Namangan muhandislik-texnologiya instituti
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.2.
Lamarkning evolyusion ta'limoti Jan Batist Lamark (1744 — 1829) buyuk Fransuz tabiatshunosi, birinchi evolyusion ta'limotni yaratgan olimdir. Lamark o‘z falsafiy qarashlari bilan XVIII asrda Fransiyada tarqalgan deizm oqimiga mansub. Deistlar, bir tomondan, tabiatdagi barcha hodisalar tabiiy qonunlar asosida sodir bo‘ladi desalar, ikkinchi tomondan, olamning dastlab yaratuvchi tomonidan yaratilgan degan g‘oyani ilgari suradilar. Tashqi sharoit organik va anorganik tabiatga turlicha ta'sir ko‘rsatadi: anorganik tabiatni yemiradi, organik formalarni esa quvvatlab, ularning tuzilishini saqlaydi. Lamark fikricha, dastlabki sodda tirik formalar o‘lik tabiatdan o‘z- o‘zidan paydo bo‘lish tufayli vujudga kelgan. Xulosa qilib aytganda, Lamark insoniyat tarixida birinchi bo‘lib organik olamning tarixiy rivojlanishi haqidagi masalani atroflicha o‘rganib, uni ko‘p jihatdan hal etgan olimdir. Uning ta'limotida evolyusion nazariyaga bog‘liq ko‘p masalalar qamrab olingan. Turlarning realligi, o‘zgaruvchanligi, organizmlarga tashqi muhitning ta'siri, evolyusiya jarayonida organizm ichki xossalarining ahamiyati, evolyusiya jarayonining yo‘nalishlari va evolyusiyani harakatlantiruvchi kuchlar, irsiyat va o‘zgaruvchanlikning organizmlar tarixiy rivojlanishidagi roli kabilar «Zoologiya falsafasi» va keyingi asarlarida asosiy masala bo‘lgan. Bu masalalar ko‘pincha to‘g‘ri hal qilinmagan bo‘lsada, lekin ular naqadar ko‘pligining o‘zi Lamark nihoyatda zo‘r qobiliyatli tabiatshunos va nazariyachi bo‘lganligidan dalolat beradi. Lamark ta'limotida tabiiy sistema va tur muammolari. Lamarkning asosiy maqsadi tabiat hodisalarini o‘zaro bog‘liq holda, 30 ya'ni ularning haqiqiy tartibini ifodalaydigan tabiiy munosabatlarni o‘rganishdan iborat bo‘lgan. Sun'iy ravishda tuzilgan sistemalar esa tabiatni o‘rganishga salbiy ta'sir ko‘rsatgan, xolos. Tabiatdagi haqiqiy tartibni kashf etish deganda, Lamark organizmlar qon-qarindoshligini ifodalovchi genetik munosabatni, genealogik klassifikatsiyani tushunadi, Organizmlar orasidagi genetik munosabat qancha o‘zoq bo‘lsa, ular o‘rtasidagi umumiylik ham shuncha kam bo‘ladi. Organizmlar tashqi tomondan ko‘p yoki oz o‘xshashligiga qarab turlar, avlodlar, turkumlar, sinflarga birlashtiriladi. Bunday usulda guruhlash, albatta, organizmlarni o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lsada, tabiiy holatni aks ettirmaydi, shu sababli ham bu tarzda guruhlash sun'iy va shartli hisoblanadi. Lamark fikricha, sinf, turkum, avlod, tur kabi sistematik kategoriyalar sun'iy, real emas. Tabiatda faqat individlar real xolos. Lamark hayvonot olamidagi tabiiy tartibni aniqlashni, o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan va shu sababli organizmlarning qon-qarindoshligiga asoslangan genealogik klassifikatsiyani ilgari surgan. Agar tabiatda turli sinflar, turkumlar, oilalar o‘rtasida keskin chegara bo‘lmasa, tabiiyki, hamisha tur orasida ham chegarani topish qiyin. Shunga ko‘ra, ba'zan tabiatshunos olimlar bir-biriga yaqin turlar chegarasini aniqlashda qiyinchilikka duch keladilar. Masalan, lishayniklar, ituzum, geran, tungi kapalaklar, pashsha, kuya, yaydoqchilar, o‘zuntumshuqlilarning bir-biriga yaqin turlari o‘rtasiga keskin chegara qo‘yib bo‘lmaydi. Bu qiyinchilik muayyan turlarga kiradigan individlar o‘zgarishidan, turlar, tur xillari o‘rtasida oraliq formalar bo‘lishidan, turlar doimiy harakatda va rivojlanishda ekanligidan dalolat beradi. Tashqi muhitning organizmlarga ko‘rsatadigan ta'siri haqida Lamark quyidagi 2 qonunini ta'riflaydi. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|