Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
§ 2. Konstitusiya anlayışı, konstitusiyanın funksiyaları
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 2. Konstitusiya anlayışı, konstitusiyanın funksiyaları və xüsusiyyətləri
§ 2. Konstitusiya anlayışı, konstitusiyanın funksiyaları və xüsusiyyətləri Konstitusiya sözünün hərfi mənası «qurmaq, yaratmaq, əsasını qoymaq» deməkdir. Konstitusiya hər bir ölkədə mövcud ictimai-siyasi sistemin əsaslarını təsbit edir və bir qədər obrazlı deyilsə, «siyasi səhnədə oyun qaydalarını» müəyyən edir. Konstitusiya hakimiyyətin əldə edilməsinin sivil və ümumqəbulolunmuş yolunu müəyyənləşdirir, hakimiyyətin sosial subyektlər arasında paylanmasının əsaslarını və məqsədlərini, üsullarını müəyyən edir. Konstitusiya cəmiyyətin bütün üzvlərinin hüquqi statusunun əsasını müəyyən edir və bununla da dövlətlə fərd arasındakı əlaqələrin ümumi konturlarını cızır. Konstitusiya bütün ölkədə norma yaradıcılığının əsaslarını, qanunvericilik sistemini formalaşdırır və bütün qanunvericilik sisteminin başında durur. Bu sistemdə yaranan boşluqlar, problemlər ilk olaraq konstitusiyanın müddəaları nəzərə alınmaqla aradan qaldırılır. Konstitusiyanın qəbul olunmasında, təbii ki, onun universallığına bir çox siyasi qüvvələr birbaşa maraqlı olur. Ölkədəki siyasi qüvvələr onun hazırlanmasına müəyyən qədər təsir göstərir və buna görə də konstitusiya həmin konkret hal üçün ölkədə olan qüvvələr nisbətini dolayı yolla əks etdirir. Lakin demək olar ki, bu hiss olunmur, çünki konstitusion normalar siyasətdən kifayət qədər təcrid olunur. Siyasət ona deyil, əksinə, o, siyasətə təsir edir. Konstitusiyada dövlətin daxili təşkilatlanmasının da əsasları müəyyənləşdirilir. Hakimiyyətin təşkilatlanmasında və dövlətin ərazi quruluşunun müəyyən edilməsində təzahür edən bu xüsusiyyət onu deməyə əsas verir ki,
konstitusiya dövlətin təbiətini və mahiyyətini müəyyən edir. Konstitusiya cəmiyyət, dövlət, şəxsiyyət və kollektiv arasındakı əsas münasibətləri müəyyən edən və qanunve- riclikdə ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik normalar sistemidir. Bu normalar sistemi xüsusi müdafiə ilə təmin olunur, çünki onlar dəyişdikdə bütün sistemə təsir göstərir. Konstitusiya dövlətçilik ənənələrini bəşəriyyətin dövlət quruculuğu təcrübəsi ilə əlaqələndirən, fərdin hüquqda yerini müəyyən edən və dövlət quruluşunda sabitliyi, varisliyi təmin edən xüsusi aktdır. Konstitusiya müxtəlif funksiyalara malikdir. Onun əsas funksiyası hüquqi funksiyadır. O, nə qədər müxtəlif sosial hadisələrlə əlaqədar olsa da, konstitusiya hüquq normalan sistemidir və bütün hüquq sisteminə xas olan tənzimləmə, qoruma funksiyalarını yerinə yetirir. O həm də qanunvericilk sistemində bütün digər normaların keyfiyyət və xarakterinin müəyyən edilməsi üçün başqa heç bir hüquqi aktın malik olmadığı funksiyanı - hüquq normalarının hüquqauyğunluğunun qiymətləndirilməsi, müəyyənləşdirilməsi funksiyasını yerinə yetirir. Konstitusiyanın ikinci
funksiyası onun
sosial funksiyasıdır. Konstitusiya ölkədəki sosial təbəqələrin ortaq mənafe və maraqlarını aşkara çıxarır. O, sosial sistemin başlıca ünsürlərini bir-birilə əlaqələndirir və onlara hüquq çərçivəsində davranış imkanı verir, onları təşkilatlandırır. Ailə, din kimi sosial təsisatlara, atalıq, analıq kimi sosial dəyərlərə təsir göstərərək, bütün sosial sistemdə mövcud münasibətlərə təsir edir və yeni dəyərlərin formalaşması üçün zəmin yaradır. Konstitusiya sosial sistemin sabitliyini təmin edir, onun inkişafının ümumi əsaslarını müəyyənləşdirir. Təhsil, elm kimi sosial sistemin yaşamasına
birbaşa təsir göstərən ünsürlərə dair müddəalar təsbit etməklə konstitusiya bu sistemin həyati əhəmiyyətli maraqlarının müdafiəsini öz üzərinə götürmüş olur. Üçüncü funksiya ölkənin siyasi sistemi ilə bağlı olan siyasi funksiyadır. Konstitusiyanın bu
funksiyası hakimiyyətin təşkili və dövlətin əsasları ilə birbaşa bağlıdır. Konstitusiya fərdlərin siyasi sistemdə, siyasi durumda davranış qaydalarını müəyyən edir, siyasi qüvvələrin hakimiyyəti əldə etməsinin sivil forma və üsullarını təsbit edir və nəhayət, siyasi partiyaların təşkili və fəaliyyətinin hüquqi əsasını formalaşdırır. Siyasi sistemə giriş-çıxış birbaşa konstitusiyadan asılıdır desək, yəqin ki, yanılmarıq. Siyasi sistemin əsas «oyun qaydaları» burada müəyyənləşdirilir. Məhz konstitusion normalar bütün siyasi qüvvələr üçün ümumi imperativlər müəyyən edir və siyasi sistemdə bu imperativlərə riayət olunmasına nəzarət edir. Dördüncü funksiya tərbiyəvi funksiyadır. Bu funksiya, hər şeydən əvvəl, hər bir insanda konstitusiyaya, qanunlara, insan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarına və dövlətə hörmət ruhu aşılayır. O eyni zamanda müəyyən dünyagörüşünü ifadə edir. Tərbiyəvi funksiya həm də insan-cəmiyyət-dövlət münasibətlərinin qarşılıqlı əlaqəsini və onların məsuliyyətini müəyyən etməkdə böyük rol oynayır. Konstitusiyanın tərbiyəvi funksiyasından danışarkən "12 Noyabr - Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası gününün qeyd edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanını xüsusi olaraq qeyd etmək yerinə düşərdi. Bu fərmanda Azərbaycanda 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsində müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsinin Azərbaycanın milli dövlətçiliyi tarixində müstəsna əhəmiyyə — 60 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|