XİŞDƏX' (Keçili, Şada) – üçbucaq şəklində olan əkin
yeri.
XİTAB (Culfa, Ordubad) – qutab. –Nənəm yaxcı
penc
ər xitabı pişirip.
ХİYАVАN (Cəhri) - sаhənin bərаbər bölünüb əkilən
hissəsi.
XİZA YER (Kırna) - əkilməmiş yer. –Yazda bırda xiza
yer qalmaz, hamısın əkərix'.
XİZƏR (Sədərək) – böyük mişar. –Xizər ən çox
usdalar işdədir.
XLAM
(Naxçıvan) – xarab, zay, xəstə. –Bı il
əx'diyimiz buğda xlamdı.
XODƏX'//XÖDƏX'//HODAX//HODAĞ
(
əksər
şivələrdə) - əkin zamanı boyunduruqda oturan adam. –Hodax
g
ərəx' öküzdərin dilini bilsin da.
ХОFLU (Naxçıvan, Оrdubаd, Şərur) – qоrхulu. -Аyı
хоflu hеyvаndı. -Deyir, xayın xoflu olar.
XOX GƏLMƏX' (Naxçıvan) – qorxutmaq. –Bı da öz
al
əmində mənə xox gəlir.
XOL (G
ənzə) – dağa çıxan yol. –Gedəndə xoldan
özüvü gözd
ə, çox pis yoldu.
ХОNSUMАХ (Zeynəddin) - yuхuyа gеtmək. –Bi də
baxax ki, otduğu yerdə xonsuyup.
ХОR (Biləv) – budаq. -Səfər məllim sə:r məktəbə
gələndə хоrdа qurt gördü.
135
XORA (Culfa, Ordubad,
Şahbuz, Şərur) – tökülüb
qalmış sünbüldən növbəti ildə öz-özünə bitən taxıl. –Xoranı biz
əx'mirix' ki, elə öz-özünə olur.
XORRAMAX
(Naxçıvan) – çox siqaret çəkmək. –
Papruzu o q
ədən xorruyup ki, ciyarrarı noxoş olup.
XORRUYAN AT
(Şahbuz) – müxtəlif əşyalardan
qorxan, onları görəndə yeriməyən at.
XORTUM//HORTUM
(əksər şivələrdə) – qurtum. –A
bala yezit dəyirsən ki, bir xortum su ver içim.-Оqqədə
tələsirəm ki, bir хоrtum su işməyə də vахdım yохdu.
XORUM (Biç
ənək, Sələsüz) – heyvanın bir pay
yem
əyi. –Heyvan bir dəfiyə nə boyda yeyirsə, ona xorum
deyirix'.
XORUMÇU (Culfa, Bab
ək, Ordubad, Şərur) –
çalınmış otu bir yerə yığan adam. –Biz hazırrıyırıx xorumçu
g
əlip yığacax bir yerə.
XORUMLAMAQ
(Şahbuz) – paylara bölmək,
d
əstələmək.
ХОRUZƏХ' (Dizə, Kotam) – inаq. -Uşах хоruzəх'
оlub.
XOSƏX' (Naxçıvan) – köhnə, uçuq-sökük ev. –Bir
xos
əx' damıydı, onu da qardaşdarı aldılar bı yazığın əlinnən.
XOŞACƏLİM (Nehrəm, Vənənd) – yaxşı, qəşəng. –
Fatmanın gəlini xoşacəlim qızdı.
ХОYUN I (Aza, Vənənd) - suvаrılmаmış əkin sаhəsi. -
Sаbаh düzəndəki хоyunu suvаrmаlısız.
136
ХОYUN II (Ərəzin) - sоvurmаq üçün bir yеrə yığılmış,
döyülmüş tахıl və yа çəltik.
XOZAN (
əksər şivələrdə) – bir neçə il dincə qoyulmuş
torpaq sah
əsi. –Bıralar təmmiz xozannığıydı əvvəllər.
XUBUN (Bab
ək, Naxçıvan) – xeyli. –Hər dəhə dədəm
yadıma tüşəndə oturup bir xubun ağlıyıram.
XUBUNCA
(Naxçıvan, Şahbuz) – doyunca. –Durdum
hersimn
ən bını xubunca döydüm toxdadım.
XUDUX ELƏMƏX' (Dəstə) – dərd çəkmək. –Xudux
el
əməx'dən kişinin beli pükülüp.
XUDURU (
əksər şivələrdə) – boş yerə, nahaq yerə. -
Getdix', d
ədəsi dedi kin, xuduru əziyət çəkib ordan bıra
g
əlmisiz, bizdə sizə verməli qız yoxdu.
Borçalı, Cəbrayıl, Meğri şivələrində bu sözə xudırı
variantında rast gəlirik. Qazax şivələrində isə xuduru əkin
sah
əsinə tökülən sünbüllərdən öz-özünə bitən taxıl mənasında
işlənir (1, s.253).
XUM (N
əzərabad, Şada) – böyük saxsı küpə. –Çaxırı
əvvəllər doldurup xumnara basdırıdıx yerə ki, qəşəx' qalsın.
XUNU QARPIZ (D
əstə) – uzun, içi qıpqırmızı qarpız.
–G
əlinə bir qəşəx' xunu qapız apardım çillədə.
XURUŞDUĞUNU ÇƏX'MƏX' (Biçənək) – yola
getm
əmək, bir-birindən xoşu gəlməmək. –Gülgəzin günü
c
əməhətin xuruşduğun çəx'məynən geçir.
ХUYGİR (Оrdubаd, Şərur) - bədхаsiyyət, dəlisоv аt. -
Bının аtı хuygiriydi, sаtdı.
137
XÜNÜX'
(Şərur) – ilıq. –Qrantının suyu xünüx' gəlir
böyün.
XÜŞGƏ (Aşağı Qışlaq) – yaxşı yetişmədən bürüşmüş
ərik. –Xüşgəni yemirix' dənəsin çıxardırıx, xıdırda qavırqıya
qatmağa.
138
İi
İBNƏ (Babək, Naxçıvan) – ifritə, aravuran. –
İbnəliyinin ucunnan heş kim ona yaxın durmur.
İCƏŞMƏX' – (əksər şivələrdə) – mübahisə etmək,
t
əhrik ehmək. –Mə:m onnan işim yoxdu, əmə o mənnən icəşir.
İDARAÇI (Şahbuzkənd) – idarə işçisi. –Savetin
vaxdında yoldaşım idaraçıydı, hökmətə işdiyirdi.
İDDƏ (Culfa) – qadının boşanan vaxtından bir neçə ay
keç
ən dövr. –İndi ta kimdi iddə gözdüyən, bırdan boşanır,
bırdan da ərə gedir.
İFALLI (əksər şivələrdə) – abırlı, utancaq adam. –Elə
ifallı kişidi ki, başın qaldırıp adamın üzünə də baxmaz.
İFRİMƏX' (Naxçıvan) – qocalmaq. –Güldənənin
q
əynanası təmmiz ifriyip.
İKİÜZDÜ TİFAR (əksər şivələrdə) – hər cərgədə iki
daşı üz-üzə qoymaqla hörülən divar. –Bı tifarrar ikiüzdüdü
deyin qışda bıra isdi olur.
İLAXIR (əksər şivələrdə) – çərşənbələrin sonuncusu,
ilin Novruz bayramından əvvəl son çərşənbəsi. –İlaxır günü biz
q
əbir üsdə gedərix'.
İLGƏX' (Babək, Kəngərli, Naxçıvan, Şahbuz) -
düymənin kеçəcəyi sаp. -Yахаsınа bir ilgəx' tix' açıx qalmasın.
İLİM-İLİM (Naxçıvan) – birdəfəlik. –Qardaşım çıxdı
getdi, o ged
ən də ilim-ilim itdi, ta xəbəri gəlmədi.
- Göy üzü kilim- kilim,
Y
аr itdi ilim- ilim.
139
Dostları ilə paylaş: | 
