MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Beynəlxalq İpək Yolu
Tezislər 133 Beləliklə, Naxçıvan ədəbi mühitində qələmə alınan tarixi povest janrının elə də çox olmayan nümunələri ümumazərbaycan ədəbiyyatı kontekstində yanaĢıldıqda müəyyən qədər uğurlu bədii nümunələr kimi ədəbiyyatĢünaslıqda dəyərləndirilmiĢ, əsərlərdə tarixiliyi Ģərtləndirən məqamlar, mətn quruluĢu, dil elementləri, dövrə münasibət məsələləri diqqət mərkəzinə çəkilmiĢdir. Açar sözlər: tarixi povest, janr, Naxçıvan, tarixi reallıq, ədəbi mühit MUXTARĠYYƏT ƏRƏFƏSĠNDƏ NAXÇIVAN “MOLLA NƏSRƏDDĠN” JURNALINDA AYGÜN ORUCOVA AMEA Naxçıvan Bölməsi orujovaaygun82@gmail.com Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin ―tarixi nailiyyət‖ hesab etdiyi Naxçıvanın muxtariyyət statusu Azərbaycan və bütövlükdə Türk dünyası üçün çox mühüm siyasi dəyərə malikdir. Belə ki, Azərbaycanın əbədi və əzəli torpaqları olan Ġrəvanın və Zəngəzur mahalının ermənilərə verilməsi ilə Naxçıvan Azərbaycandan təcrid olunmuĢdu. 1918-ci ildən 1924-cü ilin 9 fevralına qədər olan dövr Naxçıvanın tarixində mürəkkəb və ziddiyyətli bir mərhələni təĢkil edir. Erməni özbaĢınalıqları, ingilislərin və amerikalıların Naxçıvanda general-qubernatorluq yaratmaq cəhdləri, yerli əhalinin Naxçıvanın Ermənistana verilməsinin qarĢısını almaq üçün Kalbalı xan, Cəfərqulu xan, Kərim xan, Rəhim xan, Kamran xanın baĢçılığı ilə silahlı mübarizəsi, 1921-ci ilin 16 martında Naxçıvanın muxtar respublika statusunda Azərbaycanın tərkibində qalmasını Ģərtləndirən Moskva müqaviləsi, Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində sərhədlərini qəti surətdə müəyyənləĢdirən Qars müqaviləsi (1921-ci il 13 oktyabr) və s. hadisələrlə səciyyələnir. Bu illərdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün qorunmasında Mustafa Kamal PaĢanın, azərbaycanlılardan Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri Nəriman Nərimanovun, Azərbaycan Ġnqilab Komitəsinin üzvü, ədliyyə komissarı Behbud ağa ġahtaxtinskinin əməyi xüsusilə qeyd olunmalıdır. ―Molla Nəsrəddin‖ jurnalının həm Təbrizdə, həm də Bakıda nəĢr olunmuĢ nömrələrində rus və erməni vəzifəlilərinin planlı Ģəkildə Naxçıvanda rabitə sistemində, müəyyən istehsal sahələrində yaratdıqları problemlər öz əksini tapmıĢdır. Jurnalın 1921-ci ildə Təbrizdə nəĢr olunmuĢ 4-cü nömrəsində ―Tazə xəbərlər‖ adlı yazıda Naxçıvanda çox böyük sürətlə dəyiĢən siyasi vəziyyət sadəcə olaraq sadalanmaqla baĢ verən qarıĢıqlıq, mürəkkəb hadisələr, çox çətin ictimai-siyasi vəziyyət haqqında təsəvvür yaradılmıĢdır. 1921-ci ildə yenə Təbrizdə nəĢr olunmuĢ 7-ci nömrədə ―Tüstü‖ məqaləsində Mirzə Cəlil Naxçıvanda və Təbrizdə millətin tüstü içində boğulmağından yaranan narahatlığını ifadə etmiĢdir: ―Xülasə, millət tüstü içində boğulmaqdadır! Və Beynəlxalq İpək Yolu 134 boğula-boğula nicata müntəzirdir. Əgər dadü-fəryadə tez yetiĢməsəz, mümkündür ki, millətdən bir əsər dəxi qalmaya. Tələsmək lazımdır‖. ―Molla Nəsrəddin‖in 1922-ci ilinin 3-cü nömrəsində Naxçıvan duzunun vaqonlara doldurulub xaricə daĢınması və hətta dərman kimi olsa da, naxçıvanlılara verilməməyi öz satirik ifadəsini tapmıĢdır: ―... duzlaqdan çıxan duzun cəmisi vaqonlara dolub məlum deyil hara gedir və əhali duzsuz qalıb nə qədər yalvarırlarsa, həkimlər bir dizə qədər əhaliyə vermirlər. Naxçıvan vüzərası Ġrandan Naxçıvana duz gətirmək barəsində böyük tədbirlər tökməkdədirlər‖. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun 8 aprel 2014-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illik yubileyinə həsr olunmuĢ mərasimdəki çıxıĢında da bu tarixi həqiqət vurğulanmıĢdır: ―Muxtariyyətin ilk illərində keçmiĢ Sovetlər Birliyinin Dövlət Plan Komitəsində iĢləyən ermənilər Naxçıvanın duz yataqlarından hasilatın guya baha baĢa gəldiyini əsaslandıra bilmiĢlər. Nəticədə, duz istehsalı kəskin azalmıĢ, Azərbaycan öz kimya sənayesini inkiĢaf etdirmək üçün baĢqa yerlərdən baha qiymətə duz gətirməyə məcbur olmuĢdur‖. Bu sətirlərdən aydın olur ki, bu mənfur siyasət fərqli formalarda bir neçə il davam etmiĢ və bir məqsəd daĢımıĢdır: Azərbaycanın inkiĢafına mane olmaq! Azərbaycanın ədəbi-tarixi salnaməsi olan ―Molla Nəsrəddin‖ jurnalındakı bu faktlar həm Azərbaycan ədəbiyyatı və mətbuatı tarixi, həm də Azərbaycan tarixinin qeyd olunan dövrünü araĢdıranlar üçün mühüm əhəmiyyətə malik bir mənbədir. Açar sözlər: müqavilə, silahlı mübarizə, fanatizm, qüsurlar, məqalə, felyeton XVII-XVIII ƏSR AZƏRBAYCAN ƏDƏBĠYYATININ EPĠK ġEĠR NÜMUNƏLƏRĠNDƏ SÜJET QAYNAQLARI ELXAN NƏCƏFOV Gəncə Dövlət Universiteti elxan_necefov@mail.ru Çoxəsrlik tarixə malik ədəbiyyatımız dünya ədəbiyyatının tərkibində özünəməxsus zənginliyi ilə seçilir. Ədəbiyyatımız daha çox özündə Ģərq ədəbiyyatının təsirlərini yaĢadır. Burada diqqəti daha çox cəlb edən süjet ortaqlığıdır. Ortaq süjetlər üzərində qurulan fərqli əsərlər özünəməxsusluğu ilə diqqəti cəlb edir. XVII-XVIII əsr sənətkarları əsərlərinin süjetlərinə görə nə qədər Füzulinin təsiri altında olsalar da, hind ədəbiyyatından və ərəb-müsəlman ədəbiyyatından da mükəmməl Ģəkildə faydalanıblar. ġərq ədəbiyyatında dərin iz buraxan ―Bəxtiyarnamə‖, ―Tutinamə‖, ―Sindibadnamə‖, ―Həzar əfsanə‖, ―Yüz bir gecə‖, ―Min bir gecə‖, ―Yeddi vəzirin hekayəti‖, ―Qırx vəzirin Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|