Çox t
ssüfl r olsun ki, düzgün istismar olunmadı ına gör h r il m hsuldar torpaqların bir hiss si itib gedir. M s l n, son 100 illikd torpaq sah l rinin erroziyasının sür tl nm si n tic sind 2 milyard hektar m hsuldar torpaqlar itirilmi dir ki, bu da k nd t s rrufatı m qs dl ri üçün istifad edil n torpaq sah l rinin 27%-ni t kil edir. C dv l 9.1-d Yer kür sinin fiziki v orbital xüsusiyy tl ri, atmosferin t rkibi göst rilmi ir. 357
C dv l 9.1 Yer kür sinin fiziki v orbital xüsusiyy tl ri, atmosferin t rkibi
Ekvatorial radius , km 6378,14 Polyar radius , km 6356,78 Orta radius , km 6371,3 Ekvatorun uzunlu u, km 40 075 H cmi, km 3 1,0832x10 12 Kütl si, kq 5,9737x10 24 Sıxlı ı, q/sm 3 5,515
S thinin sah si, km 2
510 065 700 Ekvatorda s rb stdü m t cili, m/s 2 9,766
kinci kosmik sür t, m/s 11 180
Öz oxu trafında firlanma dövru, saat 23,934
Orbit nisb t n ekvatorial maillik, o 23,45 S thind temperatur, K min.
orta. max. 185 287 331 S thind atmosfer t zyiqi, kPa 101,325
Orbital xüsusiyy tl ri Gün
d n orta m saf , km 149 597 890 Perihey, km 147 100 000 Afeley, km 152 100 000 Gün trafında fırlanma dövrü, gün 365,24 Orta orbital sür t, m/s 29 785,9 Orbitinin eksentrisiteti 0,01671022 Orbitinin ekliptika müst visin mailliyi, o 0,00005 Orbitinin uzunlu u,
924 375 700 Peykl ri 1 (Ay)
Peykidir Gün Atmosferin t rkibi, % Azot 77
Oksigen 21 Arqon 1
Dig r qazlar 1
358
Beyn lxalq “Worldwatch Institute”nun m lumatına gör 1990-cı ild n 2000-ci il kimi torpa ın mühafiz si üçün kapital qoyulu u 6 d f , me l rin b rpası üçün 3,5 d f , enerji istifad sinin s m r liliyini artırmaq üçün 2 d f , yeni enerji növl rinin istifad si üçün 15 d f artmı dır. nki af etmi ölk l rd traf mühitin çirkl nm si n tic sind d y n ziyan ümumi milli g lirin 1-3%-ini t kil
edir. 70-ci ill rd AB -da traf mühitin mühafiz si üçün ayrılan kapital qoyulu u a a ıdakı kimi olmu dur : su
mühitinin mühafiz si üçün 40%, havanın mühafiz si üçün 38%, b rk tullantıların utilizasiyası üçün 15%. Ancaq s hiyy m qs dl ri üçün h r adama ç kil n x rc 1-ton toz üçün 400-700 ; 1-ton CO 2 üçün 300-700 ; 1-ton CO qazı üçün –180 – 300 dollar t kil edir. 9.2. Litosferin çirkl nm m nb l ri Litosfer b rk v maye çirkl ndirici madd l r v tullantılarla çirkl nir. Mü yy n olunmu dur ki, Yer s thind ya ayan h r adamba ına il rzind bir ton tullantı m l g lir v bu tullantıların t rkibind 50 kq- dan çox ç tin parçalanan polimer madd l r olur. Yerin (torpaqların) çirkl nm sin v deqradasiyasına s b b olan
sas faktorlar erroziya, oranla ma, mineral 359
gübr l rin v pestisidl rin istifad si, h mçinin dig r texnoloji t sirl rin t tbiqidir. oranla ma t bii raitd v iqtisadi f aliyy t n tic sind ba verir. oranla mı torpaqların ümumi sah si 501,9 min ha-dır. Düzgün aparılmayan irriqasiya n tic sind t krar oranla ma halları geni yayılmı dır. Suvarılan torpaqların 80 %-d n çoxunun b rpa olunma z rur ti var. Eroziyaya u ramı torpaqların ümumi sah si 3685 min ha-dır ki, bu da ölk nin ümumi razisinin 42,5%-ni t kil edir. umlanmı torpaqların 33,7%-i, bec rilmi torpaqların 68,1%-i, bu da
kilmi torpaqların 15,2%-i, ba ların 15,9%-i, üzümlükl rin 23,9%-i v me l rin 26%-i erroziyaya m ruz qalıb. Su erroziyası (hamar v düz x tli yuyulma), il boyu yuyulma h r hektarda 105 – 516 m 3 olan yamaclarda inki af edib. Sell r v sürü m l rin m l g lm prosesi gücl nmi dir. Sel m l g lm m rk zl rinin ümumi s h si 310 km 2 -dir. Torpaqların kimy vi çirkl nm si mineral gübr l rin v z h rli kimy vi madd l rin geni kild istifad olunması il laq dar-
dır. Dövl t Statistika dar sinin m lumatına sas n
ümumi götürdükd respublika üzr 840 min ha razi k nd t s rrüfatında istifad olunan kimy vi madd l rin, bunun 372 min hektarı is sas n herbisidl rin t sirin m ruz Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|