MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
Tezislər 135 hekayəti‖ nağılları bizim ədəbiyyatımızda oxĢar əsərlərin yaranmasına səbəb ola bilmiĢdir. Bir çox bədii sənət nümunələrimiz bu əsərlərin təsiri ilə yazılıb. Bütün bu əsərlər təkcə Azərbaycan ədəbiyyatının deyil, Orta Asiya, yaxın və uzaq Ģərq ölkələrinin ədəbiyyatında dərin izlər buraxmıĢdır. Özü- özlüyündə böyük bir zaman kəsiyini əhatə edən bu əsərlər uzun müddət bir çox söz sənətkarlarının yaradıcılığında süjet qaynağı olaraq istifadə edilmiĢdir. Bu əsərlərin olduqca mühüm ortaq cəhətləri var: 1. Əsərlər ideyaca tam olsa da, tərkibində müxtəlif süjetlər əsasında qurulmuĢ hekayə, nağıl və əhvalatlardan ibarətdir; 2. Əsərlərin hamısı, əsasən, nikbin sonluqla bitir; 3. Əsərdə nağıllar və digər hekayələr hansısa obrazın dilindən söylənilir; 4. Əsərlərin hamısı əxlaqi-didaktik mahiyyəti ilə diqqəti cəlb edir; 5. Əsərlərin bəzisi islamdan daha əvvəl yaranmıĢ süjetlərə malik olsa da, hamısında islam dininin mənəvi dəyərləri daha çox qorunur. Haqqında bəhs etdiyimiz bu kimi qiymətli əsərlər Azərbaycan ədəbiyyatına təsirsiz olmayıb. Əslində, hər hansı əsər əsasında yeni bir əsərin yaranması Azərbaycan ədəbiyyatında XII əsrdən sonra müĢahidə edilməkdə idi. Buna ən bariz nümunə ―Leyli və Məcnun‖ poemaları ola bilər. Ġlk dəfə Nizaminin epik Ģeir nümunəsi kimi ortaya qoyduğu bu əsərdən çox sənətkarlar təsirlənib və fərqli əsərlər yazıblar. Bu əsərlərin içərisində daha mükəmməl süjetə və fərqliliyə malik olanı isə M.Füzulinin ―Leyli və Məcnun‖ poeması olub. Bundan sonra yazılan ―Leyli və Məcnun‖larda isə Füzuli təsiri daha çox duyulur. Deməli, ədəbiyyatımızda eyni süjetin əsasında yeni əsərlər yaratmağın möhtəĢəm bir ənənəsi var. XVII- XVIII əsrlərdə isə bu süjet axtarıĢı sərhədlərini daha da geniĢləndirib. Bu dövrdə Fədai Təbrizi ―Bəxtiyarnamə‖ (―On vəzir‖) əsərini ―Sindibadnamə‖nin üzərində qurub. Ənənəvi mövzuda yazılsa da, əsər ideya-bədii baxımdan orijinallığı ilə də seçilir. Əslində bu orijinallığın əsas səbəblərindən biri də həmin mövzuya Azərbaycan ədəbiyyatında daha qədimdən mövcud olan süjetləri və mövzuları daxil etməsidir. Belə ki, ―Bəxtiyarnamə‖ əsərində Nizami Gəncəvinin ―Sirlər xəzinəsi‖ əsərinin təsiri güclü olub. Fədai burada da orijinallıq yarada bilib. O, Nizamidən fərqli olaraq, Ģahların yenidən tərbiyə olunması məsələsini deyil, xalq içərisindən çıxmıĢ bir insanın hökmdar olması ideyasını irəli sürür. Ümumilikdə, ―Bəxtiyarnamə‖ poeması ―Dəhnamə‖, ―Sindibadnamə‖, ―Tutunamə‖ və bir az da ―Sirlər xəzinəsi‖ əsərlərinə çox oxĢayır. Göründüyü kimi, XVII-XVIII əsrlərdə ədəbiyyatımız Ģərq ədəbiyyatının zəngin irsi olan əsərlərdən bəhrələnməklə, özünün orijinallığını qoruyaraq dünya ədəbiyyatına dəyərli əsərlər bəxĢ etmiĢdir. Sözsüz ki, bu əsərlər də özündən sonrakı ümumĢərq ədəbiyyatına təsir etmiĢdir. Açar sözlər: Ortaq süjet xətləri, Azərbaycan ədəbiyyatı, ―Bəxtiyarnamə‖, ―Tutinamə‖, ―Sindibadnamə‖, ―Min bir gecə‖ Beynəlxalq İpək Yolu 136 TÜRK XALQLARI ƏDƏBĠYYATġÜNASLIĞININ BƏZĠ ÖZÜNƏMƏXSUSLUQLARI ANAR ABUZƏRLĠ ―Naxçıvan‖ Universiteti anar_abuzerov@mail.ru QloballaĢma dövründə, habelə, informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkiĢaf etdiyi bir Ģəraitdə sivilizasiyalararası əlaqələr xüsusi aktuallıq daĢıyır. Elmi mühitin, xüsusən gənc alimlərin yaradıcılığının yeni istiqamətlərinin geniĢ perspektiv qazanması da bu mühüm amillə sıx bağlıdır. Azərbaycanda, onun tərkib hissəsi olan Naxçıvanda gənc alimlərin yaradıcılıq qabiliyyətlərinin inkiĢafına, dünya sivilizasiyasına inteqrasiya olunmasına geniĢ Ģərait yaranmıĢdır. Sivilizasiyalararası əlaqələrin möhkəmlənməsi bütün elm sahələrində ciddi potensialın yaranması, möhkəmlənməsi deməkdir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında son illər ədəbiyyatĢünaslıq elminin sürətli inkiĢafında qardaĢ türk xalqları ədəbiyyatĢünaslığının qarĢılıqlı araĢdırılıması, ciddi müqayisələrin aparılması əhəmiyyətli rol oynamıĢdır. Bu yönümdən iki istiqamət diqqəti cəlb edir: 1. Müxtəlif türk xalqlarına məxsus ədəbiyyatĢünaslıq əsərlərinin dünya filoloji fikrinin nailiyyətləri kimi öyrənilmasi; 2. Naxçıvanda ədəbiyyatĢünasların araĢdırmalarında bu nailiyyətlərin nəzəri-metodoloji əsaslar kimi qəbul edilməsi. Prof.dr Y.Akpınar görkəmli ədəbiyyatĢünas akademik Ġsa Həbibbəyliyə həsr etdiyi məqaləsində Ġsa müəllimin türk xalqları ədəbiyyatı ilə bağlı fədakarlıqları barədə yazır: ―Bu kimi fədakarlıqlar, dəstəklər sayəsində Azərbaycan dili, tarixi, ədəbiyyatı və s. haqqında bəzi kitablar yazıldı, araĢdırmalar aparıldı. Onun bəzi kitabları da Ərzurumda nəĢr olundu‖. Bütün bunlar da türk xalqları ədəbiyyatĢünaslığında yeni istiqamətlərin yaranmasında əhəmiyyətli faktorlardır. Əlbəttə, qarĢılıqlı əlaqələr ədəbiyyatĢünaslığın təkamülünə ciddi təsir göstərir. Akademik sonet janrından bəhs edərkən bu janrın bizim ədəbiyyata gəliĢinin iki yolundan söz açır və bu yollardan birini Türkiyə ilə əlaqləndirir. Türkmən ədəbiyyatĢünaslığında ‖Kitabi-Dədə Qorqud‖un araĢdırılması ilə bağlı ciddi ənənələr qazanılmıĢdır. Azərbaycanlı ədəbiyyatĢünaslar akademik Ġsa Həbibbəyli, professor Məhərrəm Cəfərli, filologiya elmlər doktoru Yusif Səfərov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Rafiq Babayev və baĢqaları ―Kitabi-Dədə Qorqud‖la bağlı araĢdırmalarında öz türkmən həmkarlarının fikirlərinə də istinad etmiĢ, maraqlı müqayisələr aparmıĢlar. M.Kosayevin, B.Kazzıyevin, A.Rəhmanovun, R.Rəcəbovun, A.AĢurovun və baĢqalarının adları Naxçıvanda yaxĢı tanınır, onların yaradıcılıq uğurları Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|