2.1.2. Aqli zaif bolalar leksikasining rivojlantirilishida logopedik
ishlarning o'ziga xosligi
Logopedik-korreksion (to'g'rilash) ta'sir qilish jarayonida lug'at
boyligini oshirish, so'z ma'nosini aniqlash, semantik maydon va leksik
tizimni shakllantirish bo'yicha ish olib boriladi. Sifatlar, fe'llar va predikativ
lug'at alohida e'tiborga molik bo'ladi.
Yordamchi maktablarning quyi sinflarda olib boriladigan ishlar
o'yinlardan foydalanilgan holda, ko'proq iste'mol qilinadigan fe'llar hisobiga
lug'atni boyitish bilan boshlanadi ("Kim qanday ovoz beradi", "Kim qanday
ovqatlanadi" va hokazo).
Sifatlarni egallash rang, shakl, hajmni anglatuvchi so'zlardan
boshlanadi. Keyinchalik balandlik, qalinlik, uzunlik, kenglik, og'irlik va
mazani anglatuvchi o'zlashtirish davom ettiriladi.
Keyinroq otlardan yasalgan sifatlarni o'rganish ustida ishlar olib
boriladi. Shuningdek, semantik jihatdan murakkab bo'lgan so'zlar — sifatlar
o'zlashtiriladi (masalan, insoniy fazilatlarni anglatuvchi sifatlar).
Predikativ lug'atni rivojlantirish bilan bir vaqtda nominativ lug'atni
boyitish bo'yicha ishlar davom ettiriladi. Umumlashtiruvchi xarakterga ega
bo'lgan so'zlarni o'zlashtirish alohida ahamiyatga ega. Ular bolalarning
analitik-sintetik va umumlashtirish operatsiyalarining rivojlanishiga ijobiy
ta'sir etadi.
Lug'atni boyitish olmoshlar, son, ravish va boshqa so'z turkumlari
hisobiga ham amalga oshiriladi.
45
Aqli zaif bolalarning lug'atini boyitishda sinonim so'zlarni aniqlab
o'rganish ham tavsiya etiladi.
Yordamchi maktablarda so'z ma'nolarini aniqlash ustida olib
boriladigan ish, atrofdagi predmet va hodisalar haqidagi tasavvurlar bilan
uzviy bog'liq. Predmetlarni tasniflash (turlarga ajratish) nutqdan tashqari
bo'lgan (nutqiy bo'lmagan) reja asosida (masalan, rasmlarni ikki guruhga
bo'lib ajratish), shuningdek, nutqdan foydalanilgan holda olib boriladi.
Masalan, ko'rsatilgan barcha predmetlarni bir nom bilan aytish. Bolalarni
turli toifadagi predmetlarni o'rganishi va o'zlashtirishlariga yordam
beradigan yozma ma'lumotlar va rasmlar tavsiya etiladi.
So'z ma'nosi ustida, uning aniq ma'nosidan asta-sekinlik bilan
grammatik ma'nosiga o'tish va uni o'zlashtirishga alohida o'rin ajratiladi.
Dostları ilə paylaş: | 
