KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI
40
[4]. jaɣlaqar qan ata ifadesindeki jaɣla-
qar adını C.Alyılmaz önce yazılmış kaynaklar-
dan dolayı Uygur kaganlığı'nın lider boyunun
etnonimi olarak algılamıştır. Biz bu meseleye
dair incelemelerimizde yeni fikir sunmuştuk.
C.Alyılmaz bu makalelerle tanışmamış ola-
bilir. jaγ kelimesinin etnolojisini inceleyelim:
1. jaγ – ‘yağ’ [5. S.208; 3. S.223];
– jaγlyγ – ‘yağlı, rahat, tatlı, sindirilebi-
lirlik, şefkatli’ [6. VIII; III. S.41; 4. VII. S.16.
X. S.437; 3. S.225].
2. jaγ – ‘gitmek, varmak, sinmek’ [5. I.
S.457].
– jaγlа – ‘yağ sürmek, olumlu olma, birik-
mek, biriken, rahmet etmek, yağlı, güzel yemek,
iyi bakış’ vs. [5. ІІІ. S.308, 111; ІІ. S.355].
– -qar, -γar, -ker, -ger – ekli fiil yapan
sonek, mesela: çınγar (çyn ‘gerçek’) [5. S.358.8];
közγar (köz ‘göz’) [5. ІІ. S.196]; muŋqar (muŋ
‘keder, üzüntü’) [5. ІІІ. S.397].
Bu anlamdan hareketle, jaɣlaqar – ‘yağ-
lılığı, güzelliği, hayrı emici, verici, hareket et-
tirici, harekete geçirici’ anlamlarını vermiş
olabilir. Dolayısıyla bu, Mani dinini getirmiş
misyoner anlamına gelmektedir.
Han-ata üzerindeki incelemelerimizi Su-
cin metnine ilişkin makalemizde [7] yazmıştık.
Bu arada kısaca anlamını verelim. Han-ata,
manevi reis (Mani dininin büyüğü). Din adamının
ünvanı, patrik. Su-cin yazıtının son cümlelerinde
şöyle bir ifade bulunmaktadır: Ey oğullarım, hü-
kümdarınız gibi savaşçı olun, ülkenizin oğulları
olun! Hana (hükümdara, Yağlakar han-ataya)
karşı ilgi, fedakarlık, iyiliklerinizi sunun!
Öyleyse, jaγlagar qan-ataŋ Mani dininin
baş rahibi ünvanıdır [8. S.346–356]. Buradaki -ŋ,
üçüncü şahıs iyelik ekidir.
Önceden Türkolog bilim adamları, Uygur
ülkesinin lider kabilesi Yağlakar fikrinde idiler.
Bu fikrin sahibi kanaatine rıza olmamıştır. Bu
bilim adamı, yukarıda belirttiğimiz makalelerinde
Uygur kaganlığı'nın baş kabilesinin adının
Yolluğ olduğunu ispatlamıştır. Su-cin metnin-
de (MS IX. yy. başı) tespit edilmiş Yağlakar
han-ata adı Mani dininin baş rahibi görüşünü
ileri sürmüştük. Bizim bu görüşümüzün doğru-
luğunu Chang-an’dan bulunmuş Karı Çor
prensinin mezar taşındaki yazıt ikinci kez tes-
pit etmektedir.
Bu metinde, öbür dünyaya gitmiş Karı Çor
prensi'nin canının ebediyen rahat olmasını Yağla-
kar han-ataya söylemektedir. Ervahın öbür dün-
yada iyi olmasını isteyerek dua etmek, ibadet ede-
rek tevbe etme işleri genelde din temsilcilerine
aittir. Yağlakar han-ata ervahın rahat olması üzere
ferman aldı.
Syny – ‘mezarını’. Bu taştaki harfini
biz S olarak okuduk. Yenisey, Orhon metin-
lerinde kimi zaman S, kimi zaman da Š olarak
okunmaktadır. Bu metnin 4. satırındaki
kelimesini Čabys, 7. satırdaki
kelimeyi
atysy şeklinde okuduk. Çünkü eski Türkçe'ye
Uygur, Mani, Arap grafiğiyle yazılmış oriji-
nallerde S ünsüzü ile verilmiştir.
Syn – ‘mezar’ [5. ІІІ. S.138, 152]. Bugü-
ne dek Kazaklar eski mezarlarının üzerine
konulmuş taşları sıntaş demektedir. Bu eski-
den devam eden bir kelimeyi eski Türkler'in
nesilleri muhafaza etmiştir.
[5]. Qary čor (‘Қары-чор’) prens.
C.Alyılmaz buradaki qary kelimesini ‘yaşlı,
yaşlılık’ olarak açıklamıştır. Kazakçada qary
kelimesinin 5 farklı anlamı vardır [9. S.770].
Burada:
1. Qary: 1. Anatomi latince brechium – elin
dirsekten omuza kadar olan bölümü; 2. Karı jilik
(кәрі жілік). 3. Halkta ölçü birimi. Omuz ve
bilek arası.
2. Qary žyrtyldy. Kolu yoruldu, kasları
yırtıldı. Qarı qarıstı, qarına soyıl ildi. Qarı
sınsın (anlamı: ‘başarılı olmasın’). Qarı taldı
(‘gücü tükendi, yoruldu’).
3. Qary: 1. Göçebe çadırının özüne bağ-
lanan uık (ahşap) parçası. 2. Ev çadırına konu-
lacak olan bir nevi direk.
KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ
41
4. Qary (eski kelime). Akraba. Akraba
kabileler, soy.
5. Qary. Yaşlı, eski. Qarı angime (eski-
den gelmiş bir söz; eski bir atasözü; eski za-
manlardan gelen deyim). Qara üy (qara şanı-
raq. En küçük kardeşe verilen anne baba evi).
Bu incelemeden hareketle şunu söyle-
mek mümkün: Qary kelimesi kaganlığın bir
kanadının güçlü olduğunu, kahraman bir ko-
mutan olduğundan dolayı verilmiş bir ünvan
olmuştur.
Qary-Čor adındaki čor kelimesini Çince
metinlerde Chao-wan, bey ünvanı olarak göster-
mişlerdir. Bu yazıtın Çince metіnde de Qary-čor
tigin Uygur kaganlığı'nın sağ muhafızları gene-
rali olduğu yazılmıştır. Demek, Karı Çor tigin,
han soyundan doğma, askeri komutan čor ünvanı
verildiğine şahitlik ediyoruz.
迴鶻葛啜王子墓誌
Uygur Karı Çor tiginin mezar anıtı
(Çince metin)
死 蕃 生 詺 終 杜 殂 部 朝 厚 特 我 迴
墓 故 1
言 之 之 所 之 原 享 奈 秩 殊 勤 國 鹘 給 志 迴 2
終 王 終 司 飾 兄 年 何 班 扵 實 家 葛 事
鹘 3
子 乃 俻 則 王 二 不 禁 他 統 討 啜 朗
葛 4
兮 刻 儀 有 子 十 淑 衛 國 戎 平 王 守 并 啜 5
石 焉
阿 以 貞 賓 王 左 逆 子 秘 序 王 6
魂 氣 誌 禮
波 其 元 籍 子 右 臣 則 書
子 7
神 雄 墓 無
啜 年 十 鴻 以 有 祿 可 省
守 8
異 雄 云 其
与 六 一 臚 去 功 山 汗 著
左 9
兮
闕
著 月 年 方 年 焉 之 諸 作
領 10
鳴
部 七 五 宜 五 故 乱 孫 郎
軍 11
呼
之 日 月 享 月 接 也
賜
衛 12
脩
属 葬 廿 茲 來 嚮 ⃞
緋
將 13
短
銜 扵 日 榮
之 ⃞
鱼
軍 14
丘 生
命
哀 長 遘 耀
優 父
袋
15
Dostları ilə paylaş: |