MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təhsilin dövlət himayəsində olması və ictimai xarakter daşıması.
- Təhsilin milli və ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanması.
- Təhsilin humanitarlaşdmiması.
- Təhsilin humanistləşdirilməsu
- Təhsilin demokratiklə şdirilmə su
duyulur. Bu ehtiyacı yaradan zəruri cəhətlər çoxdur. Onlardan biri ölkəmizin vətəndaşlarının artıq Rusiyada, Avropada mövcud olan açıq universitetlərdə distant yolla təhsil almağa maraq göstərmələ- ridirsə, digəri isə gələcəkdə respublikamızda da distant təhsil formasının yaradılmasma göstərilən təşəbbüslərin reallaşması ilə bağlı proqnozların özünü bariz şəkildə göstərməsidir. 3.5. Fasiləsiz təhsil sisteminin əsasında duran prinsiplər Məlum olduğu kimi, hər bir ölkənin fasiləsiz təhsil sisteminin əsasında müəyyən prinsiplər durur. Yəni hər bir ölkə öz ictimai-siyasi quruluşuna və sosial-iqtisadi mövqeyinə uyğun olan təhsil sistemini yaradarkən konkret prinsiplərə istinad edir. Bu prinsiplər isə həmin ölkənin dövlət tərəfindən təsdiq etdiyi təhsil qanununda təsbit olunan müvafiq müddəalarda ifadə olunur. Nəzərdən keçirdiyimiz inkişaf etmiş ölkələrin təhsil qanunlarında müəyyən oxşarlıqlar olsa da, ciddi fərqlər də vardır. ABŞ, Avropa və Asiya ölkələrinin əlimizdə olan təhsil qammlarmdakı ümumi oxşarlıq bu qanunların hamısında təhsilin müvafiq prinsiplərə istinad olunaraq qurulması, öz əksini tapmasıdır. Fərqli cəhət isə bu qanunlardakı təhsil quruculuğu prinsipləri arasında ciddi fərqlərin olmasıdır. Hətta elə ölkələr var ki, onlarm iki təhsil qanunu vardır. Məsələn, ABŞ-da hökumət tərəfindən iki təhsil qanunu qəbul edilmişdir. Onlardan birində yalnız dövlətə məxsus olan təlim-tərbiyə, tədris müəssisələrinin təşkili, fəaliyyəti və idarə olunmasmı ifadə edən prinsiplər mövcuddur, ikincisində isə özəl təhsil müəssisələrinin yaradılması və fəaliyyətini özündə əks etdirən təhsil prinsipləri öz təcəssümünü tapır. Birinci təhsil qanununda təhsil müəssisələrinin yalnız dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilməsi konkret prinsip kimi göstərilirsə, ikincisində isə fiziki şəxslər tərəfindən yaradılan təhsil müəssisələrinin maliyyələşdirilməsinin 45-50 faizini dövlət öz üzərinə götürür. Başqa bir prinsipə görə, özəl təhsil müəssisələrində təhsilin dövlət standartlarına uyğun qurulması tövsiyə olunur. Yaxud Almaniyanm təhsil qanununda təsbit olunan prinsiplərə görə ölkədə müəllim, həkim və hüquqşünas hazırlığı yalnız dövlət inhisarma məxsusdur və bu kadrların hazırlanmasma 98 digər sahələrdən fərqli olaraq, dövlət büdcəsindən daha çox vəsait ayrılır. Yuxanda adları çəkilən ölkələrin təhsil qanunlarını araşdırdıqdan sonra belə qənaətə gəlmək olar ki, dünya təcrübəsində təhsilin dövlət və ictimai səciyyəli olması konkret prinsip kimi birmənalı şəkildə qəbul olunur. Bizim ölkəmizdə vahid təhsil qanunu əsasında həyata keçirilən təhsil quruculuğu zamanı fasiləsiz təhsil sisteminin əsasında duran konkret prinsiplərə istinad olunur. Təsadüfi deyil ki, respublikamızda həyata keçirilən təhsil islahatına dair direktiv və proqram sənədlərdə də təhsil quruculuğu həmin prinsiplərə müvafiq olaraq müəyyənləşdirilir. Son illərdə hazırlanan pedaqogika dərsliklərində haqlı olaraq müəlliflər (N.Kazımov, Ə.Paşayev, F.Rüs- təmov və b.) fasiləsiz təhsil sisteminin prinsiplərini şərh edirlər. Biz də həmin tendensiyanı saxlamaq şərti ilə fasiləsiz təhsil sisteminin əsasında dayanan prinsipləri aşağıdakı ardıcıllıqla izah edəcəyik. Təhsilin dövlət himayəsində olması və ictimai xarakter daşıması.
Ölkəmizdə təhsil bütövlükdə dövlət himayəsindədir. Təhsil quruculuğuna dövlət öz büdcəsindən müəyyən pay ayırır. Ölkəmizdə təsis olunan bütün təhsil müəssisələrinin fəaliyyətinə dövlət icazə (lisenziya) verir. Respublikada fəaliyyət göstərən bütün tədris ocaqlarmda təhsil dövlətin təsdiq etdiyi dövlət standartları əsasmda qurulur, istifadə olunan bütün tə^is planları, proqramlar, dərsliklər müvafiq dövlət orqanları tərəfindən təsdiq edilh. Təhsilin idarə olunmasmda ictimai təşkilatlar da yaxmdan iştirak edirlər. Təhsilin milli və ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanması.
Azərbaycan dövlətinin atributlarında - onun Konstitusiyasmda, himnində, bayrağında və gerbində millilik və bəşərilik ideyaları öz əksini tapır. Əsas Qanunumuzda hər bir vətəndaşın təhsil hüququna malik olması, bayrağımızda türkçülüyün, islamçılığm, müasirliyin, de- mokratikliyin ifadə edilməsi, gerbimizdəki qalxanvariliyin Odlar yurdunun müdafiəsinin birmənalı qəbul olunması, bolluq yaradılmasını və uzunömürlülü5din təmin olunmasının simvolik, rəmzi işarələri və bütün bunların himnimizin söz və melodiyasında öz əksini tapması hər bir vətən övladının, xüsusilə yetişən nəslin milli və 99 ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanan bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyə- ləndirilməsini tələb edir. Bütün bunları yetişən nəslə təhsil quruculuğu prosesində aşılamaq mümkündür. Ona görə də Azərbaycan təhsil sisteminin əsasında dayanan əsas prinsiplərdən biri məhz onun milli və ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanmasını konkret bir prinsip kimi götürmək zərurətini yaradır. Təhsildə milli dilin, musiqinin, mcəsənətin, tarixin, coğrafiyanın öyrədilməsi ilə yanaşı, dünyəvi (bəşəri) dillərin, incəsənət nümunələrinin, ictimai, siyasi, iqtisadi biliklər verən elmlərin öyrədilməsi bu prinsipin əsas qayəsini təşkil edir.
Təhsilin humanitarlaşdmiması.
Təhsilin humanitarlaşdırıl- ması tədris planlarında humanitar fənlərə üstünlük verilməsi kimi də izah edilə bilər. Təsadüfi deyil ki, 1988-ci ilə qədər Azərbaycan məktəblərində tədris olunan fənlərin yalnız 40 faizi humanitar fənlər idisə, həmin ildən sonra və hal-hazırda ölkəmizdə həyata keçirilən təhsil islahatlarının tələblərinə müvafiq olaraq həmin fənlərin sayı artırılmışdır. Hazırda tədris planlarında humanitar fənlərinin həcmi digər fənlərə nisbətən üstünlük təşkil edərək 50 faizdən də bir qədər artıqdır. Təhsilin humanitarlaşdmiması pedaqoji kadr hazırlığı işində də konkret prinsip kimi qəbul edilmişdir. Məhz ona görə də humanitarlaşdırma həm də humanistləşdirmə prinsipi əsasında fəaliyyət göstərməyə xüsusi şərait yaradır.
Bu prinsip təkcə humanitar fənlərin tədrisində yox, digər fənlərin tədrisində, hətta dərsdən və tədrisdənkənar tədbirlərdə də yetişən nəslin nümayəndələrinə humanist əxlaqın aşılanmasını zəruri hesab edü. Bu gün müəllim və həkim, mühəndis, hüquqşünas, biznesmen, şirkət sahibi, sahibkar, fermerin və məmurun da cəmiyyət üzvlərinə humanist mövqedən yanaşması, qaçqına, köçkünə, xəstəyə, əlsiz-ayaqsıza, şikəstə, imkansıza pay verməsi, əl tutması, köməklik göstərməsi, maddi və mənəvi cəhətdən onlara dayaq durması daha çox vacib sayılu*. Bütün bu humanist keyfiyyətlərin aşılanması prosesi isə təhsildən keçir. Başqa sözlə desək, sadaladığmıız bütün peşə sahiblərinin həyat meydanına, əmək fəaliyyətinə gedən yolları məktəbdən, təhsil müəssisələrindən başladığı üçün təhsil müəssisələrindəki işin humanistləşdirmə prinsipinə uyğun qurulması çox vacibdir.
Təhsili idarə edənlərlə onla- rm tabeçiliyində olanların: təlim-tərbiyə prosesində öyrədənlərlə 100
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|