MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
Tezislər 131 yazan iyirmidən artıq sənətkar bu mühiti təmsil edərək xalqımıza məxsus olan ədəbiyyatın zənginləĢməsinə, maarifçiliyin inkiĢafına yüksək səviyyədə kömək etmiĢlər. Sənətkarı zaman və mühit yetirir. Sözsüz ki, sənətkarların parlamasında ədəbi mühitlərin böyük rolu vardır. Bu baxımdan, XIX yüzil Naxçıvan ədəbi mühiti də xüsusi özəlliklərə malikdir. Əslində, bu mühit geniĢ mənada Naxçıvan ədəbi mühitidir. XIX yüzillikdə Naxçıvan ədəbi mühitində yetiĢən sənətkarlar içərisində Heyran xanım Kəngərli-Dünbüli və Qönçəbəyimin adlarını xüsusilə qeyd edə bilərik. Öz yaradıcılığında nakam məhəbbət və qadın hüquqsuzluğundan bəhs edən, böyük Füzulinin davamçısı kimi tanınan Heyran xanımın, Azərbaycan- Qərb mədəni əlaqələrində rolu olan Ģairəmiz Qönçəbəyimin Naxçıvan ədəbi mühitində özünəməxsus yeri vardır. Açar sözlər: ədəbi mühit, sənətkar, maarifçilik, Naxçıvan, Ordubad, lirika NAXÇIVAN ġAĠRƏSĠ QÖNÇƏBƏYĠM ƏKRƏM HƏSƏNOV AMEA Əlyazmalar Ġnstitutu garibekrem@hotmail.com Naxçıvan bölgəsi tarix boyu öz hüdudlarında qapanıb qalmamıĢ, bütün Azərbaycanın, o cümlədən Yaxın və Orta ġərqin, XIX-XX əsrin əvvəllərində isə Rusiyanın həyatının müxtəlif sahələrində dərin iz qoymuĢ müxtəlif sahələrə aid Ģəxsiyyətlər yetirmiĢdir. Naxçıvanın bir parçasına çevrilmiĢ həmin insanlar, onun müxtəlif sahələrinə, xüsusi ilə ədəbiyyatına da əbədi daxil olmuĢdur. Belə Ģəxsiyyətlərdən biri də XIX-XX əsrdə Azərbaycanın gözəl, dilbər guĢələrindən biri olan Naxçıvanda istedadlı, dünyaca məĢhur olan Ģairlər arasında daha çox tanınan Qönçəbəyim olmuĢdur. Qönçəbəyim Naxçıvanın sonuncu xanı olan Ehsan xanın qızıdır. 1837-ci ildə Naxçıvanda açılmıĢ rus məktəbinə daxil olmuĢ, rus və fars dillərini öyrənmiĢ, ġərq ədəbiyyatına maraq göstərmiĢdir. "Qönçeyi-ülfət" ədəbi məclisinin iĢtirakçılarından olmuĢdur. "Bəyim" təxəllüsü ilə lirik Ģeirlər yazmıĢdır. "ġahzadə Ġbrahim" dastanına daxil edilən və Bəyimin dilindən deyilən Ģeirlərin bir qisminin ona aidliyi ehtimal olunur. Ehsan xanla tanıĢ olan gürcü Ģairi N.BarataĢvili Naxçıvanda ikən onunla görüĢmüĢ (1845), yaradıcılığı ilə maraqlanmıĢ, ona Ģeir həsr etmiĢ ("Qoncabəyimin nəğməsi"), bir Ģeirini gürcü əlifbası ilə köçürərək, tərcümə olunmaq üçün Tiflisə göndərmiĢdir. O, həmin Ģeirin məclislərdə oxunması üçün xanəndə Səttara və Ģəkili Cəfərə verilməsini məsləhət görmüĢdü. Ġ.K.Yenikolopovun yazdığına görə, BarataĢvilinin ondan tərcümə etdiyi bir Ģeiri xanəndə Səttar gürcü dilində ifa etmiĢdir. Açar sözlər: Naxçıvan, ədəbi mühit, Qönçəbəyim, XIX əsr Beynəlxalq İpək Yolu 132 NAXÇIVAN ƏDƏBĠ MÜHĠTĠNDƏ TARĠXĠ POVEST: PROBLEMLƏR, PERSPEKTĠVLƏR, GÖZLƏNTĠLƏR ƏLĠ HƏġĠMOV AMEA Naxçıvan Bölməsi aliheshim@yahoo.com Nəsrin ümdə vəzifəsi yazıldığı dövrün reallıqlarını dolğunluğu, reallığı ilə əks etdirməkdir. Orta əsrlərdən bəri mövcud olan, XX əsrdə özünə geniĢ auditoriya qazanan nəsrin roman, povest kimi janrları sovetlər dönəmində özünəməxsus inkiĢaf tempi, mövzu axtarıĢları, ideya istiqamətləri, sosialist- realizmin tələblərinə uyğunluğu ilə ədəbiyyatĢünaslığın tarixinə həm də ona görə yazıldı ki, bu əsərlərdə yetmiĢ il xalqın həyatı öz əksini tapmıĢdı və bu gün həmin əsərlər həm də yaĢanmıĢ tariximizin parçasıdır. Nəsrin əhəmiyyətli qismini təĢkil edən tarixi mövzulu əsərlər də tariximizi öyrənmək zərurətindən irəli gələrək yaranmaqda idi. Azərbaycan ədəbiyyatının tərkibində özünəməxsus yeri olan Naxçıvan ədəbi mühitində də tarixi mövzulara müraciət xeyli sayda uğurlu əsərlərin yazılmasına gətirib çıxardı. Ədəbiyyat regionallığı sevməsə də Azərbaycan ədəbiyyatında mövzu axtarıĢları adətən regionallıq prinsipi ilə müəyyənləĢib. Naxçıvanlı müəlliflərin də qələminin məhsulu olan tarixi mövzulu povestlərdə Naxçıvan mövzusu diqqət mərkəzində olmuĢdur. Naxçıvanda nəsrin görkəmli simalarından olan Sadıq Zeynaloğlu, Güllü Məmmədova, Novruz Nehrəmlinin yaradıcılığında tarixi povest janrına da yer verilmiĢdir. Bu yazıçıların yaradıcılığında bəzən Azərbaycan ədəbiyyatı səviyyəsində dəyərləndirilməyən əsərlər olsa da G.Məmmədovanın ―Qaçaq QuĢdan‖, N.Nehrəmlinin ―Zülmətdə iĢıq‖, S.Zeynaloğlunun ―Tarixin qanlı yaddaĢı‖ kimi tarixi, sənədli povestləri müraciət etdiyi tarixi dövr etibarilə diqqətəlayiqdir. QuĢdan adlı el qaçağının həyatı, mübarizə yolu iĢıqlandırılan ―Qaçaq QuĢdan‖ povestində dövrün tarixi materiallarından bəhrələnilsə də yazıçı daha çox təxəyyül imkanlarından istifadə etmiĢdir. 1918-1920-ci illərdə Naxçıvanda gerçəkləĢən hadisələr, ermənilərin bölgələrdə törətdiyi qırğınlar haqqında mənbələrə uyğun Ģəkildə məlumat verilən əsərdə rejimin və ideoloji siyasətin də izləri görülməkdədir. Belə ki, əsərdə müəyyən çatıĢmamazlıqlar olsa da bədii mətnin özü dövrə aid kifayət qədər informasiya verir və bu da tarixi nəsrdə tarixiliyi Ģərtləndirən əsas məqamlardandır. Mirzə Cəlilin həyatı və fəaliyyətinin Nehrəm dövrünü iĢıqlandıran Novruz Nehrəmlinin ―Zülmətdə iĢıq‖ povestində əsarətin məngənəsində çarpıĢan mühitdə ədibin pedaqoq kimi yorulmadan fəaliyyət göstərməsi, Nehrəmdə ona qarĢı olan münasibət kimi məsələlərin geniĢliklə əks olunduğu povestdə dövrə aid mənbələrə, elmi ədəbiyyata istinadən maraqlı süjet qurulmuĢ, tarixi nəsrdə tarixi dövr, yazıçı mövqeyi və müasir gerçəkliyin sintezi əsasən gözlənilməklə uğurlu ədəbi cəhd alınmıĢdır. Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|