Mundarija: Kirish I -bob. Umumiy qism Transport mashinalari haqida umumiy ma’lumot

Transport mashinalari haqida umumiy ma’lumot .
Kon transporti shaxta, rudnik va karyerlarning sanoat transporti sifatida foydali qazilmani qazib olish texnologsik jarayonining eng asosiy zvenolaridan biridir. Transport qurilmalari kon korxonalarida foydali qazilmalarni zaboy (qazish joyi)dan yer osti yoki ochiq kon lahimlari bo’ylab va undan keyin kon tepasidan boyitish fabrikasi yoki temir yo’l vagonlariga yuklash punktigacha, tog’ jinslarini esa ag’darmagacha tashish uchun xizmat qiladi. Shu bilan birgalikda kon transporti to’lg’azma va yordamchi materiallar hamda jihozlarni kon ustidan shaxtaga tashishni ta’minlaydi. Undan tashqari, kon transporti odamlarni gorizontal va qiya lahimlar bo’ylab ish joyigacha va smena tugagandan so’ng stvol atrofi qo’rasigacha tashishga xizmat qilib, konchilarning mehnat sharoitlarini yaxshilaydi va ish vaqtining unumsiz sarfini qisqartiradi.
Tashilayotgan yuklar – ko’mir, ma’dan, kaliy tuzi va boshqa foydali qazilmalar – mayda (ba’zilarda - hatto chang) va yirik bo’laklardan tashkil topgan bo’lib, oddiy material hisoblanadi. Ba’zi hollarda bitta kon korxonasining o’zida foydali qazilmaning 2 - 3 va undan ko’p turli yiriklikdagi navlari bir-biriga aralashtirilmasdan alohida tashiladi.
Yer osti kon transportining sanoatning boshqa sohalaridagi transportdan farqlanadigan maxsus xususiyati shundan iboratki, kon lahimlarining kesim yuzasi kichik bo’lganligi uchun, transportni ishlatish tor sharoitda amalga oshiriladi.
Kon transportining yana bir xususiyati, ayniqsa, zaboyda va unga bevosita yaqin joylashgan lahimda - uning jihozlarini jilishi, transport qurilmalarining surilishi va zaboyning jilishiga qarab ularni uzaytirilishi yoki qisqartirilishi. Bo’larning hammasi kon transport mashinalari va qurilmalarining konstruktsiyasiga maxsus talabalar qo’yadi va ularni ishlatishni ancha murakkablashtiradi.
Misol tariqasida 1 – rasmda lava bilan konveyerli lahimni tutashgan joyida transport qurilmalarining ishlash sxemalari keltirilgan.

1-rasm. Lava bilan konveyyerli lahimni tutashgan joyida transport qurilmalarining ishlash sxemalari

Birinchi sxemada (1-a - rasm) teleskop ko’rinishidagi konveyer va uning orqasiga qo’shimcha qo’yilgan yuk tushirgich - yuqortkich (pyeregrujatelь) dan iborat teleskopsik majmua qo’llanilgan, bunda A-tasmaning ortiqchasini qirqib tashlamasdan konveyer liniyasi qisqarishining kattaligi. Bu sxemada konveyer uzunligi kamaygan holda tasmaning uzunligi kamaymaydi.
Ikkinchi sxemada (1-b - rasm) oddiy tasmali konveyer va unga ko’mir yuklovchi surilma yuk tushirgich – yuqortkich qo’llanilgan.
Bu sxemada lava surilishi natijasida uzunligi o’zgarmaydi, yuk tushirgich – yuqortkich esa surilib konveyer tasmasining ustiga chiqib boradi. Bunda V – konveyerni qisqartirmasdan turib konveyer liniyasi qisqarishining kattaligi.
Kon korxonasi me’yorida ishlashi uchun kon transporti aniq, beto’xtov ishlashi va foydali qazilmani zaboydan o’z vaqtida to’liq olib chiqilishini va zaboydagi ishlar to’xtamasligini ta’minlashi, kon ishlarini jadallashtirish metodlarini, korxonaning rivojlanishi va o’sishini ta’minlashi zarur. Undan tashqari, kon transportiga uni ishlatish narhi va mehnat hajmi mumkin qadar kam bo’lishi hamda havfsizligi yuqori darajada bo’lishi kabi umumiy talablar qo’yiladi.
Kon korxonalarida transportning narxi foydali qazilmani umumiy tannarxining ko’pgina qismini tashkil qiladi. Shuning uchun transportni ishlatish bo’yicha xarajatlarni turli yo’llar bilan kamaytirish korxonaning umumiy harajatlarini va uning mahsuloti tannarhini sezilarli darajada kamayishiga olib kelishi mumkin.
Kon transporti, odatda, anchagina parallel va ketma-ket bo’g’inlardan tashkil topgan bo’lib, shu bilan birgalsikda jihozlarining turlari ham har xil bo’ladi.
Shuning uchun kon transportini mexanizatsiyalash faqat har bir bo’g’inini alohida mexanizatsiyalashdan iborat bo’lib qolmay, balki texnik va tashkiliy jihatdan bog’langan va bir tekisda ishlaydigan majmua tizimini barpo etishdan iboratdir. Bu shu jihatdan ham zarurki, ba’zi vaqtlarda transportning alohida bo’g’inlari o’rtasida to’laqonli tashkiliy bog’lanish bo’lmaganligi tufayli, ular foydali qazilmani qazib chiqarishni cheklab qo’yishi, biri ikkinchisining ishi to’xtab qolishiga majbur qilishi va bo’g’inlar oralig’ida anchagina ishchilarni qo’shimcha jalb qilishga olib kelishi mumkin.
Kon transportini to’g’ri va samarali ishlashi hamda takomillashib borishi:
- transport vositalari turlari va majmuasini konning kon-texnik sharoitlariga qarab va qazish tartibiga mos ravishda belgilash;
- transport qurilmalarining asosiy parametrlarini hisoblash belgilangan me’yorlarga, unumdorlik va quvvatning zarur zapaslariga rioya qilish;
- mashina va mexanizmlarning sifatini oshirish;
- mashinalarning reja - ogohlantiruv ta’mirini o’z vaqtida tashkil qilish va ularni kuzatib turish;
- kon transportini boshqarishni to’g’ri yo’lga qo’yish va havfsizlsik talablariga rioya qilish yo’llari orqali ta’minlanadi.