Tezislər
129
amillərdən biri də imperiyanın əsas ticarət yollarına, mal dövriyyəsi və
bazarlara nəzarət etməsi idi.
Bu mürəkkəb siyasi vəziyyətdə Qafqaz–ġərqin qapısı Azərbaycan
mövcud duruma diplomatik yanaĢmanın ən unikal nümunəsini nümayiĢ
etdirməklə, nəinki müharibə meydanına çevrilərək məhv olmaq, iqtisadiyyat
bazarında böyük Ģəhərlər qarĢısında ərimək təhlükəsindən xilas oldu, öz
əlveriĢli geosiyasi mövqeyindən istifadə edərək eyni zamanda mədəni inkiĢafa
da nail ola bildi.
Nizaminin ―Xəmsə‖yə daxil olan rəsmi giriĢlərində erkən orta əsrlərdə
Azərbaycanda mövcud olmuĢ dövlətlərin iqtisadi qüdrəti, əzəməti, siyasi nüfuz
dairəsi haqqında poetik dillə olsa da, geniĢ məlumat əldə etmək olur. Bu, eyni
zamanda Atabəylərin, onların iqtisadi mərkəzi, inzibati paytaxtı Naxçıvanın da
hərtərəfli inkiĢafının əbədi olaraq tarixlərdə əksidir.
Açar sözlər: ―Böyük Ġpək yolu‖, Nizami Gəncəvi, ―Xəmsə‖, Atabəylər
dövləti
NAXÇIVANDA ƏDƏBĠ ĠNKĠġAF
(1900-2000-ci illərdə)
NÜġABƏ MƏMMƏDOVA
“Naxçıvan‖ Universiteti
n.memmedova@nu.edu.az
Tarixin bütün dövrlərində Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında
Naxçıvan xüsusi rol oynamıĢ, bu qədim bölgə zaman-zaman görkəmli
Ģəxsiyyətlər yetirmiĢdir. Azərbaycan ədəbiyyatının tərkib hissəsi kimi
Naxçıvanda yaranan ədəbiyyat da öz çəkisi ilə seçilmiĢdir. Buna səbəb
Naxçıvanın Ģərqlə qərbin qovĢağında yerləĢməsi, böyük karvan yollarını, ipək
yolu magistralını əhatə etməsi, daim xarici təzyiqlərə sinə gərməli olması
Naxçıvanda bu günkü zəngin ədəbi-ictimai mühiti formalaĢdırmıĢdır. Bu gün
keçilmiĢ yola nəzər salmaq, Naxçıvanda yaĢayan ayrı-ayrı yazıçıların
yaradıcılıqlarını
tədqiq
etmək,
ideya-sənətkarlıq
məziyyətlərini
ümumiləĢdirmək və qiymətləndirmək olduqca aktual məsələlərdən biridir.
Naxçıvan diyarı ta qədimdən zəngin ədəbi ənənələrə malikdir. Belə ki,
Naxçıvan bölgəsi ilə səsləĢən süjetlərə və yer adlarına ―Kitabi Dədə Qorqud‖
dastanlarında da rast gəlmək mümkündür. Orta əsrlərdə də yaĢamıĢ bir çox Ģair
və yazıçılar Naxçıvanda yazıb yaratmıĢlar. Ədəbi mənbələr Naxçıvan ədəbi
mühitinin XIII əsrdə də zəngin olduğunu təsdiqləyir. Bu ədəbi mühit
Azərbaycan ədəbiyyatına bir sıra tanınmıĢ alim, yazıçı, Ģair və ədiblər bəxĢ
etmiĢdir: Kəmaləddin Naxçıvani, Nəsrəddin Tusi, HinduĢah Məhəmməd,
Fəxrəddin Naxçıvani və.s. Sonrakı dövrlərdə də Naxçıvan ədəbi mühiti yeni
ədəbi simalarla daha da zənginləĢmiĢdir. Mürəkkəb və ziddiyyətli hadisələrlə
zəngin olan XX əsr tariximizin əhəmiyyətli mərhələsini təĢkil etdiyi kimi