MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq İpək Yolu
- Ключевые слова
- EPĠK MƏTNLƏRĠN TOPLANMASI TARĠXĠNDƏN (Naxçıvan materialları əsasında) SƏDAQƏT NEMƏTOVA
- Açar sözlər
Beynəlxalq İpək Yolu 152 «Андин. Хроники Армянских Путешествий». В этом фильме грубо искажены исторические события формирования и функционирования Великого шелкового пути. Мероприятия по рецепции причерноморского и среднеазиатского понимания Великого шелкового пути сегодня носят фрагментарный характер. Национализация «Китаби Деде Коркут»а отдельными народами не позволяет раскрыть значение этого мифа для современника. Если раньше «Китаби Деде Коркут»а представлял отображение в виде мира единого евразийского мира, по которому проходила глобальная транспортная артерия, то сегодня «Китаби Деде Коркут» все чаще воспринимается как некий артефакт культуры, отдаленный от современных реалий. Перед нами стоит острая задача оживить «Китаби Деде Коркут», в том числе посредством создания серии произведений в рамках New Age. При этом основной акцент должен делаться не на влияние эпоса «Китаби Деде Коркут» на национальную культуру и национальное самосознание народов Евразии, а на интеграционном онтологическом значении сюжета и проблематики дастана «Китаби Деде Коркут». Ключевые слова: Онтологические связи, эпоса «Китаби Деде Коркут», Великий шелковый путь, фольклор, трансевразийский магистраль, EPĠK MƏTNLƏRĠN TOPLANMASI TARĠXĠNDƏN (Naxçıvan materialları əsasında) SƏDAQƏT NEMƏTOVA Naxçıvan Dövlət Universiteti sedaqet_nemet@mail.ru Naxçıvanda folklor mətnlərinin toplanması tarixi XIX əsrin ikinci yarısına təsadüf edir. Nuh peyğəmbər, Əshabi-Kəhf, Ġlan dağla bağlı ilk əfasanə və rəvayətlər də həmin dövrdə toplanıb hazırlanmıĢdır. Məlumdur ki, folklorun öyrənilməsi mətn materiallarının toplanıb nəĢr edilməsindən baĢlanır. XIV əsrin sonlarından baĢlayaraq Naxçıvanda folklora həssas münasibət bu yönümdən ciddi əhəmiyyət daĢıyır. 1923-cü ildən baĢlayaraq Azərbaycan Tədqiq və Tətəbö Cəmiyyətinin Naxçıvan Ģöbəsi bu sahədə örnək fəaliyyət göstərir. 1930-cu ildə Hümmət Əlizadə Ordubadda AĢıq Muxtardan ―Koroğlunun ballıca səfəri‖ qolunu toplayır. Həmin illərdə BaxĢəli Sultanovdan ―Gül Sənavərə neylədi, Sənavər Gülə neylədi‖, ―Üç bacının nağılı‖, ―Üç Ģahzadə‖, ―Hazarandastan bülbülü‖, ―Hambal Əhməd‖, Bağır Qədimovdan Tezislər 153 ―ġahzadə Mütalib‖, Kərbəlayi Həsən Yusif oğlundan ―Qırx qonça xanım‖ , ―Beçə dərviĢ‖, Əbdül Hacı oğlundan ―Dərzi Ģagirdi Əhməd‖, Ġbrahim Əli oğlundan ―Məlikməhəmməd və Məlikəhməd‖, Məhəmməd Nəriman oğlundan ―ġükufə xanım‖, ―Cəlayivətən‖ kimi nağıllar toplanır. FolklorĢünas Rafiq Babayev haqlı olaraq bölgədə ağız ədəbiyyatı örnəklərinin toplanma, nəĢr və tədqiq tarixini 1920- ci ilə qədərki dövr, sovet dönəmi və müsəqillik illəri olmaqla üç yerə ayırır. Bu bölgü milli-mənəvi dəyərlərimizin bərpasına münasibətin bir sıra mühüm cəhətlərini aĢkarlamağa imkan verir. Təqdim edəcəyimiz yazıda bütün bunlar əsasında bölgədə epik folklor mətnlərinin toplanıb nəĢr etdirilməsi tarixinin elmi mənzərəsi yaradılmıĢdır. Açar sözlər: folklor, epik mətn, əfsanə, rəvayət, nağıl NAXÇIVAN FOLKLOR ÖRNƏKLƏRĠNĠN XARAKTERĠK CƏHƏTLƏRĠ (ġərur nümunələri əsasında) FĠDAN QASIMOVA AMEA Folklor Ġnstitutu fidanqasimova@rambler.ru Azərbaycanın ən qədim bölgələrindən olan Naxçıvan tarixiliyi ilə yanaĢı zəngin folklor örnəkləri ilə də diqqəti cəlb edir. Təkcə ġərur bölgəsində ezamiyyətdə olduğumuz zaman buranın yaĢlı sakinlərindən xeyli folklor nümunələri topladıq. Məruzə ġərur rayonundan toplandığımız bu folklor janrları əsasında qurulacaqdır. Bildiyimiz kimi, Ģifahi xalq ədəbiyyatı mənsub olduğu xalqın tarixini, mədəniyyətini, ədəbiyyatın yaranmasını, inkiĢafını, janrlarını və s. əks etdirir. Dünyanın yaranması, sonu, insanın yaranması, müxtəlif mövzulu miflər, əfsanə, rəvayətlər, nağıl, lətifə, atalar sözü, bayatı, yer, tayfa və nəsil adları, gülümeylər, haxıĢtalar, laylalar, nazlamalar, ziyarətgahlar və s. hər birinin Naxçıvanın qədim tarixini, adət-ənənələrini, milli-mənəvi dəyərlərini, mədəniyyətini müxtəlif cəhətdən ifadə etməsi və özünəməxsusluğu əsas tədqiqat obyekti kimi götürülmüĢdür. Məsələn, müxtəlif dövrlərdə yadelli iĢğalçıların hücumuna məruz qalmıĢ Naxçıvan xalqının yaddaĢında dərin iz salmıĢ bayatılarla rastlaĢdıq. Bu bayatıları ürək ağrısı ilə dinlədik. Nənə və babalarımız bu bayatıların necə yarandığını izah edir və sonra bayatını deyirdilər: Ay qardaĢ, QaĢ-gözü yay qardaĢ, Ölür qoy bacılar ölsün, Heç deməsin vay qardaĢ. Beynəlxalq İpək Yolu 154 Ay qardaĢ, sağında mən olaydım, Solunda mən olaydım, Sən ki, inildiyirdin, Yanında mən olaydım. Dağda duman olarmı, Duman boran olarmı, Burda bir iyid ölüb Onu görən olarmı. Ağlaram ağlar kimi, Yaram var dağlar kimi, Xəzəl ollam tökülləm, Virana bağlar kimi... Atalar sözü və məsəllər folklorun ən maraqlı janrlarından biridir. Onlar vasitəsilə öyüd-nəsihət verilir, dünya, yaĢayıĢ haqqında fikirlər söylənilir. Burada konkret Ģəxslərin deyil, bütöv xalqın rəyi, ağlı ifadə olunur. Bunu ġərur bölgəsinə məxsus atalar sözləri də təsdiq edir. Məsələn, ―Mənnən sənə öyüd öz dənii özün üyüt; Ətə pul verməz küftənin yekəsinnən yapıĢar; Yorğana pul verməz ortasında yatar; Bəylə bostan əkənin tağı çiynində olar; Qız anadan, oğul atadan götürər; Su axır samanlıxdan, nə çıxar yamanlıxdan...‖. Açar sözlər: Naxçıvan, atalar sözləri, ġərur rayonu “OĞUZ KAĞAN” DASTANINDA EPĠK ƏNƏNƏNĠN ÖZÜNƏMƏXSUSLUĞU ƏKRƏM HÜSEYNZADƏ AMEA Naxçıvan Bölməsi ekrem.h@mail.ru Ozanların yaratdıqları oğuznamələr canlı bir tarixdir. Eləcə də oğuznamələr dastançılıq ənənələrinin yaranmasının xüsusi bir mərhələsidir. Tədqiqatçıların fikrincə, Oğuzların dastan dövrü, onların baĢqa türk tayfaları kimi qədim türk törəsinə söykənərək yaĢadığı alplıq dövrünün ideologiyası idi. Azərbaycan türklərinin soykökünə dayanan oğuzların epik mədəniyyətini əks etdirən ―Oğuz Kağan‖ dastanı müxtəlif müstəvilərdən araĢdırılmaqla geniĢ və çoxcəhətli tədqiqatla perspektivlər açmıĢdır. Təbii ki, ―Oğuz Kağan‖ ənənə hadisəsidir. Eləcə də bu abidə ilə yeni, orijinal ənənələr yaranmıĢ, sonralar türk dastançılıq ənənələrinin formalaĢmasında bunlar əhəmiyyətli rol oynamıĢdır. Təqdim olunacaq məruzədə bu ənənələr haqqında söz açılacaq, müqayisələr nəticəsində ümumtürk dastançılıq ənənəsində ―Oğuz Kağan‖ hadisəsi araĢdırılacaq. Açar sözlər: Oğuz Kağan, ümumtürk ənənəsi, dastançılıq, abidə Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|