NƏRİMAN SEYİDƏLİYEV
34
Ключевые
слова:
Г.Зардаби, фразеология, выражение, газета
«Экинчи»,
публицистика
Ünvan: AZ1143. Bakı-143, Hüseyn Cavid pr., 115. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu – baş
elmi işçi, f.e.d.
e-mail: cema_5@mail.ru
Çapa təqdim edən
Nizami Cəfərov –
«Türkologiya» jurnalının
redaksiya heyətinin üzvü,
Əzizxan Tanrıverdiyev –
sahə redaktoru
Məqalənin redaksiyaya
daxil olma tarixi
15.IX.2014
Təkrar işlənməyə
göndərilmə tarixi
11.II.2015
Çapa göndərilmə tarixi
18.V.2015
__________
T Ü R K O L O G İ Y A
№ 2
2015
KARJAUBAY SARTKOJAULI,
KALBAN INTIHANULI
KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ
Ö z e t . 2013 yılının Nisan ayında Çin arkeologları tarafından bulunmuş ve Şi’an şehri
Tang West Market Museum’da/Batı Pazarı Müzesinde muhafaza edilmiştir. Anıt mezar kitabesi,
MS 795 yılında ölmüş birleşmiş Türk kaganlığı (Uygur) prensi olan Karı Çor adına dikilmiştir.
Kitabenin bir cephesine Çin hiyeroglifi ile 16. satırlık bir metin yazılmıştır. Metinde Karı Çor’un
kısaca ömrü beyan edilmektedir.
Çin metninin sağ cephesine 17. satırlık eski Türk runik yazı stili ile metin yazılmıştır.
Metinde Karı Çor’un cenaze törenine Tang hanedanlığı imparatoru katıldığına, Yağlakar
misyoner ünvanlı Mani dininin baş (han baba) rahibinin cenaze törenini tertip ettiğine dair bilgi
verilmektedir.
Аnahtar kelimeler: runik yazıt, harfler, erozyon, stel, anıt, Yağlakar
Yeri. Tang hanedanı'nın başkenti Chang-an
şehri. Günümüz Çin Halk Cumhuriyeti, Şansi eya-
letinden Şi-an şehrinin güneyindeki şehirden 10 km
uzaklıktaki Zhang Du Yuan bölgesinden (N 30°10′,
E 108°54′) 2010 yılında bulunmuştur. Müze görev-
lileri taşın Pazarda satıldığını görmüş ve satın al-
mışlardır. Müze görevlileri Şi-an şehrindeki Da
Tang Sişı (Büyük Tang imparatorluğu batı pazarı)
müzesine götürüp yerleştirmişler.
İncelenmesi. Kazakistan Cumhuriyeti'nin
Cumhurbaşkanı Bürosu ve KC Bilim Bakanlığı
tarafından organize edilmiş «Halk Tarih Dalga-
sında» programı çerçevesinde L.N.Gumilev Av-
rasya Milli Üniversitesi'nin araştırmacısı Kalban
Intıhanulı Çin Halk Cumhuriyeti'ni ziyaret
edip, Şi-an şehrindeki anıtın resmini çekmiş,
kopyasını, açıklamasını yapmış ve 2013 sene-
sinin Ağustos ayında götürmüştür [1. S.2]. Anıt
şimdi Çin Halk Cumhuriyeti, Şi-an şehrindeki Da
Tang Sişı müzesinde bulunmaktadır.
2011 senesinde Türkiye Türkologu Cen-
giz Alyılmaz Şi-an şehrini ziyaret edip anıtı ilk
kez incelemiştir. Anıtın okunuşu 2013 yılında
«Uluslararası Türk Edebiyatı ve Medeniyeti»
adlı eserde yayınlanmıştır [1. S.1–61]. Biz bu
makaleyi
http:www.tekedergisi.com/onceki
sauitlar.aspx sitesinden okuduk.
Bu metnin Çince nüshasını adı geçen
dergiden [1. S.62–78] okuduk.
Biz Karı Çor anıtının eski Türkçe, Çince
metnini kendimiz okumuş, hazırladıktan sonra
Cengiz Alyılmaz ve Lio Chin’in makalesiyle
tanıştık. Anıt açıklamasında herhengi bir fark
3 *
KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI
36
bulunmadı. Türkçe ve Çince metinlerdeki farkları
makalemizde açık şekilde gösterdik.
Anıtın açıklaması. MS 794’te Tang impa-
ratorluğu'nun başkenti Chang-an’a giderek 795’te
vefat etmiş Uygur kaganlığı'nın prensi Karı Çor
şerefine dikilmiş bir anıt taşıdır. Anıt gayet güzel
muhafaza olunmuştur. Türk runik metninde harap
olmuş harf yoktur. Yazıtın çok iyi muhafaza olun-
masına bakarak, dikildikten sonra fazla vakit geç-
meden yere düşmüş ve toprak içinde saklanmış ola-
bilir sonucuna varabiliriz.
Anıt yazıt iki taştan ibarettir. Birinci taşın
uzunluğu 38,5 sm, eni 39,5 sm, kalınlığı 4,5 sm’dir.
Üzerine
(huihu gechuo
wangzi muzhi) yazıtı yazılmıştır. Çev.: ‘Uygur Karı
Çor prensin mezar anıtı’. İkinci anıtın uzunluğu
39,5 sm, eni 39,9 sm, kalınlığı 4,5 sm’dir. Onun bir
cephesine metin yazılmıştır. Taşın sağ cephesinin
29 x 5,5 sm’ne 17 satır eski Türk runik grafiğiyle
metin yazılmıştır. Eski Türk runik yazı türüyle
yazılmıştır. Harfleri ilk önce fırça yahut tüy ile kağı-
da döküldükten sonra taş üzerine yazmışlardır. Met-
nin alt tarafına
şeklindeki Uygur kaganlığı'nın
Ordu tamgası vurulmuştur. Bu tamga Uygur kagan-
lığı reisi Yolluğ (jolluγ) boyunun tamgası olabilir.
Taşın sol tarafına dik şekilde (yukarıdan aşağı-
ya doğru) 16 satır Çince hiyeroglifi (39 x 34,5 sm) ile
metin yazılmıştır. Eski Türk yazı tipi de, Çin hiye-
roglifinin de yazı tipi oldukça iyi, güzel yazılmıştır.
Çince metnin 5. satırının 13, 14. hiyeroglifle-
ri, 9. satrın 5. hiyeroglifi, 13. satrın 13. hiyeroglifi
zarar görmüştür.
Anıt fotoğrafı
Dostları ilə paylaş: |