MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq İpək Yolu
- Açar sözlər
Beynəlxalq İpək Yolu 140 görmüĢdür. ―Azərbaycan‖ məqaləsi böyük mənada azərbaycançılığın manifestinə çevrilmiĢdir. Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığı ilə özündən əvvəlki ənənəni inkiĢaf etdirərək öz novatorluğu ilə gələcək nəsil üçün əsl örnəyə çevrilə bilmiĢdir. Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığı Azərbaycanla ortaq taleyi bölüĢən digər türk xalqlarının ədəbiyyatlarına ciddi təsir göstərmiĢdir. ―Ölülər‖ pyesi rus dilinə çevrilərək ―Turan‖ truppası tərəfindən dəfələrlə Türküstanda nümayiĢ etdirilmiĢ və türk xalqlarının maariflənməsində Cəlil Məmmədquluzadənin hekayə, povest və felyetonları əvəzsiz rol oynamıĢdır. 50- ci illərdə ədəbiyyata gələn və dünya ədəbiyyatında yeni epoxanı yaratmağa nail olan qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatov öz sələflərindən söz açrakən Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığından böyük məhəbbətlə bəhs etmiĢdir. 1967- ci il mayın 29-da Moskvada Cəlil Məmmədquluzadənin 100 illik yubileyində çıxıĢ edən Çingiz Aytmatov böyük rəğbətlə Cəlil Məmmədquluzadə haqqında çıxıĢ edərək ondan nəsr və dram əsərlərindəki yığcamlığı, dil saflığını, fikri aydın ifadə etmək bacarığını öyrəndiyini fəxrlə vurğulamıĢ və ədibi türkdilli ədəbiyyatda realist nəsr məktəbinin banisi adlandırmıĢdır. Ardından Bakıya gələn Çingiz Aytmatov yubiley tədbirində çıxıĢ etmiĢ, dövrü mətbuatda ―ġərqin böyük sənətkarı‖, ―Müdrik söz ustası‖ (―Ədəbiyyat və Ġncəsənət‖ qəzeti), ―Böyük ustad‖ (―Bakinski raboçi‖) məqalələri ilə böyük ədib haqqında düĢüncələrini bölüĢmüĢdür. Çingiz Aytmatov ―ġərqin böyük sənətkarı‖ məqaləsində yazırdı: ―O, realist, müasir yazı üslubunun, müasir nəsr formalarının banilərindən biridir. Heyrətli yığcamlıq, sadəlik və qüvvət onun nəsrinin əsas xüsusiyyətlərindəndir. Bunu biz ―DanabaĢ kəndinin əhvalatları‖ povestində, bir silsilə gözəl hekayələrində, xüsusən kamil formaya malik olan ―Poçt qutusu‖, ―KiĢmiĢ oyunu‖ kimi hekayələrində duyuruq. Bax, hekayəni bu cür yazarlar! Komediya, faciə və dram ünsürlərinin üzvü Ģəkildə birləĢdiyi ―Ölülər‖ pyesi nə qədər gözəl və cazibədardır‖. Xalq yazıçısı Anar sələflərindən bəhs edərkən 60-cılar nəslinin baĢ müəlliminin Cəlil Məmmədquluzadə və daha sonrakı mərhələdə Çingiz Aytmatov və Ġsa Hüseynov olduğunu vurğulamıĢdır. Bu məqam böyük ədəbiyyat yolunda iki qüdrətli sənətkarı birləĢdirir və özündən sonrakı nəsillərin cəsarətli yaradıcılığı üçün zəmin hazırlayır. Açar sözlər: Cəlil Məmmədquluzadə, Çingiz Aytmatov, Ölülər, hekayə Tezislər 141 H.CAVĠDĠN “ĠBLĠS” ƏSƏRĠNDƏ MĠFOLOJĠ DÜġÜNCƏ VƏ ÜMUMBƏġƏRĠ ĠDEYA GÜLNAR OSMANOVA AMEA Folklor Ġnstitutu gulnar_osmanova@list.ru Qədim Naxçıvan torpağında dünyaya göz açan böyük Ģair-dramaturq Hüseyn Cavid və onun sənəti ədəbiyyatĢünasların həmiĢə diqqət mərkəzində olmuĢ, onun yaradıcılığına, xüsusən dramaturgiyasına bir çox tədqiqatlar və monoqrafiyalar həsr edilmiĢdir. Ədibin yaradıcılığının bu qədər çox öyrənilməsinə baxmayaraq, onun sənəti həmiĢə yeni söz, yeni fikir demək imkanı verir. Cavidin yaradıcılığı bu günümüz üçün də çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki ədibin yaratdığı əsərlərdəki türkçülük, turançılıq ideyaları, tarixə bu günün reallıqları ilə yanaĢmalar çağdaĢ ədəbiyyatĢünaslara yeni-yeni fikirlərə və qənaətlərə gəlmək üçün əsas verir. Yaradıcılığında kifayət qədər çox istifadə etdiyi romantik kinayə vasitəsilə yaĢadığı cəmiyyətin eybəcərliklərini tənqiddən çəkinməyən Cavid dəyərlərimizə sədaqət, millətimizə mədəniyyət aĢılayır. Qeyd edək ki, H.Cavid özündən əvvəlki tarixi, fəlsəfəni, mədəniyyəti və ədəbi prosesi dərindən öyrənən və əsasən, dünyəvi məsələləri həll etməyə çalıĢan bir sənətkar idi. Bunun nəticəsidir ki, H.Cavidin ―Ġblis‖ mənzum faciəsi öz orijinallığı, fəlsəfi dəyəri, problemin hərtərəfli tədqiqi baxımından Ġ.V.Hötenin ―Faust‖, C.Bayronun ―Qabil‖, M.Y.Lermontovun ―Demon‖, K.Marlonun ―Doktor Faustun faciəli taleyi‖, F.M.Klinqerin ―Faust, onun həyatı, fəaliyyəti və cəhənnəmə atılması‖ əsərləri ilə bir səviyyədə dayanır. Odur ki, bu əsər haqqında A.ġaiq belə demiĢdir: ―Cavidin bütün əsərləri içərisində ―Ġblis‖ qədər həyati və realist bir əsər yoxdur‖. Sənətkar əsərdə mifoloji motivlərdən məharətlə istifadə etmiĢdir. Belə ki, demonik obraz olan Ġblisi əsərinə qəhrəmanı seçməklə H.Cavid onun xalq təfəkküründə məhz xtonik mənĢəli bir varlıq olaraq qəbul olunmasını, asanlıqla dondan-dona girə bilməsini, yəni transformasiyaya – dönəlgəliyə uğramasını da ustalıqla verə bilmiĢdir. Ġblis gözə görünməyən varlıqdır, xtonik zona ilə bağlıdır, yeraltı ruhlar dünyası ilə əlaqəli bilgilərə sahibdir və insanları həmiĢə pis iĢlərə sürükləyir. Lakin Ġblis əsərdə rəmzi səciyyə daĢıyan bir surətdir, yəni dramaturq bütün sağlam düĢüncə sahibləri kimi Ġblis adlı, əlindən hər Ģey gələn, dünyadakı bütün insanları vəlvələyə salmağa, zərərli duyğu və düĢüncələr arasında sıxmağa, didməyə, çeynəməyə qadir olan bir qüvvə tanımır. H.Cavidin məqsədi bu qeyri-real qüvvəni yox, insanların özlərinin arasında dolaĢan Ģər qüvvələri ifĢa etməkdir. Ġblisi lənətləyə-lənətləyə özləri iblislik edənlərin üstündəki məchulluq pərdəsini qaldırmaq, onların törətdikləri həm ―kiçik‖ miqyaslı (qısqanclıq üstündə adam öldürmək), həm də çox böyük, qlobal miqyaslı cinayətlərin səbəbkarlarını göstərməkdir. Ġkinci qisim cinayətlərin Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|