Navoiy Davlat Konchilik va Texnologiyalar Universiteti Energo Mexanika fakulteti 5a-20 ee guruh talabasi Abdullayev Ulug’bekning

5-Mavzu: Fan – texnika taraqqiy etgan hozirgi zamonning muhim ekologik muammolari. (Global, mintaqaviy, lokal muammolar to‘g‘risida).
Ekologik muammolar.
Dunyo kundan kunga ko'plab ekologik muammolarga duch keladi. Ushbu muammolarning ba'zilari, masalan, global isish, kislota yomg'iri, havo ifloslanishi va suv ifloslanishini o'z ichiga oladi. Bu muammolarning eng katta sababi odamlar dunyodagi dominant turga aylanganidan keyin resurslarni tezda iste'mol qilishidir. Bunday tez iste'mol va aholining o'sishi bilan atrof muhitga zarar yetadi. Ushbu ekologik muammolarni alohida hal qilish kerak va hal etish kerak. Aks holda, odamlar o'z niyatlarini xavf ostiga qo'yadi.
Ekologik muammolardan biri:
 Havo ifloslanishi;
 Iqlim o`zgarishi;
 Global isish;
 O`rmonlarning kamayishi;
Yer iqlim o'zgarishiga duch kelmoqda, chunki harorat tobora ortib bormoqda, va bu inson faoliyati tufayli tezlashdi, ya'ni biz odamlarni haydab yubordik va issiqxona gazlari chiqindilarini ko'paytirdik. Bunga qarshi turish global majburiyatni talab qiladi, bunda barcha davlatlar atmosferaga issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirishi kerak. Buning uchun qayta tiklanadigan energiya manbalariga, toza energiyadan foydalanadigan jamoat transporti va avtomobillarga pul tikish, sanoatdan chiqadigan chiqindilarni tartibga soluvchi qonunlarni qabul qilish kerak. Atmosferaning ifloslanishi, ya'ni havoda ifloslantiruvchi moddalar mavjudligi ham tabiiy, ham texnogen sabablarga ega. Atmosfera ifloslanishiga olib keladigan eng katta omillar: kimyoviy mahsulotlar va uni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan og'ir mashinalardan foydalanish uchun tog'-kon sanoati, o'rmonlarni kesish, qazib olinadigan yoqilg'ilarni yoqish, yong'inlar va qishloq xo'jaligida pestitsidlardan foydalanish bilan bog'liq transportning ko'payishi. Uni kamaytirish uchun jamoat transportini rivojlantirish, qazib olinadigan yoqilg'ilarni mas'uliyat bilan iste'mol qilish, ko'proq yashil hududlarni qurish yoki chiqindilarni ishlab chiqarishni kamaytirish uchun iste'molni kamaytirish kabi choralar ko'rilishi mumkin.

Iqlim o'zgarishi va havoning ifloslanishi.

Kislota yomg'irlari - bu suv va zaharli chiqindilar, ayniqsa transport vositalari, sanoat yoki boshqa turdagi mashinalar kislotasidan tashkil topgan yog'ingarchilik. Buning oldini olish uchun ifloslantiruvchi chiqindilarni nazorat qilish, talablarga javob bermaydigan sanoat korxonalarini yopish va yoqilg'i tarkibidagi oltingugurt miqdorini kamaytirish yoki qayta tiklanadigan energiyani rag'batlantirish va investitsiya qilish kerak.
Tuproqning buzilishi va ifloslanishi.
Tuproq yomonlashganda, u o'zining fizik va kimyoviy xususiyatlarini yo'qotadi, shuning uchun u endi qishloq xo'jaligi yoki ekotizim xizmatlari kabi xizmatlarni taqdim eta olmaydi. Tuproqning degradatsiyasining sabablari turli omillarga bog'liq: intensiv daraxt kesish, keng qishloq xo'jaligi, haddan tashqari yaylovlar, o'rmon yong'inlari, suv resurslarini qurish yoki haddan tashqari foydalanish. Ushbu muammoning oldini olish yoki minimallashtirish yechimi erdan foydalanishni tartibga soluvchi ekologik siyosatni amalga oshirishdir. Zararli qishloq xo'jaligi texnologiyalaridan foydalanish (pestitsidlar, pestitsidlar va o'g'itlardan foydalanish yoki kanalizatsiya yoki daryolarni ifloslantiruvchi), shahar axlatlarini noto'g'ri yo'q qilish, infratuzilma qurilishi, tog'-kon sanoati, sanoat, chorvachilik va kanalizatsiya eng ko'p uchraydigan sabablardir.. umumiy tuproq ifloslanishi.
Chiqindilarni boshqarish va qayta ishlashning etishmasligi.
Implantatsiya qilingan iste'molchilarning haddan tashqari ko'pligi va turmush tarzi chiqindilarni ishlab chiqarishning ko'payishiga va shuning uchun tugash xavfi ostida bo'lgan tabiiy resurslardan foydalanishning kuchayishiga olib keladi. Bu sodir bo'lishining oldini olish uchun, ta'lim va zarur qisqartirish, qayta ishlash yoki qayta ishlatish kabi faoliyatlar orqali aylanma iqtisodiyotni ta'kidlash.
E kologik iz - bu insonning atrof-muhitga ta'sirini ko'rsatadigan ekologik ko'rsatkich bo'lib, foydalanilgan resurslarni ishlab chiqarish va hosil bo'lgan chiqindilarni olish uchun qancha ishlab chiqarish hududi kerakligini ko'rsatadi. Mas'uliyatsiz iste'mol va globallashuv global va individual ekologik izning ortib borayotganini anglatadi.

6-Mavzu: Chiqindisiz ishlab chiqarish texnologiyalari. (Rivojlangan davlatlarda chiqindisiz texnologiyalar va chiqindini qayta ishlash texnologiyalari misolida kamida 2-3 ta misollar bilan tushuntiriladi.)
Keng nuqtai nazardan, isrofgarchilik asosiy mahsulotdan keyin qoladigan ikkilamchi mahsulotlarni ishlab chiqishdan butunlay voz kechishni anglatmaydi.Ya'ni chiqindisiz texnologiyani ta'riflash korxona ishini shunday tashkil etishni nazarda tutishi mumkinki, bunda eng oqilona mahsulot ishlab chiqariladi. tabiiy resurslar va energiya iste'moli amalga oshiriladi. Ammo bu hali ham ushbu kontseptsiyaning umumiy ta'rifi. Agar masalani ko'rib chiqishga qat'iy yondashadigan bo'lsak, unda chiqindisiz texnologiyalar umumiy ishlab chiqarish jarayoni sifatida taqdim etilishi kerak, unga ko'ra xom ashyo yopiq tsiklda to'liq ishlatiladi. Kam chiqindili texnologiya alohida e'tiborga loyiqdir. Aslini olganda, bu oraliq bo'g'in bo'lib, korxonani minimal xarajatlar bilan to'liq ishlab chiqarish rejimiga o'tkazish imkonini beradi. Kam chiqindi kontseptsiyasi amalga oshirilgan ob'ektlarda ruxsat etilgan sanitariya me'yorlaridan oshmaydigan ekologik fonga zararli ta'sir ko'rsatadi. Biroq, agar chiqindisiz texnologiyalar ikkilamchi xom ashyoni to'liq qayta ishlashni nazarda tutsa, unda bu holda materiallarni uzoq muddatli saqlash yoki yo'q qilishga ham ruxsat beriladi. Ishlab chiqarishning isrofsizligi qanday baholanadi? Boshlash uchun shuni ta'kidlash kerakki, butunlay chiqindisiz ishlab chiqarishni to'liq amalga oshirish har doim ham mumkin emas. Korxonalar va zavodlar turli sabablarga ko'ra kam chiqindi maqomidan chiqa olmaydigan butun sanoat tarmoqlari mavjud. Shu munosabat bilan chiqindisiz hisob-kitoblar e'tiborga loyiqdir. Xususan, mutaxassislar korxona chiqindining necha foizini qayta ishlay olmasligi va qayta ishlash yoki saqlashga jo'natishini aniqlash imkonini beruvchi koeffitsientlardan foydalanadi. Masalan, ko‘mir sanoatida kam chiqindi va chiqindisiz texnologiyalarni joriy etish boshqa tarmoqlarga qaraganda ancha qiyin. Bunday holda, chiqindisiz nisbat 75 dan 95% gacha o'zgarib turadi. Shuningdek, zararli moddalarning atrof-muhitga ta'sirini kamaytiradigan texnologiyalarni joriy etishning mohiyatini ham esga olishingiz kerak. Ushbu jihatni hisobga olgan holda, chiqindilarda mavjud bo'lgan foydali moddalarning nisbatini aniqlash zarurligi haqida gapirish mumkin. Ba'zida bu ko'rsatkich 80% ga etadi.