MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
Onun «Vətən dili», «Uşaq aləmi» dərslikləri ən dəyərli didaktika materialları hesab olunur. Uşinskinin Sankt- Peterburq yaxmlı- ğındakı Qotçina yetimlər institutunda, Smolni nəcib qızlar institu- tundakı pedaqoji fəaliyyəti dövründə elmi - didaktikanın nəzəriyə- sinə, praktik əsaslarına dair yazdığı əsərlər pedaqogikanın ən dəyərli əsərləri hesab olunur. Uşinskiyə görə idrak prosesində faktiki materiallara yiyələnməyin əhəmiyyəti çox böyükdür. Uşinski Y.A.Komenskinin əyanilik prinsipini müdafiə edərək təlim prosesində əyani müşahidənin təşkilinə böyük üstünlük vermişdir. Uşinski uşaqlara elmi-nəzəri məlumatları canlı müşahidələr əsasında verməyin üstünlüklərindən daha çox bəhs etmişdir. Uşinskinin ən böyük pedaqoji kon- sepsiyalarmdan da biri məhz əyani müşahidənin müqayisəli şərhinə aiddir. Böyük pedaqoq iddia edirdi ki, hər hansı bir predmeti, materialı müşahidə edərək dərk etmək üçün ona müqayisəli şəkildə yanaşılması vacibdir. Uşinskiyə görə əgər şagird hər hansı bir əşyanı, predmeti müşahidə edərək onu başqa əşya və predmetlə tutuşdurmağı bacarırsa, onlarm oxşar və fərqli cəhətlərini şərh etməyi bacarırsa, deməli, həmm şagird həmin əşya və predmet haqqında özünün sağlam mülahizəsini söyləyə biləcəkdir. Uşinski göstərirdi ki, müqayisə hər cür anlayışm və hər cür təfəkkürün əsasmı təşkil edir. Təlimdə müqayisə üsulundan geniş istifadə olunmalıdır. N.M.Kazımov (“Müqayisəli təlim-təhsil üsulu haqqmda K.D.Uşinskinin fıkir”ləri və məktəb təlimində bunun əhəmiyyəti” B.,1957), K. Lordkipanidze (“Uşinskinin pedaqoji sistemi”. M. 1974) kimi görkəmli pedaqoqlar Uşinskinin didaktika sahəsindəki irsinə müraciət edərək dəyərli əsərlər yaratmışlar. Azərbaycanda didaktikanın inkişafı, təşəkkülündə 5mxarıda adları çəkilən pedaqoq-alimlərin, müfəkkürlərin ideyalarmm, müd- dəailarının, tövsiyələrinin və konsepsiyalarmın mühüm rolu olsa da, onun bir müstəqil elm kimi formalaşması haqqında konkret bir fikir söyləmək olmaz. Çünki respublikamızda didaktika həmişə pe- daqogikanm bir bölməsi kimi təqdim edilmişdir. Baxmayaraq ki, 70-90 cı illərdə, yeni başlamış əsrimizin əvvəlində rus alimləri məktəb didaktikasını, ali məktəb didaktikasını müstəqil elm sahəsi kimi formalaşdırmağa ciddi səy göstərmiş, hər iki sahəyə dair dərslik və dərs vəsaitləri hazrlamışlar. Maraqlısı odur ki, Moskvada di
daktika sahəsində çap olunan əsərlər içərisində surdodidaktika, tif- lodidaktika və oliqofren didaktikalarına da rast gəlmək olar. Azərbaycanda isə Bəşir Bəşirovun «Ali məktəb didaktikası» adlı dərs vəsaiti istisna olmaqla didaktika adı altında heç bir dərslik və dərs vəsaiti hazırlanmamışdır. Göründüyü kimi, keçmişin görkəmli pedaqoqlarmm axtarışları təlimin əsaslı tərəflərinin açılmasma kömək etmişdir. Pedaqoji fik- rm inkişafı göstərmişdir ki, təlim böyük nəslin kiçik nəslə sadəcə olaraq ötürdüyü biliklər aktmdan ibarət deyildir. İstər ölkəmizdə, istər ölkəmizdən kənarda həmişə mütərəqqi didaktik fikrin nümayəndələri təlimin təhlilinin mütəmadi olaraq davam etdirilməsinin böyük əhəmiyyətə malik olduğu qənaətinə gəlmişlər. Beləliklə, didaktika sahəsində keçmiş irs bizim didaktik biliklərinizin ən mühüm mənbələrinə xidmət edir və gənc nəslin təlimində bizə lazımı yolların və bir çox məsələlərin həllində kömək edir. Pedaqoji təcrübənin pedaqoji nəzəriyyəyə müvafiq olmaması didaktik fikrin gələcək inkişafına və məqsədyönlü konsepsiyaların işlənib hazırlanmasına kömək edə bilməzdi, çünki bu konsepsiyala- rm bütün hissələri elmi metodun vahidliyi ilə əlaqədar olmalı idi. Hər bir pedaqoq, istəyindən asılı olmayaraq, tərbiyə, təhsil, təlim məsələlərinin öyrənilməsində və həllində bu sahədə vəzifələrin praktik şəkildə həyata keçirilməsində dövlətin mənafeyini təmsil edir. Müxtəlif dövrlərdə nəşr olunmuş pedaqogika dərsliklərində didaktik problemlərin qoyuluşu Azərbaycan pedaqoji fikir tarixini tədqiq edən tədqiqatçılırm da diqqətini cəlb etmişdir. Təlim prosesinin mahiyyətini, məzmununu, onun ayrı - ayrı tərəflərini əks etdirən müxtəlif səpkili yazılar nəzərə alınmaqla, didaktika ayrıca bir bölmə kimi indiyə qədər yalnız nəşr olunmuş pedaqogika dərsliklərində şərh edilmişdir. Respublikamızda ilk dəfə «Pedaqogika» adlı dərsliklərdə, o cümlədən 1964—cü ildə prof. M. Muradxanovun rəhbərliyi altmda nəşr edilmiş dərslikdə didaktika bir bölmə kimi verilmişdir. Və bu gün də bu dərslikdə öz əhəmiyyətini saxlayan didaktik müddəalardan istifadə edilir. Lakin bütövlükdə kitabın yazılış dövrünü xarakterizə etsək görərik ki, əlbəttə, bu dövrdə təhsilin vəzifələri, məzmunu, keçmiş sovet təhsil siste
minin məqsədinə və siyasi tələblərinə uyğun şəkildə qurulmuşdur. Sovet pedaqogikasının təhsil nəzəriyyəsi marksizm, leninizm klassiklərinin kommunist ideologiyası haqqındakı fikirlərinə və kommunizm quruculuğu dövründə məktəbin qarşısında qoyulan vəzifələrə əsaslanmış, kommunizm cəmiyyətinin hərtərəfli mkişaf etmiş şəxsiyyətini hazırlamaq məqsədinə xidmət etmişdir. Təhsilin məzmununa, o cümlədən tədris planmın proqramlarına, dərsliklərə verilən tələblər, onların tədris - tərbiyə vəzifəsi sovet cəmiyyətinin həyatında fəal iştirak edən vətəndaşlar yetişdirməyi qarşısına məqsəd qoyurdu. Dərslikdə tədris fənlərinin təhsil və tərbiyəvi əhəmiyyəti də məhz bu istqamətə yönəldilmişdi. Bir müddət sonra 1983 - cü ididə prof. B.Əhmədov və A. Rzayev tərəfindən tərtib edilmiş «Pedaqogikadan mühazirə kons- pektləri» adlı dərs vəsaiti nəşr olunmuşdur. Müəlliflər dərs vəsaitində «Didaktika» bölməsinə ayrıca yer ayırmışlar. Kitabda didaktikanın obyekti və predmeti, didaktikanın anlayışlar sistemi, qolları, didaktika və idrak nəzəriyyəsi, burjua didaktik nəzəriyyələrmin mahiyəti, sovet məktəbində təhsilin məzmunu, təlim prosesinin mahiyəti, təlim prinsiplərinin sistemi, təlimin metodları, təşkili formaları və üsulları barədə şərhlər verilmişlər. Əlbəttə, kitabda orijinallıq daha çox diqqəti cəlb edir. Kitabda müəlliflər didaktikanm məzmununu yeni fikir və ideyalarla zənginləşdirmiş və onu əsaslandırmışlar. Bu kitabda da didaktik məzmun, məsələlərin qoyuluşu çox da əhatə olunmamış, qısa, konkret şəkildə şərh edilmişdir. Təlimin prinsipi anlayışma alimlərin müxtəlif tərəfdən yanaşmasını da nəzərdən keçirək. V.İ.Zaqvyazinski, L.İ.Qrqetsneka, M.Ə.Mu- radxanov prinsipi rəhbər çıxış müddəalar, tövsiyə, rəhbər pedaqoji fəaliyyət adlandırmışlar. İ.İ.Voblyatski prinsipi didaktikanın ümumi məsələlərini həll etmək üçün ümumi tələblər, M.A. Dani- lov təlimin normativ əsasları, M.T.Qarunov isə ümumi istiqamətverici orientasiyası kimi vermişlər. Y.A.Komenski prinsipləri təbiət - varlıq ideyası əsasında müəyyənləşdirməyə səy göstərmişdir. Keçmiş ittifaq məkanında hazırlanmış pedaqogikalarda (Sim- biriyev, Yesipov, İlina, Qonçarov və b), belə bir yekdil fikir var ki, insanda beş duyğu üzvü var, onların beşi də idrak prosesinə xidmət 85 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|