MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
onun tərtibi, didaktika ilə ayrı-ayrı fənlərin tədrisi metodikası arasında əlaqənin təmin olunması və s. Bütün bunlar gösətrir ki, didaktikanın təhsil və təlim məsələləri dairəsi olduqca əhatəli və genişdir və o, öz vəzifəsmin yerinə yetirilməsi gedişində şagirdlərdə bilik, bacarıq və vərdişlər formalaşdırır. Buradan belə nəticə çıxır ki, elmi biliklərə müvafiq bacarıq və vərdişlrə yiyələnmək, elmi dünyagörüşünün formalaşması və idrakı qüvvələrin və qabiliyyətlərin inkişafı təhsil, onu almağın əsas yolu isə təlimdir. Təlimin vəzifələri iki tərəfin-müəllim və şagirdlərin birgə fəaliyyəti zamanı həyata keçirilir. Bu isə öyrətmə və öyrənmə proseslərinin birliyi şəraitində mümkündür. Təlim prosesində fəaliyyəti əks etdirən cəhətlər bunlardır: şagirdin idrak fəaliyyətinin təşkili və ona rəhbərlik, şagirdin tərbiyəsinə və inkişafına yönələn fəaliyyət; şagirdlərdə fəallığa həvəs yaratmaq, onların fəaliyyətinə nəzarət etmək və istiqamət vermək, fəaliyyətin nəticələrini təhlil etmək, nəticə çıxarmaq və yekunlaşdırmaq. Təlimdə şagirdin öyrənmə fəaliyyətini əks etdirən cəhətlərə gəlincə bunlara aşağıdakıları aid etmək olar: öyrənmədə idrak əməliyyatlarının formaları, öyrənmədə motivlərin, idrak maraqlarının, ünsiyyətin, şagirdlərin müstəqilliyi, fəallığında rolu. Təhsil şəxsiyyətin xüsusiyyətlərini formalaşdırma prosesi kimi tərbiyədən heç vaxt təcrid olunmur. Təhsil almaq uşaqlarm məktəb dövründə inkişaf fəaliyyətinin başlıca növüdür. Bu fəalij^ətin necə təşkil olunmasından, necə getməsinidən, hansı keyfiyyətə malik olmasından asılı olaraq uşaqlarda iradə və xarakterin bu və ya digər cəhətləri, bu və ya digər əxlaqi keyfiyyətləri formalaşır, əmək mədəniyyəti inkişaf edir. Təlim prosesində təhsil alan şəxsiyyətin dünyagörüşünü təşkil edən baxışlar sistemini, ideyalar aləmini özündə birləşdirir. Təlimdən danışarkən bu məsələyə bir qədər ətraflı münasibət bildirmək lazım gəlir (Hərçənd bu məsələyə ötəri yanaşılmışdır). Pedaqogika dərsliklərində və dərs vəsaitlərində, alimlərin əksəriyyəti təlimi sinif-dərs şəraiti ilə tədris prosesi ilə məhdudlaşdırırlar. Həmin müəlliflər «təlim» deyəndə yalnız ümumtəhsil mək- təblərindəki ö}n-ətmə və öyrənmə prosesini nəzərdə tuturlar. Lakin unutmaq olmaz ki, təlim ümumtəhsil məktəblərindəki sinif, dərs şəraitindən kənarda da mövcuddur. Yəni bağçada, peşə məktəbin
də, orta ixtisas məktəbində, musiqi məktəbində, idman məktəbində, hərbi məktəblərdə, peşə-ixtisas kurslarında da, hətta sirkdə də təlimetmə mövcuddur. Bunlardan başqa, zavodlarda, fabriklərdə, meydançalarda, kortlarda, bərələrdə, radio-televiziyada, sexlərdə, hovuzlarda, müxtəlif tipli arenalarda, cıdırlarda, motodromlarda, velotreklərdə və s.-də də təlimetmə vardır. Dərzilərin, dulusçuların, papaqçılarm, əyricilərin, gön-dəri məmulatları, çini qablar, zərgərlik məmulatları, suvenirlər və sair kimi sənət növləri ilə məşğul olan ustalarm yanmda peşə və sənətlərə yiyələnmək üçün təhkim olunan şagirdlər də öz ustalarmdan aldıqları təlim əsasında formalaşıb, püxtələşiblər. Hətta zooparklarda, sirklərdə və bu tipli digər yerlərdə quşlara, sürünənlərə (xüsusilə ilanlara musiqi ilə rəqs etməyi öyrədirlər), itlərə, pişiklərə, atlara, hətta vəhşi heyvanlara (fillərə, şirlərə, pələnglərə, ayılara və s.) təlim verməklə bir sıra qeyri-adi vərdişlər aşılanır. Deməli, təlimin növlərə ayrılmasına və onların hər birinin ayrı-ayrılıqda tədqiq olunmasına zəruri ehtiyac duyulur. Bunun üçün əlimizdə tutarlı arqument də vardır. Bu, nədir? Bu, didaktika- nm özünün xüsusi didaktika, ümumi didaktika, əlahiddə didaktika, peşə-ixtisas didaktikası və sair kimi növlərə ayrılması ilə izah edilməlidir. Unutmaq olmaz ki, pedaqogika sahələrinin, yəni pedaqoji elmlər sisteminə daxil olan sahələrin demək olar ki, hamısının didaktikaları vardır. Məsələn, məktəbəqədər didaktika, məktəb didaktikası, orta ixtisas didaktikası, peşə təhsili didaktikası, ali məktəb didaktikası, musiqi didaktikası, idman didaktikası, müqayisəli didaktika, surdodidaktika, tiflodidaktika, oliqofrendidaktika, ant- rodidaktika və s. Sadalanan didaktikaların təhsilləndirici, inkifetdi- rici və tərbiyələndirici funksiyaları da spesifik xarakter daşıyır. Ümumiyyətlə, deməliyik ki, məktəb didaktikası tərbiyənin elə məsələlərini nəzərdən keçirməklə məhdudlaşır ki, bu da təbii olaraq, təhsil və təlim məsələləri dairəsində birləşir. Bu didaktikanın əsas məqsədi təlim prosesinin qanunauyğunluqlarmın əsasında təhsilin məzmununun şagirdlər tərəfindən maksimum səmərəli mənimsənilməsini, onların tərbiyə olunmasını və inkişafını təmin edən yolların və şərtlərin müəyyənləşdirilməsidir. Didaktikanın tədqiqat obyekti isə təhsil prosesidir, predmeti didaktik münasibətlərdən, bu
münasibətlərin abstrakt səviyyədə modelləşdirilməsin- 75 dən ibarətdir. (Bax. Kazımov N. Həşimov Ə. Pedaqogika. B., 1996 səh. 69) Məlumdur ki, uşaqlar məktəbəqədər yaşlarda, uşaq bağçalarında və ailədə bəzi biliklər və onunla bağlı olan bacarıq və vərdişlər alular, onlarla idrakı qabiliyyətlərinin inkişafma kömək edən məqsədyönlü iş aparırlar. Əlbəttə, bu məqsədlər üçün burada uşaq- lann yaş xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla müvafiq formalarda təlim tətbiq edirlər. Ümumtəhsil məktəblərində şagirdlərin elmin əsasları üzrə biliklər sisteminə yiyələnməsi vəzifəsi uşaqlarm və gənclərin tərbiyəsi sahəsində başlıca amil olaraq qalır. Təhsil və təlim həm ibtidai, həm də ali təhsil məktəblərinin işində başlıca yer tutur. Burada təhsil və təlimin öz xüsusiyyətləri olduğuna görə didaktikanın işlənib hazırlanması və xalq təhsili sistemində bu bölmələrə tətbiq olunması zəruridir. Didaktika ümumtəhsil məktəblərində təhsil və təlim məsələlərinin işıqlandırılmasını nəzərdə tutur. Əlbəttə, hazırda ümumtəhsil məktəblərində didaktikanın bir çox müddəaları fənlərin tədrisində geniş tətbiq olunur.
prosesinin qanunauyğunluqlarma, yuxarıda qeyd etdiyimiz müəllim və şagird fəaliyyətinə də müncər edilir. Məlumdur ki, şagirdlər təhsil almaq üçün müxtəlif fənləri öyrənirlər. Bu fənlərdə isə müvafiq elmlərin əsasları əks olunur. Hər bir tədris fənni üzrə metodika mövcuddur. Hər fənnin tədrisi meto- dikasınm müddəalarmı həmin fənnə tətbiq etməyin yollarmı araşdırır, digər tərəfdən isə aid olduğu fənnin tədrisindəki spesifik qanunları, metodları, vəzifələri öyrənir. Metodika ümumi məqsədə, təhsilin vəzifələrinə və şagirdlərm yaş xüsusiyyətlərmə müvafiq olaraq mövcud tədris fənni üzrə təlimin vəzifələri, məzmunu, metodları və təşkilati formaları haqqında elmdir. Hər bir tədris fənninin metodikası özünəmüvafiq elmin spesifikliyini, onun məzmununu və metodlarını əks etdirir. Bəzi ədəbiyyatlar da göstərir ki, metodika həm də pedaqoji elm deməkdir, o mövcud sahədə şagirdlərin uğurla təhsil alması qanunauyğunluqlarını öyrənir. Belə ki, 76 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|