«Научный импульс» Январь, 02 1082 energetikaning texnika va taraqqiyotdagi oʻrni va ahamiyati xamraliyev Asadbek
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 1 « Научный импульс » Январь , 202 3 1085 Zamonaviy texnik vositalar (kibernetik usullar, axborotlarni yig`ish va uzatish, EHM ni qo`llash, mikroprosessor texnikasi va h. k.) energetikani boshqarishda katta imkoniyatlar yaratmoqda. Albatta bu imkoniyatlardan keng foydalanish jamiyatning ijtimoiy – siyosiy va iqtisodiy rivojlanish darajasiga ta’siri katta bo`ladi. Elektr energiya ishlab chiqarish, uzatish va taqsimlash Italiya, Fransiya, va Buyuk Britaniya kabi sanoati rivojlangan mamlakatlarda natsionalizatsiya qilingan bo`lsa, AQSh kabi ishlab chiqarish yuksak rivojlangan davlatda esa xususiy kompaniyalarga qarashlidir. Energetika tizimini boshqarishnmng har ikkala usulining ham yaxshi va yomon tomonlari mavjuddir. Har bir davlat o`zining xususiyatlari va imkoniyatlaridan kelib shiqqqan holda energetika tizimini boshqarishda u yoki bu boshqarish usulini qo`llaydi. Energetikaning atrof muhitga ta’siri uzluksiz oshib bormoqda. Bu Yer yuzida inson yaratayotgan energetik qurilmalarning quvvati va tabiatda sodir bo`ladigan geofizik hodisalarning quvvatlari miqdorlarining o`zaro yaqinlashib qolganligi bilan bog`liqdir. Atrof muhitni ifloslashtirishning energetika uchunquyidagi: mexanik, kimyoviy, radioaktiv, issiqlik, ionizatsion, elektromagnit, shovqun turlari xarakterlidir. Energetik qurilmalarning texnik inshoatlari atrof muhitning o`simlik dunyosini o`zgarishiga katta ta’sir qiladi va ma’lum ma’noda estetik ifloslanishni yuzaga keltiradi. Energetikada texnologik jarayonlar uchun ko`p suv sarfi talab qilinadi. Energetika inshoatlarini qurish uchun katta yer uchastkalari kerak bo`ladi; yoqig`i yoqish uchun kislorod kerak bo`ladi, yoqish jarayonida is gazi hosil bo`ladi va bu gaz atmosferada parnik effekti deb ataladigan effektni yuzaga keltiradi (yer yuzasida issiqlikning uzoq vaqt ushlanib turishi ta’sirida). Inson faoliyatining salbiy natijalaridan biri bu sanoat chiqindilarining yig`ilishidir.Sanoatdagi ishlab chiqarish chiqindilari halokatli ravishda oshib bormoqda.Masalan, AQSh da bir yil davomida 12 mln.tonna temir, 1 mln.tonna alyuminiy va 60 mln. tonna qog`oz chiqindilari; 48 mlrd. konserva bankalari va 6 mln. xizmat muddati tugagan avtomobillar yig`iladi. Kul va shlaklar ham energetikaning chiqindilariga kiradi. Suv iste’moli uzluksiz o`shib bormoqda.Agar XY – XY1 asrlarda har bir odam bir kunda 15 litrgacha suv iste’mol qilgan bo`lsa, hozirga kelib bu ko`rsatkish 150 – 600 litrgasha o`shdi. Hozirda energetikaning ehtiyojlari uchun har sekunda 40 ming m 3 suv sarf bo`lmoqda va sanoatning boshqa sohalari uchun esa bu ko`rsatkich 10 ming m 3 ni tashkil etmoqda. Energetika va sanoat ehtiyojlariga ishlatiladigan suv miqdorini kamaytirish uchun zarur choralar ko`rish kerak bo`ladi. Suv iste’molining yopiq yoki aylanma tizimlariga o`tkazish suv sarfini kamaytirishga olib keladi. Elektroenergetik qurilmalar atrof muhitni asosiy ifloslantiruvchi manbalardan biridir (umumiy ifloslanishning taxminan 15% shu qurilmalarga to`g`ri keladi). AQSh ning yiliga ekologiya buzilishidan ko`raligan zarari 17 milrd. dollarni tashkil etsa, bularning 50% ini issiqlik elektr stansiyalarida hosil bo`ladigan va havoga uchib chiquvchi oltingugurt birikmalari, 20% ini azotli birikmalar, 25% ini og`ir zarrachalar tashkil etadi. AQSh ning 3 mingta issiqlik elektr stansiyalari bir kunda 500 mln.m3 dan ko`p suv ishlatadi. Issiq holatdagi ishlatilgan suv tabiiy daryo va suv havzalariga oqiziladi va ularda issiqlik ifloslanishini yuzaga keltirib, o`simlik va hayvonat olamining tabiiy sharoitlarini buzadi. AQSh da va shuningdek barcha sanoati rivojlangan davlatlarda ham suvning issiqlik |