MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Beynəlxalq İpək Yolu
Tezislər 129 amillərdən biri də imperiyanın əsas ticarət yollarına, mal dövriyyəsi və bazarlara nəzarət etməsi idi. Bu mürəkkəb siyasi vəziyyətdə Qafqaz–ġərqin qapısı Azərbaycan mövcud duruma diplomatik yanaĢmanın ən unikal nümunəsini nümayiĢ etdirməklə, nəinki müharibə meydanına çevrilərək məhv olmaq, iqtisadiyyat bazarında böyük Ģəhərlər qarĢısında ərimək təhlükəsindən xilas oldu, öz əlveriĢli geosiyasi mövqeyindən istifadə edərək eyni zamanda mədəni inkiĢafa da nail ola bildi. Nizaminin ―Xəmsə‖yə daxil olan rəsmi giriĢlərində erkən orta əsrlərdə Azərbaycanda mövcud olmuĢ dövlətlərin iqtisadi qüdrəti, əzəməti, siyasi nüfuz dairəsi haqqında poetik dillə olsa da, geniĢ məlumat əldə etmək olur. Bu, eyni zamanda Atabəylərin, onların iqtisadi mərkəzi, inzibati paytaxtı Naxçıvanın da hərtərəfli inkiĢafının əbədi olaraq tarixlərdə əksidir. Açar sözlər: ―Böyük Ġpək yolu‖, Nizami Gəncəvi, ―Xəmsə‖, Atabəylər dövləti NAXÇIVANDA ƏDƏBĠ ĠNKĠġAF (1900-2000-ci illərdə) NÜġABƏ MƏMMƏDOVA “Naxçıvan‖ Universiteti n.memmedova@nu.edu.az Tarixin bütün dövrlərində Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında Naxçıvan xüsusi rol oynamıĢ, bu qədim bölgə zaman-zaman görkəmli Ģəxsiyyətlər yetirmiĢdir. Azərbaycan ədəbiyyatının tərkib hissəsi kimi Naxçıvanda yaranan ədəbiyyat da öz çəkisi ilə seçilmiĢdir. Buna səbəb Naxçıvanın Ģərqlə qərbin qovĢağında yerləĢməsi, böyük karvan yollarını, ipək yolu magistralını əhatə etməsi, daim xarici təzyiqlərə sinə gərməli olması Naxçıvanda bu günkü zəngin ədəbi-ictimai mühiti formalaĢdırmıĢdır. Bu gün keçilmiĢ yola nəzər salmaq, Naxçıvanda yaĢayan ayrı-ayrı yazıçıların yaradıcılıqlarını tədqiq etmək, ideya-sənətkarlıq məziyyətlərini ümumiləĢdirmək və qiymətləndirmək olduqca aktual məsələlərdən biridir. Naxçıvan diyarı ta qədimdən zəngin ədəbi ənənələrə malikdir. Belə ki, Naxçıvan bölgəsi ilə səsləĢən süjetlərə və yer adlarına ―Kitabi Dədə Qorqud‖ dastanlarında da rast gəlmək mümkündür. Orta əsrlərdə də yaĢamıĢ bir çox Ģair və yazıçılar Naxçıvanda yazıb yaratmıĢlar. Ədəbi mənbələr Naxçıvan ədəbi mühitinin XIII əsrdə də zəngin olduğunu təsdiqləyir. Bu ədəbi mühit Azərbaycan ədəbiyyatına bir sıra tanınmıĢ alim, yazıçı, Ģair və ədiblər bəxĢ etmiĢdir: Kəmaləddin Naxçıvani, Nəsrəddin Tusi, HinduĢah Məhəmməd, Fəxrəddin Naxçıvani və.s. Sonrakı dövrlərdə də Naxçıvan ədəbi mühiti yeni ədəbi simalarla daha da zənginləĢmiĢdir. Mürəkkəb və ziddiyyətli hadisələrlə zəngin olan XX əsr tariximizin əhəmiyyətli mərhələsini təĢkil etdiyi kimi Beynəlxalq İpək Yolu 130 Naxçıvan ədəbi mühitinə də böyük təsir göstərmiĢdir. Çünki bu dövrdə ədəbiyyatımız da özünəməxsus inkiĢaf yolu keçmiĢdir. Dövlət müstəqilliyimizin bərpasına qədər problemlərə milli müstəvidən yox, ideoloji müstəvidən yanaĢılması bir sıra həqiqətlərin pərdələnməsinə Ģərait yaratmıĢdır. Bu yönümdən XX əsr Naxçıvan ədəbi mühiti ədəbiyyatĢünaslıqda geniĢ tədqiqat obyektinə çevrilmiĢdir. Məlumdur ki, əsrin əvvəllərində müstəmləkə buxovlarından azad olan Azərbaycanda Demokratik Respublika qurulmuĢ, sonralar yenidən Vətənimiz iĢğal olunmuĢ və nəhayət, böyük tarixi nailiyyətimiz olan dövlət müstəqilliyimiz bərpa edilmiĢdir. Coğrafi vəziyyətinə görə bu hadisələr Naxçıvanda daha dramatik və gərgin olmuĢ, təbii ki, bütün bunlar da bölgənin ədəbi mühitində dərin izlər buraxmıĢdır. Ədəbiyyatımızın yaradıcılıq təcrübəsi təsdiq edir ki, müasir həyatla yanaĢı, xalqın tarixi keçmiĢi də bədii sözün qüdrəti ilə mənalandırılmıĢdır. Naxçıvan ədəbi mühitinin əsas istiqamətləri də cəmiyyətin inkiĢafı ilə Ģərtlənən mənəvi tələblərdən doğmuĢ, uzunillik axtarıĢ və yüksəliĢ yolu keçmiĢdir. Açar sözlər: Naxçıvan ədəbi mühiti, dövlət müstəqilliyi, bölgə, tarix, ədəbiyyatĢünaslıq XIX ƏSR NAXÇIVAN ƏDƏBĠ MÜHĠTĠ NURLANA ƏLĠYEVA ―Naxçıvan‖ Universiteti n.memmedova@nu.edu.az XIX yüzilliyin sonu, XX yüzilliyin əvvəlində Azərbaycanda sosial- mədəni vəziyyətin əsas göstəricisi və mühüm keyfiyyəti maarifçilik ideyalarının yüksəliĢi və əməli hərəkata çevrilməsidir. Maarifçilər ictimai əsarətdən qurtuluĢ yolunu yeni əxlaqi ideyalar irəli sürmək, əhalini elmi biliklərlə silahlandırmaqda görürdülər. Ona görə də onların əsas iĢi teatr, məktəb açmaq, mətbuat və ədəbiyyatın rolunu dəyərləndirməklə, mətbəə təĢkil etmək, qəzet çıxarmaq, kitab nəĢr etmək idi. Maarifçilər milli ruhlu vətəndaĢlar tərbiyələndirmək uğrunda mübarizənin əsasında bunların rolunu mühüm hesab edir və bu iĢlərin həyata keçirilməsi üçün ciddi Ģəkildə çalıĢırdılar. Maarifçilik ideyaları XIX yüzilliyin 20-ci illərindən yaranmağa baĢlamıĢ, sonralar daha sürət və vüsətlə inkiĢaf etdirilmiĢdir. Ədəbi mühitlər içərisində ideya-məram yüksəkliyi və üzvlərinin sayca zənginliyi ilə seçilən XIX yüzil Naxçıvan ədəbi mühiti diqqəti çəkən və maraqlı bir tarixi dövrü səciyyələndirməyə qüdrəti yetən mühit kimi maraqlıdır. Sözügedən dövrdə həm Naxçıvanın özündə, həm də onun mühüm bir bölgəsi olan Ordubadda fərqli janrlarda qələmini sınayan, məĢhur Azərbaycan yazarlarının dəyərli əsərləri ilə müqayisə edilə biləcək səviyyədə maraqlı əsərlər Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|