mintaqaviy bozorlar (Markaziy Osiyo yoki Osiyo bozori, G‘arbiy Evropa bozori) va jahon bozori.
Sotiladigan va sotib olinadigan tovar, xizmat turiga ko‘ra bozorlar quyidagi turlarga bo‘linadi: iste’mol tovarlari va xizmatlari bozori, ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchi (resurslar) bozori, valyuta bozori va fond birjalari, ilmiy texnika kashfiyoti va ishlanmalar bozori.
Muomalaga chiqadigan sub’ektlarning xususiyatiga ko‘ra ulgurji va chakana savdo to‘g‘risida gap yuritiladi. CHakana savdoda asosan sotib oluvchilar fuqarolar hisoblanadi. Turli shakldagi korxonalar, firmalar, xususiy do‘konlar va boshqalar esa sotuvchi hisoblanadi. Ulgurji savdoda davlat tomonidan qishloq xo‘jalik mahsulotlarini xarid qilish alohida o‘rin tutadi. Bunda asosiy xaridor davlat, sotuvchilar esa dehqon va fermerlar xo‘jaliklaridir.
Bozorning beshtaasosiysavoli
Bozor tiziminingasosiyxususiyatlaribozoriqtisodiyotiningquyidagibeshtamuhimsavolgajavobbo’laolishinitushunishga yordamberadi:
Qandaymahsulotvaxizmatturlari ishlabchiqariladi?
Ularqayyo’sindaishlabchiqariladi?
Ulardanasosankimlarfoydalanishimumkin?
Butizimo’zgarishlargaqandaybardoshberadi?
Tizimningmuvaffaqiyatgarovinimalardaniborat?
Mazkurbeshtasavolbirinchibo’limdanmuhokamaqilinganmahsulotishlab chiqarishimkoniyatlarichizig’inibelgilovchi iqtisodiytanlovlarniyoritibberadi.Ularinsonehtiyojlaricheksizbo’lganbudunyodatanqisresurslarniaksettiradi.Iqtisodiyotningbarchako’rinishlarishubeshtasavolgamurojaatetadi.
Qanday tovarlar va hizmatlar ishlabchiqariladi?
Bozortizimimuayyanturdagivamiqdordagixizmat va tovarlarniishlabchiqarishniqandayhaletadi?Busavolgajo’yalijavob manabunday:Doimiyfoydakeltirayotganxizmatvatovarlarishlab chiqarilaveradivafoydakeltirmayotganlariishlabchiqarilmaydi.Daromatlarvakamomatlarmahsulotsotuvidantushadiganumumiytushumlar(UT)vao’shamahsulotlarningishlabchiqarishningumumiymuqobilnarxi(MN)o’rtasidagifarqlaridir.(Iqtisodcgilaruchunesa,iqtisodiynarxlargamehnatgato’lanadiganto’lovlargina emas, balkitovarishlabchiqarishdaishlatilganboshqaresurslarnijamlashvatashkillastirishuchunsarflanganharajatlarhamkiradi.)
Sanoatdagi davomiy iqtisodiyfoyda(UT>MN)mahsulotko’laminikengaytirishgavaresurslarnio’shsanoatgayo’naltirishnitaqozoqiladi.Amaldagikarxonalaro’sibboradivayangilariqo’shiladi.Shundayqilib,sanoatko’lamikengayadi.Sanoatdagidavomiyiqtisodiykamomat(UT
Dostları ilə paylaş: |
