Mundarija: Kirish I -bob. Umumiy qism Transport mashinalari haqida umumiy ma’lumot

E k s k a v a t o r l a r
EKG-3	EKG-4,6B	EKG-6,3U	EKG-8I	EKG-12,5	EKG-20
Kovshi xajmi, m	3,2	4,6	6,3	8	12,5	20
Maksimal qamrash balandligi, m	9,8	10,3	29,2	12,5	15,6	17,9
Maksimal yuklash balandligi, m	6,3	6,8	-	9,1	10	12
Maksimal qamrash radiusi, m	13,5	14,4	35	17,8	22,5	21,6
Xuddi shuningdek, yuk tushirishda, m	12	12,7	32,9	16,3	19,9	19,4
90^0 ga burilganda ish sikli davomiyligi, sekund	23	23	40	28	32	30
Tarmoq elektrodvigateli quvvati, kVt	250	250	1250	520	1250	2500
Ishchi massa, t	140	196	670	370	653	870

3-jadval
Ekskavator cho’michi to’lalik koeffitsientlari va tog’ jinsining cho’michdagi ko’pchish koeffitsienti

Tog’ jinsining tavsifi	To’lalik koeffitsienti,			Ko’pchish koeffitsienti, k
	Mexaniq lopata uchun	Draglayn uchun
Yengil, nam suglinkalar	1,1-1,0	1,05-0,9	1,1-1,2
Yengil gillar, o’rtacha jipslik va cho’ziluvchan gilsimon jinslar	1,0-0,75	0,9-0,6	1,2-1,25
Zich va cho’ziluvchan gillar	0,8-0,6	0,7-0,4	1,3-1,4
Shag’al va toshli zichlashgan qum-gilli jinslar	0,7-0,6	-	1,4-1,6
Karyerdagi portlatilgan qattiq jinslar:
-sifatli portlatilgan	0,75-0,6	-	1,8-2,2
-sifatsiz portlatilgan	0,6-0,4	-	2,2-2,5

1.3. Lokomotiv turini tanlash va sostavdagi vagonlar sonini aniqlash.
Lokomotivlarni tanlashda asosiy ko’rsatgichlari sifatida ularni ilashish og’irligi, dvigatellarining quvvati va avtonom energiya manbai asosiy ko’rsatgichlari hisoblanadi. Lokomotivni ratsional ilashish og’irligi, kar’yerdagi qiyalik, karyerni chuqurligi va yuk tashish masofasiga bog’lik bo’ladi. O’zbekistondagi karyerlarda 4 va 6 o’qli, ulanish og’irligi 80, 100, 150 va 180 t*kuch bo’lgan karyer elektrovozlari qo’llaniladi (Jadval 1.3)
Vagonlarni tanlashda kuzovining hajmi yuk ortuvchi ekskavatorga bog’liq bo’ladi. Karyer ekskavatorlarini EKG-4,6, EKG-8 va EKG-12,5 nisbiy kovsh xajmi (kovshining 1 m kengligiga) 2,3 va 4 m³ ga teng bo’ladi.
85 va 105 t yuk ko’taruvchi dumpkarlar uchun kuzovini nisbiy xajmi (uni 1 m uzunligiga) 3,3 va 4,2 m³ ga teng bo’ladi.
Ekskovatorni unumdor ishlashi uchun ekskavatorni kovshi nisbiy xajmi kuzovi nisbiy hajmidan oshmasligi kerak. Vagonlarni 1.4-jadvaldan tanlanadi.
Sostav og’irligini aniqlash. Yuk ortilgan sostavni maksimal og’irligi poyezdni tekis harakatdagi sharoitida, boshqaruvchi qiyalikda poyezdni qo’zg’alish bo’yicha tekshiriladi.

Tekis harakat davrida poyezdni tortish kuchi unga ta’sir qiluvchi qarshilik kuchlariga teng bo’ladi.

kg* (1.6)
bu yerda R - lokomotivning to’la og’irligi, t*kuch;


Q - yukli poyezd pritsep qismining og’irligi, t*kuch;

i - boshqaruvchi qiyalik, %;

w₀^’ - lokomotiv harakatiga asosiy nisbiy qarshilik. Kg*kuch/ts.

w₀^” -vagon (dumpkarlar)lar xarakatga asosiy nisbiy qarshilik, kg*kuch/ts.
Nisbiy qarshiliklarning hisobiy o’lchamlari w₀^’ va w₀^”ko’plab o’lchovlar natijalari asosida keltirib chiqarilgan empirik formulalar yordamida aniqlanadi.

Empirik formulalar odatda uchta asosiy faktorni hisobga olib tuziladi: xarakatlanuvchi sostavning konstruksiyasi, uning og’irligi va xarakat tezligi. U xolda quyidagi ko’rinishlardan biriga ega bo’lamiz:

bu yerda w₀- harakatda bo’ladigan asosiy nisbiy qarshilik (lokomotivning, vagonning), kg*kuch/ts;
a,b,c,d,e- yo’l xolatining ta’siri, sostav tuzilishi, moylanish darajasi va boshqalarni aks ettiruvchi empirik koeffitsientlar;
v - poyezdning xarakat tezligi, km/soat, (poyezdning xarakat tezligi odatda suriladigan yo’llarda 20-25 km/soatdan , doimiy yo’llarda esa 30-40 km/soatdan oshmaydi);
q - vagon og’irligi (poyezdning xarakat yo’nalishiga bog’liq holda yuksiz yoki yukli holatda) ts.
Aniq tortish hisoblarida asosiy nisbiy xarakatga qarshilik w₀ – to’rt o’qli dumpkarlar uchun:

yukli

yuksiz
- olti o’qli dumpkarlar uchun:

yukli

yuksiz
Sanoat elektrovozlari uchun doimiy yo’llarda «Promtransproekt» va A.N.Skochinsiy nomli kon ishi institut tavsiyasi asosida: tok ostida xarakatlanayotganda

Suriluvchan ballast yo’llarida harakatlanganda:

Taxminiy hisoblashlarda w₀=2 ÷ 4,5 kg*kuch/ts o’lchashda qabul qilinadi.

Yukli poyezd pritsep qismining og’irligini (1.6) formuladan aniqlash mumkin:

Tortish kuchi o’lchami F_k ni quyidagi shart bilan qabul qilish mumkin:
F_k = 1000P_cpψ, kg*kuch
U holda sostav og‘irligi quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda P_cp- lokomotivning ilashish ogirligi, t*kuch;

ψ- lokomotiv g’ildiraklarining rels bilan ilashish koeffitsienti.
Ilashish koeffitsienti ψ ning o’lchami parallel tutashgan dvigatelli elektrovozlar harakatida 0,25-0,26 ni, qo’zg’alish vaqtida 0,32-0,34 ni tashkil etadi. Ketma-ket va parallel tutashgan dvigatelli elektrovozlar uchun ilashish koeffitsienti qiymatini 0,22-0,23 ni, qo’zg’alish vaqtida esa 0,28-0,3 ni tashkil etadi.

Barcha o’qlari yetaklovchi elektrovozlarda ilashish og’irligi R_ya elektrovozning to’liq og’irligi R ga teng, u xolda (1.12) formula quyidacha ko’rinishga keladi:

(1.13) formula bo’yicha hisoblangan sostav og’irligi boshqaruvchi qiyalikda joyidan qo’zg’alish sharti bo’yicha tekshiriladi, ya’ni:

- qo’zg’alishdagi ilashish koeffitsienti;

- qo’zg’alishdagi qo’shimcha nisbiy qarshilik,

( = 4kg*kuch/ts qabul qilinadi);

-qo’zg’alishdagi tezlanish (= 0,025 + 0,05m/s²);

sostav qo’zg’alayotgan yo’l qiyaligi, ^: kg*kuch/ts (eng kata boshqaruvchi qiyalik = ).
Agar, Q_gr>Q_mp bo’lsa, unda sostav og’irligi qo’zg’alish sharti bo’yicha qabul qilinadi, (1. 14) agar Q_grmp bo’lsa, unda sostav og’irligi tekis harakat sharti bo’yicha qabul qilinadi (1.13) .

Sostavdagi vagonlar sonini aniqlash. Sostavdagi vagonlar soni quyidagi formula bilan aniqlanadi:

yoki , dona
bu yerda q₀- vagon tara og’irligi, t*kuch;

- vagonning yuk ko’tarish qobiliyati, ts;

K_T - vagon tara koeffitsienti.
Vagonning hajmi yoki yuk ko’tarishi bo’yicha ekskavator kovshlari soni aniqlanadi.

Dumpkar kuzovining hajmi bo’yicha ekskavator kovshlari soni quyidagicha topiladi:

Yuk ko’tarish qobiliyati bo’yicha kovshlar soni quyidagicha topiladi:

bu yerda - kuzovning nominal hajmi, m³;

1,2 - «ikorigi» yuklanish koeffitsient ("s verxom");

V_k- ekskavator kovshi xajmi, m³;

k_k va k_P - kovshning to’lalik koeffitsienti va tog’ jinsining kovshdagi maydalanish koeffitsienti (1.2-jadval );

q_nom- kuzovning yuk ko’tarish qobiliyati, t*kuch;

γ- tog’ jinsining massivdagi zichligi, t/m³;

k_v- tog’ jinsining kovshdagi holati bilan solishtirilganda kuzovdagi zichlanish koeffitsienti: 0.94 – ko’mir va yengil jinslar uchun, 0.87 – o’rta qattiqlikdagi va qattik jinslar uchun, 0.79- o’ta og’ir qattiq jinslar uchun va ular qiymatlarining kichigi qabul qilinadi va yaxlit songacha kamaytirib yaxlitlanadi, :0,73 dan kam bo’lsa kamaytirib, undan katta bo’lsa, katta songa yaxlitlanadi.
Yuk ko’tarish qobiliyatidan foydalanish koeffitsienti

(1.18)

Kuzov hajmidan foydalanish koeffitsienti

(1.19)

va - kovsh sonining yaxlitlanmagan qiymatlari (1.16) va (1.17).
Vagonning haqiqiy yuk ko’tarishi

t*kuch (1.20)

Sostavning yukli Q_gr va yuksiz Q_por xolatlardagi haqiqiy og’irligi aniqlanadi

, t*kuch (1.21)

, t*kuch (1.22)