MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq İpək Yolu
- Açar sözlər
Tezislər 137 diqqətlə izlənilir. Bu həm də ədəbi əlaqələrin geniĢlənməsi üçün məhsuldar zəmindir. ƏdəbiyyatĢünaslıqda aktual problemlərdən biri də ġərq və Qərb məsələsidir. Türk xalqlarının tarixi və mənəvi həyatının ġərq və Qərblə bağlılığı məsələlərinə toxunarkən azərbaycanlı alimlər qardaĢ türk xalqlarının elmi-nəzəri fikrinə də istinad edirlər. Tatar Ģairi Tukayın yaradıcılığı bu baxımdan geniĢ araĢdırmalara zəmin yaradır. Bu görkəmli Ģairin yaradıcılığını araĢdırarkən azərbaycanlı ədəbiyyatĢünaslar özbək həmkarlarının da tədqiqatlarına həssaslıqla yanaĢmıĢlar. Sadıq Turalın rəhbərliyi ilə Atatürk Kültür Mərkəzində hazırlanan çoxcildlik ―Türk dünyası ədəbiyyatı tarixi‖ Naxçıvanda da çox ciddi rezonans doğurmuĢdur. Tədqiqatlarda da göstərildiyi kimi, bu kitab üçün seçilmiĢ prinsiplər bütün Türk Dünyası üçün, ayrı-ayrı türk respublikaları üçün bir örnəkdir. Naxçıvanlı ədəbiyyatĢünaslar bu kitaba əsaslanaraq qeyd edirlər ki, türk xalqlarının söz yaradıcılığının özünəməxsus cəhətləri Naxçıvanda yaranan bədii ədəbiyyat nümunələrində çox qabarıqdır, bu isə ilk növbədə, həyatımızın, milli dəyərlərimizin, məiĢətimizin, adətlərimizin eyni kökdən qaynaqlanması ilə bağlıdır. Mədəniyyətlərin dialoqu kontekstində aparılan araĢdımalar elmi-nəzəri fikrin inkiĢaf tarixində mühüm bir mərhələni təĢkil edir. Bu mərhələ isə çox ciddi elmi nəticələrin, sivilizasiyaların reallaĢması ilə mühüm hadisəyə çevrilir. Bu zəmində gənc alimlər arasında əlaqələr geniĢləndirilir, yeni-yeni tədqiqat istiqamətləri müəyyənləĢdirilir, bu yöndə iĢlər daha da təkmilləĢdirilir. Açar sözlər: Azərbaycan, Naxçıvan Muxtar Respublikası, ‖Kitabi-Dədə Qorqud‖, qloballaĢma MƏMMƏD SƏĠD ORDUBADĠ YARADICILIĞINA ġƏRQ VƏ QƏRB KONTEKSTĠNDƏN BAXIġ NƏRGĠZ ĠSMAYILOVA AMEA Naxçıvan Bölməsi nergiz.ismayilova@hotmail.com Məmməd Səid Ordubadi Naxçıvanın inkiĢaf yolunda qılınc ilə birlikdə qələmin də vuruĢması, ictimai-siyasi hadisələrdə qalibiyyətin əldə olunmasında təkcə qılıncın deyil, həmçinin qələmin də rolu olduğunu göstərirdi. Ordubadinin ―Ġki çocuğun Avropaya səyahəti‖ əsərində ġərq-Qərb müqayisəsi yolu ilə milli oyanıĢa, dirçəliĢə çağırıĢ motivi öz əksini tapmıĢdır. Müxtəlif Avropa ölkələrindən göndərilmiĢ 10 məktub əsasında qurulmuĢ bu Beynəlxalq İpək Yolu 138 əsərdə hər ölkənin paytaxtının ümumi mənzərəsi ilə yanaĢı, həm də məmləkətlərin ən səciyyəvi xüsusiyyətləri diqqət mərkəzinə çəkilir. ―Ġki çocuğun Avropaya səyahəti‖ əsəri XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan oxucusunda Avropa mühiti, Qərb ölkələrinin inkiĢaf səviyyəsi barədə gerçək təsəvvürlərin formalaĢmasına imkan yaradır. M.S.Ordubadinin yaradıcılığında Ġran və Cənubi Azərbaycan mövzusu geniĢ yer tutur. Onun mövzusu Ġran həyatından götürülən ―Bədbəxt milyonçu‖ romanı da son dərəcə maraqlıdır. Fransada təhsil alıb Təbrizə qayıdan Rzaqulu xan böyük arzularla yaĢayır. O, Təbrizdən Tehrana dəmir yolu çəkdirmək, mütərəqqi ruhlu qəzet nəĢr etdirmək, məktəblər və müalicəxanalar açmaq, xalqın rifah halını yaxĢılaĢdırmaq istəyir. Onun övladları da atası kimi maarifçidirlər, onlar da Avropa təhsili görmüĢlər. Məmməd Səid Ordubadinin tarixi romanlarında Qərb və ġərq qadını müqayisə edilir. ―Dumanlı Təbriz‖ tarixi romanı (1933-1938) isə Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatının tarixini ən sistemli Ģəkildə əks etdirən romanlardandır. ġərq və Qərbin sintezi Ģəklində əsaslandırılan hadisələr və hadisələrə fərqli baxıĢ Ģəkli romanı daha da qiymətli edir. Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, Naxçıvanda yaranan ədəbiyyatda hər zaman qədim ġərqə və yeni dünya adlandırılan Qərbə xüsusi rəğbət və meyil olmuĢdur. Bu kimi faktorların bu və ya digər Ģəkildə təsiri nəticəsində Azərbaycan ədəbiyyatı Qərb ədəbiyyatının müasir düsturlarını mükəmməl olaraq mənimsədiyini ortaya qoydu. Açar sözlər: Məmməd Səid Ordubadi, ġərq, Qərb, roman, Naxçıvan ədəbi mühiti, müqayisə AZƏRBAYCANLILARIN SOYQIRIMI BƏDĠĠ ƏDƏBĠYYATDA SAMĠRƏ KƏRĠMOVA AMEA Ədəbiyyat Ġnstitutu Akademiya-elm@rambler.ru Bildiyiniz kimi, bəĢəriyyət tarixin müxtəlif mərhələlərində etnik təmizləmə siyasəti və soyqırımı kimi cinayətlər törədilmiĢdir. Azərbaycan və Cənubi Qafqaz tarixinə nəzər saldıqda XIX-XX əsrlərdə bir çox dövlətlərin, xüsusilə Fransa, Ġngiltərə və Rusiyanın geosiyasi maraqlarının toqquĢması kontekstində ortaya atılan ―erməni məsələsi‖ ilə bu bölgədə günahsız insanlara qarĢı törədilmiĢ soyqırımların əsas səbəbkarlarının ermənilər olduğunu görürük. Ermənilərin Qafqaz regionuna köçürülməsi və bu siyasətin acı nəticələrindən biri kimi türk-müsəlman əhaliyə qarĢı həyata keçirilən soyqırımı cinayətləri Türkiyənin ġərqi Anadolu hissəsində olduğu kimi Cənubi Qafqaz regionunda da azərbaycanlılara qarĢı törədilmiĢdir. Beləliklə, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın və Cənubi Qafqazın tarixi daha çox qanlı faciələr dövrü kimi yadda qalmıĢdır. Tezislər 139 Qeyd edək ki, XX əsrin birinci yarısında ermənilərin Azərbaycan türklərinə qarĢı törətdikləri soyqırımlarına dair kifayət qədər faktlar həmin dövrün mətbuat orqanlarında öz əksini tapmıĢ, arxiv sənədləri arasında yer almıĢdır. Faktların təkcə mətbuatda deyil, həm də bədii ədəbiyyatda ifadəsi və aĢkar edilməsi soyqırım mövzusunun bədii ədəbiyyatda iĢlənməsi ilə bağlı elmi- tədqiqat iĢinin aparılmasının aktuallıq və vacibliyini ortaya qoymuĢdur. Azərbaycan Prezidenti cənab Ġlham Əliyev qeyd etmiĢdir ki, ―...erməni faĢizmi Azərbaycan alimləri tərəfindən daha geniĢ Ģəkildə tədqiq edilməlidir. Hesab edirəm ki, tarixi paralellər əsasında çox böyük əsərlər yaradılmalıdır‖. Prezidentin bu sözləri tariximizin qaranlıq səhifələrinə iĢıq salmaq, aydınlıq gətirmək, xüsusilə azərbaycanlıların soyqırımı haqqında daha ətraflı, yeni məlumatların əldə olunması kimi məqsədlər qarĢıya qoyur. Ermənilər tərəfindən Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində - Bakı, Naxçıvan, Ordubad, Qarabağ, Qazax, Quba, ġamaxı və Xocalıda soyqırımlar törədilmiĢdir. Ağır məhrumiyyətlərə və iĢgəncələrə məruz qalan insanların acı taleyi tariximizin səhifələrində dərin izlər salmıĢdır. Təəssüflər olsun ki, tarixi mənbələrdə həmin hadisələrə dair az sənəd qalmıĢdır. ancaq bu hadisələr M.S.Ordubadinin "Qanlı sənələr" romanı, Cəfər Cabbarlının ―1905-ci ildə‖ dramı, M.M.Nəvvabın "1905-1906-cı illərdə erməni-müsəlman davası" əsərlərində öz əksini tapmıĢdır. Bundan baĢqa, Mirzəbala Məmmədzadə, Seyid Hüseyn, Abdulla ġaiq, Ömər Faiq Nemanzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Mirzə Bağır Əliyev və baĢqa ziyalılar da bu mövzuya müraciət etmiĢlər. Açar sözlər: soyqırım, bədii ədəbiyyat, cinayət, erməni məsələsi BÖYÜK ƏDƏBĠYYATIN ƏBƏDĠ KARVAN YOLUNDA: CƏLĠL MƏMMƏDQULUZADƏDƏN ÇĠNGĠZ AYTMATOVADƏK MEHMAN HƏSƏNOV AMEA Ədəbiyyat Ġnstitutu mehman.hesen@gmail.com XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında formalaĢan maarifçi realizm və onun görkəmli nümayəndələri nəinki ölkə sərhədləri daxilində, bütövlükdə müsəlman ġərqində mütərəqqi ideya və istiqamətləri ilə seçilmiĢlər. Azərbaycan dramaturgiyasının və realist bədii nəsrinin banisi Mirzə Fətəli Axundzadənin yaradıcılığı dövrün möhtəĢəm tarixi hadisəsi idi. Əsası M.F.Axundzadə tərəfindən qoyulan dramaturgiya və realist bədii nəsr XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində zəngin bədii yaradıcılıq üçün əsasa çevrildi. Həmin zəngin ədəbiyyatın qüdrətli yaradıcılarından biri, heç Ģübhəsiz ki, Cəlil Məmmədquluzadə olmuĢdur. Onun qələmindən çıxan ―Ölülər‖ nəinki Azərbaycanda, bütün ġərqdə cəhalətə qarĢı mübarizədə bir ordudan çox iĢ Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|