Namangan muhandislik-texnologiya instituti
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ch.Darvin
Ch.Darvin keyinchalik ham yana ko‘p asarlar yozdi. Ulardan biri 1868 yili nashr etilgan. «Xonaqilashtirilgan hayvonlarning va madaniy o‘simliklarning o‘zgaruvchanligi» nomli asardir. Asarda tabiiy tanlanish haqidagi nazariyani isbotlash maqsadida hayvon zotlari, o‘simlik navlarini chiqarish tajribasi, ya'ni sun'iy tanlash masalasi juda keng, puxta, ilmiy tarzda yoritildi. 1871 yili Ch.Darvin «Odam paydo bo‘lishi va jinsiy tanlanish» degan asarini nashr ettirdi. Bu kitobning ko‘p sahifalari, antropolog Ya. Ya. Roginskiy uqtirishicha, Uolles maqolasidagi fikrlar xususidagi munozara natijasi edi. Uolles 1864 yili nashr ettirgan maqolasida odam paydo bo‘lishida Darvin qarashlaridan keskin farq qilgan g‘oyani ilgari surdi. Uning mulohazasiga ko‘ra, odam ajdodlaridagi o‘zgarishlar tabiiy tanlanish yo‘li bilan vujudga kelgan bo‘lsada, biroq odam miyasi aqliy qobiliyatlarining rivojlanishi bilan uning ta'siri to‘xtaydi, chunki odamdagi tuyg‘ular, ongli hayot qobiliyati, ahloqni tabiiy tanlanish yoki evolyusion nazariya bilan tushuntirib bo‘lmaydi. Ch.Darvin yuqoridagi asarida Uolles fikrlarining noto‘g‘ri ekanligini o‘zil-kesil isbotlashni maqsad qilib qo‘ydi. Asarning birinchi bobida odam hayvonot olamidan kelib chiqqanligini isbotlovchi qiyosiy anatomiya, fiziologiya, embriologiya, sistematika, paleontologiya dalillari keltiriladi. 50 Asarning keyingi boblarida hayvonlar bilan o‘simliklar turlarining paydo bo‘lishida muhim rol o‘ynagan omillar — o‘zgaruvchanlik, irsiyat, tanlanish odamning kelib chiqishida ham muhim rol o‘ynaganini ko‘rsatib o‘tiladi. Asarda odamning hayvonot olamida tutgan o‘rni belgilab beriladi, Darvin Ouen va Uolleslarning «odam o‘z miyasining rivoj topishi va ruhiy holati bilan hayvonlardan tubdan farq qiladi va shunga binoan uni hayvonlardan ajratish kerak» degan mulohazalarini tanqid qildi va mazkur masalani ilmiy jihatdan hal etdi. Ch.Darvin odam paydo bo‘lishi masalasini biologiya fani nuqtai nazaridan hal etgan bo‘lsada, lekin bunda sotsial omillar qanday rol o‘ynaganini ochib bera olmadi. Darvin asarining ikkinchi qismi jinsiy tanlanishga bag‘ishlangan. U juda ko‘p dalillar, kuzatishlarni tahlil qilib, ikkinchi darajali jinsiy belgilarning paydo bo‘lishini, hayvonlarda jinsiy tanlanish qanday ro‘yobga chiqqanligini atroflicha hal qildi. Bulardan tashqari, Darvin yana ko‘pgina asarlar yozdi va ularda evolyusion nazariyaning ayrim muammolarini atroflicha yoritdi. «O‘simliklar olamida chetdan va o‘z-o‘zidan changlanishning ta'siri», «Hasharotxo‘r o‘simliklar to‘g‘risida», «Odamda va hayvonlarda tuyg‘uning ifodalanishi» kabi asarlari bunga yorqin misoldir. Ch.Darvin asarlarining jami 10 tomdan iborat edi. Uning asarlari sinchkovlik bilan dalillar to‘plash va ularni keng ko‘lamda nazariy jihatdan asoslashning yorqin namunasidir. U induksiya bilan deduksiyaning, analiz bilan sintezning doimiy o‘zaro aloqasini to‘g‘ri qo‘llagan olimdir. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|