Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
masından qəbir evinə kimi keçirdiyi halı təsvir edilir. Bu cür əsərlərin vücudnam ələrin də bir süjet xətti, başlanğıcı, sonu olur. Hadis ə getdikcə yüksələn xətt üzrə inkişaf edir, kulmina- siya nöqt əsinə çatır və nəhayət bitir. «Həyatım və mühitim» me muarı bunlardan tamamilə fərqlənən və orijinal süjetə malik bir əsərdir. Burada mövzular maraqlı süjet vasitəsilə oxucuya çat dırılır, hər bir olay və əhvalat öz təsirini göstərir. Əsərdə sü- je tin maraqlı və bəzən təsirli çıxmasında memuarist çətinliyə düşmür. Memuarda öz xarakterik xüsusiyyətləri, ictimai mən- şələri, habelə dünyagörüşləri ilə bir-birindən fərqlənən surətlər qalereyasına rast gəlirik. Əsas hadisələr müəllifin Ordubadi- nin ətrafında cərəyan edir. Xatirələrin, demək olar ki, hər səhi- f əsində müəllifin obrazı görünür. «Müəllifin obrazı o vaxt can- lı və dolğun çıxır ki, o böyük hadisələrlə yaşayır, zamanı dü- şündürən böyük ictimai-siyasi əxlaqi problemlərlə m əşğul olur. Xalqın ən yaxşı arzu və əməllərini ifadə edir. Həyata seyrçi kimi baxmır, əksinə fəal münasibət bəsləyir. Mənfiliklə ciddi konflikt ə girir... Buna görə də əsərlərin taleyi hadisələrin apa- rıcısı olan müəllifdən, onun obrazının xarakterindən asılıdır. Mü əllifin obrazı ümumiyyətlə publisist ədəbiyyatın əsas xüsu- siyy əti s ənədliliklə bağlıdır. Publisistika janrında yazılmış əsərlərdə bu obraz fəal rol oynayır. Lakin lirik oçerklərdə, elə- c ə də xatirə, bədii gündəlik və səyahətnamələrdə daha çox nə- z ərə çarpır. Çünki bu qisim əsərlərdə başqalarından fərqli ola- raq əsas obraz yazıçı-publisistin özüdür. O, hadisələrə real q əhrəmanın gözü ilə deyil, bilavasitə özü baxır, müşahidə apa- rır, ictimai-siyasi problemlərin konkret həllinə kömək üçün yol lar axtarır, mülahizələr yürüdür, polemikaya girir, əsaslan- dırır, sübut edir. Eyni zamanda yazıçı-publisist müəyyən mə- s ələlərlə əlaqədar hiss və həyəcanlarını, fikir və ehtiraslarını ifad ə edir, oxucularını da həmin ictimai-siyasi məsələlər səm- tin ə istiqamətləndirir, hissləri coşdurur, fəallaşdırır» [84, s.199]. Memuar nümun ələri müəllifin həyatında baş verən bir çox 118 m əqamları göstərməklə yanaşı, ictimai həyatın canlı, hərtərəfli m ənzərəsini verir, cəmiyyətin rolunu işıqlandırır. «Həyatım və mühitim» xatir əsində də Azərbaycanın tarixi, iqtisadi, mədəni h əyatından epizodlar verilmişdir ki, bunlar da ölkəmizin keç- mişini öyrənmək üçün çox önəmlidir. Tarixi romanlarını ya- zark ən hansı real hadisələrdən istifadə etdiyini, şahidi olduğu hansı cəhətə və fakta əsaslandığını görmək üçün Ordubadinin h əyat və yaradıcılığının, inqilabi fəaliyyətinin əksi olan «Hə- ya tım və mühitim» memuarına müraciət etmək lazım gəlir. Bel ə ki, xatirələrdə təsvir olunan olaylarla romanlarında səslə- şən cəhətlərin müqayisəsi yazıçının real hadisələri bədii planda verm əsi və onun bu hadisələrdən istifadə metodunun öyrənil- m əsi baxımından çox önəmlidir. Rus tənqidçisi V.Q.Belinski «1847-ci ilin rus ədəbiyyatına bir nəzər» məqaləsində yazmış- dı: «Sənətin həyatla, uydurmanın həqiqətlə yaxınlaşması bizim əsrimizdə xüsusilə tarixi romanda özünü göstərmişdir. Memu- arlara düzgün qiym ət vermək üçün tarixi romandan yalnız bir ad dım irəli getmək lazım idi; memuarlarda səciyyə və şəxslə- rin t əsviri, oçerkləri mühüm rol oynayır. Oçerklər canlı və ma- raq lıdırsa, demək, sadəcə naturadan götürülmüş surət, sönük v ə heç bir şey ifadə etməyən köçürmə deyil, insan və hadisələ- rin b ədii inikasıdır» [40, s.134]. M.S.Ordubadinin tarixi romanları xalqımızın tarixi keçmi- şini, düşmən qüvvələrin törətdiyi acınacaqlı vəziyyəti, qaranlıq v ə işıqlı səhifələri tərənnüm edən, keçmiş olaylara müasirlik ruhu ver ən sənət əsərləridir. Mehdi Hüseyn «Azərbaycan ro- manı haqqında» adlı geniş həcmli məqaləsində yazırdı: «Əsl s ənətkar həyatı məzuniyyət vasitəsilə deyil, həmişə, bütün öm- rü boyu öyr ənir, tədqiq edir, həyat haqqında mühakimələr yü- rüdür, hadis ə və insanları mənalandırmaq üçün yollar axtarır, öz müşahidələrini saf-çürük edir, ümumiləşdirir, zahirən bir- biril ə o qədər də əlaqəsi olmayan hadisələrin inkişafındakı qa- nu nauyğunluğu və əlaqəni dərk edir, ziddiyyətlərin mahiyy ətini mütəfəkkir bir yaradıcı kimi açır və işıqlandırır» 119 [112, c.10, s.256]. M.S.Ordubadi d ə əsl sənətkar kimi bir çox tarixi fakt ları və hadisələri bədiiliklə təsvir etmişdir ki, bu da əsərlərinin maraqla qarşılanmasına, kütləviləşməsinə səbəb olmuşdur. Romanlarında əksini tapmış bir çox hadisələr öz rişəsini müəllifin «Həyatım və mühitim» xatirəsindən almışdır. Memuarist xatir ələrdə yalnız ədəbiyyat təmsilçisi kimi deyil, h əm də mədəniyyət xadimi, maarifpərvər və siyasi xadim kimi çıxış etmişdi. O, Azərbaycanı ictimai-siyasi yol ilə inkişaf etdirm əyi lazım görürdü, xalqını onun gələcəyi uğrunda f ədakarlığa, mübarizəyə çağırırdı. Ordubadi həyat həqiqətinə sadiq qalaraq q əlbinə hakim kəsilən hiss və düşüncələri, gördükl ərini və müşahidə etdiklərini qələmə almağa çalışmışdır. Mövzunun sadəliyi, bitkin həyat həqiqətinin əksi, orijinallıq əsərin əsas xüsusiyyətləridir. Elə bu səbəbdən memuar əsl sənət əsəri kimi çox oxunaqlı və dəyərlidir. H ər bir əsəri gözəlləşdirən, oxunaqlı və maraqlı edən onun dilinin sad əliyi, ifadənin bədiiliyi, müəllifin sənətkarlıq bacarı- ğıdır. Məlumdur ki, bədii ifadə vasitələrindən lirik-romantik m əzmunlu əsərlərdə daha çox istifadə edilir. Xatirələrdə, xü- susil ə XX əsrdə yaranmış nəsr əsərlərində isə təşbih, istiarə, m əcaz kimi bədii təsvir vasitələri, demək olar ki, çox deyildir. «H əyatım və mühitim» memuarında isə Ordubadi əsərin dili- n ə, ifadə vasitələrinə xüsusi fikir vermiş, həm oxucunu aludə ed ən, həm də tarix, ədəbiyyat, mədəniyyətimizi öyrənmək üçün etibarlı qaynaq rolunu oynayan əsər yaratmışdır. Qeyd edildiyi kimi, M.S.Ordubadi tarixi romanlar usta sı- dır. Romanlarında tarixi şəxsiyyətlərə rast gəlsək də, müəllif Az ərbaycanın tarixi keçmişini burada olduğu kimi canlandıra bilm əzdi. Bədii əsər olduğundan müəllifdən bunu tələb etmək düzgün deyildir. Memuar ədəbiyyatında isə həyat həqiqəti bü- tün do lğunluğu ilə əks olunur. «Həyatım və mühitim» memua- rında yazıçının bədii dili real hadisələrlə elə çarpazlaşmışdır ki, bu da əsərin roman qədər maraqlı çıxmasını təmin etmişdir. Əsər sadə danışıq dilində yazılmışdır. Xatiratın mürəkkəb, do- 120 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|