Mundarija Kirish I bob. Nazariy ma’lumotlar
Fizikani ixchamlashtirilgan birliklar asosida
Yüklə 243,33 Kb.
|
| Fizikani ixchamlashtirilgan birliklar asosida
oʻqitish texnologiyasi Ta’lim mazmunini oʻquv elementlariga ajratib oʻqitish texnologiyasini V.P.Bespalko asoslagan edi. Oʻzbek maktabi tajribasida oʻquv elementlari asosida ta’limni boshqarish masalasini N.Saidahmedov oʻrgangan. U pedagogik texnologiya muammolarini bayon qilar ekan, axborotlar hajmining osha borishi va ularni kishilarning oʻzlashtirishini oʻzaro taqqoslab, V.P.Bespalkoning quyidagi fikrini keltiradi: Fan mutaxassislarining yozishicha, jahonda axborotlar bir soatda 200 million soʻz miqdorda oshib borayapti yoki bu 5000 sahifaga teng matn degani. Inson esa bu vaqt oraligʻida yarim varaq yangi ilmiy matnni oʻzlashtirishga qodir. Axborotlarning bunday oqimida oʻquvchining gʻarq boʻlib ketmasligi uchun oʻqituvchi nima qilishi kerak? Qoʻyilgan savolga 45
olish va oʻquvchining oʻzlashtirish qobiliyatiga mos holda ularni miqdoriy oʻlchamga keltirish zarur». Ta’lim mazmunini oqilona tanlash va axborotlar hajmini oʻquvchining oʻzlashtirish qobiliyatiga mos holda miqdoriy oʻlchamga keltirish pedagogik texnologiya munosabati bilan dolzarb masala boʻlib qoldi. Bu masalani amalda bajarish uchun “oʻquv elementi” tushunchasi mavjud. Oʻquv elementi deganda oʻrganish maqsadida tanlangan barcha fan obyektlari tushuniladi. Tabiiyki, oʻquv elementi(OʻE) soni fan obyekti(FO) sonidan kichik ya’ni, OʻE < FO boʻladi. Fizika ta’iimida ijtimoiy talab - komil inson shaxsini rivojlantirish vazifalarini hal qilishga tomon yoʻnaltirish. Daryo suvi oʻz oʻzanidan oqqanidek, maktablarda fizika oʻqitish ham komil inson shaxsini voyaga yetkazishga yoʻnalmogʻi zarur. Binobarin, maktablarda fizika oʻquv fanini oʻqitish ishlarini loyihalash ham, loyihalarni bevosita amalga oshirish ham yagona maqsadga - komil inson shaxsini tarbiyalashga xizmat qilishi shart. Fizikadan oʻrgatish va oʻrganish uchun sinfga olib kirilgan oʻquv elementlarini komil inson shaxsiga moʻljallab tashkil etishda quyidagi yoʻnalishlarga rioya qilinadi. Oʻquvchilarda fizikaviy hodisalami mustaqil baholay olish layoqatini rivojlantirish. Fizikadan oʻrganiladigan hodisalarning deyarli barchasi jonli kuzatishga asoslangan oʻquv elementlaridir. Misol tariqasida «energiya» tushunchasini olaylik. Energiya yunoncha soʻz boʻlib, harakat, faoliyat ma’nolarini anglatadi. Fizikada mexanik, issiqlik, elektromagnit, yadro energiyalari bir-biridan farqlanadi. Siqilgan prujinaning eshikni yopishi, qiyalikdan dumalab tushayotgan toshning ikkinchi bir toshni itarib pastga tushirishi, ogʻir jismni pona ustiga vertikal tashlab, toʻnkani yorish energiya tushunchasi bilan bogʻliq misollardir. Ish bajara oladigan jismlar energiyaga ega boʻladi. Bir qop unni koʻtarib, aravaga yuklagan kishi, yukli aravani 46
aylantirayotgan suv, parraklarni aylantirayotgan shamol va shu kabilar energiyaga ega boʻladi. Energiyaga ega jismlar ish bajaradi. Energiyani u bajaradigan ishga qarab baholay oladigan oʻquvchi energiya va uning turlarini (potensial energiya va kinetik energiya) hamda ularning bir-biriga oʻtishini toʻgʻri tushunadi. Oʻquvchilarda tabiatni asrash layoqatini oʻstirish. Fizikaviy bilimlar mohiyati jihatidan tabiatni asrash va undan oqilona foydalanish iqtidorini oʻstirishda yetakchi soha sanaladi. Suv energiya manbayidir. Toʻgʻon vositasida koʻtarilgan suv katta potensial energiyaga ega. Toʻgʻondan pastga oqayotgan suvda ham shunday kinetik energiya mavjud. Suvning pastga qarab oqishida elektr toki generatoriga ulangan turbinani harakatga keltirib, elektr energiya ishlab chiqaradi. GESlarning xalq xoʻjaligidagi ahamiyatini anglagan oʻquvchi suvni asrab-avaylash toʻgʻrisida ham oʻylaydi. Dunyo suv havzalaridagi suvning atigi 5 %i ichimlik suvi ekanligini anglagan oʻquvchi suvning mohiyatini ham tushunadi. Unda umuman tabiatni, ayni holatda, jonli tabiatning bir qismi hisoblangan suvni tejashga oid moyillik tarkib topa boradi. Fizika fanini oʻqitishda zmonaviy pedagogic va axboro texnologiyalarini birgalikda qoʻllash, ta’lim sifatini oshirishda ikki hissa koʻproq muvofaqiyat keltiradi. Fizika darslarida qoʻllash mumkin boʻlgan shunday texnologiyalardan biriga toʻxtalib oʻtamiz. IMAK ( “ISHONTIRISH MAKTABI”) TEXNOLOGIYASI Texnologiya о‘quvchilarda boshqalanii ishontirish (buning uchun dalillarni topish, ulari asoslash), suhbatdoshni boshqarish, jamoa orasida, turli hayotiy vaziyatlarda oʻzini tutish malakasi va tashkilotchilik qobiliyatlarini shaklllantirish maqsadida qoʻllaniladi. Izoh: 1. “Tashkilotchi” lavhada ifodalangan voqeylikdan kelib chiqqan holda oʻzining tashkilotchilik qobiliyati, ishontira olish malakasi, vaziyatni nazorat qilish, turli vaziyat, sharoitlarda oʻzini tutish, boshqarish koʻnikmalarini 47
harakat qilishi lozim. 2. Muhokama chogʻida oʻqituvchi jamoa bilan birgalikda “Tashkilotchi”ning oʻzini tutishi, boshqalarni oʻz fikriga ishontira olishi, madaniyati, harakatlaridagi ijobiy va salbiy jihatlami muhokama qiladi (bunda nizoli vaziyatni bartaraf etish uchun “Tashkilotchi” qanday metodlardan foydalanganligini aniqlash maqsadga muvofiqdir). 3. Texnologiyani qoʻllashda oʻquvchi (talaba)lar tomonidan tayyorlangan pedagogik nizoli vaziyatlardan biri toʻg ‘risidagi videolavhani namoyish etish mumkin. 4. Videolavha mashgʻulotning 2-yarmida ekranda yoki kompyuter orqali namoyish etiladi. U tomosha qilinib, mazmuni jamoa tomonidan muhokama etiladi. Bu kabi tahlil har bir oʻquvchi (talaba)ga oʻz xatti-harakatlarining mohiyatini anglash, zarur xulosalarni chiqarish koʻnikmalariga ega boʻlish uchun yordam beradi. Texnologiyani qoʻllash tartibi quyidagicha: |