Xx
XAFLİYAX (Xanağa) – gizlincə, xəlvətcə. –
İsdəmirsənsə cəməhət bilsin xafliyax eləməx' lazımdı bı işi.
XALXAL (Keçili, Kükü, Külüs) –
isti vaxtlarda naxırın
yatdığı yer. –Yayda elə naxır xalxalda qalır.
ХАLVАR (Biləv) - kеçmiş çəki vаhidi, 10 pud. -
Gеşmişdə оn putа bir хаlvаr diyərdilər.
XAMA (Biç
ənək, Aşağı Qışlaq) – xalça toxunmaq üçün
əyrilib boyanmış ip. –Xamaynan təx'cə ilmə çalarıq.
XAMA ÇIXMAQ
(Şahbuz) – yaz əkininə başlamaq. –
Bir
əzdən hammı xama çıxacax.
XAM YERİN BELDARI (Ordubad) – müftə yeyən. –
H
əsənə nə var, xam yerin beldarıdı, üşdə əlacağı yox, beşdə
ver
əcağı.
XANATDANDI
(Şərur) – yemək adı.
ХАNBАCI (Unus) – bаldız. -Хаnbаcım özü gəlib məni
çаğırdı.
XAPAXAP
(Naxçıvan, Şahbuz) – qəfildən,
gözl
ənilmədən. –Elə xapaxap bi də baxdıx oglumun işi düzəldi.
XAPAMAX (C
əhri, Vayxır) – yaxşı bağlamaq,
qapamaq. –
Qaza:n ağzını qəşəx' xapamax lazımdı ki, düyü
yaxcı dəm tox'sün.
ХАPАN (Sələsüz) - bахımsız, bоş. -Kоtаn dünənnən
хаpаndı.
Çəmbərək, Hamamlı, Qazax, Şuşa şivələrində də bu
127
s
özə eyni mənada rast gəlirik (1, s.237).
XAPAN QALMAQ
(Naxçıvan, Şada) - tək qalmaq. –
Əri ölənnən sora damnarda xapan qaldı balalarıynan.
XAPDAN (Bab
ək, Naxçıvan)// XƏPDƏN//XAFDAN
(S
ədərək, Şərur) – qəflətən. –Xəpdən çıxsa adamın qabağına
adam qorxar.
Bu söz xafdan variantında Zəngilan şivələrində də
işlənir (1, s.235).
XAR I
(Camaldın) – iki-üç yaşında axtalanmış keçi.
XAR
II (Şahbuz) – şanın içərisində olan hələ bala
çevrilm
əmiş çiçək tozu.
XARAL
(Şahbuz) – pambıqdan və ya yundan toxunan
iri çuval. –Xarala n
ənəm həməşə qış urzasını yığırdı.
XARRAMAX
(
əksər şivələrdə) – bərkimək,
qatılaşmaq. –Qəşəx', təmmiz bal gərəx' xarrıya.
XART//XƏRT (Şərur) – bıçaq və başqa əşyaları
itil
əmək üçün istifadə olunan çay daşı. –Adi daşdı xart daşı,
pıçağı zadı itiliyirix' unnan.
ХАRTDАNMАХ (Nахçıvan) - möhkəm qаşınmаq. -Nə
оturub gözümün qаbаğındа хаrtdаnırsаn?
XARTDAŞI (Kəngərli, Şahbuz, Şərur) – kəsici alətləri
itil
əyən daş. –Xartdaşıynan baltanı-zadı itiliyir dədəm.
XAŞAL (Naxçıvan) – sallaq. –Bir xaşal qarın kişiydi,
başına da həməşə araxcın qoyardı.
XAŞMAR (Nursu)// XƏŞMƏR (Biçənək) – arı səbətini
128
yarıya bölmək üçün səbətin içərisinə haça şəklində qoyulan iki
çubuq.
XATAKÜN (
Bulqan, Naxçıvan, Şıxmahmud) –
fırıldaqçı, dələduz. –Qaynımın oğlu xatakün uşaxdı, salamat
adam d
əyir.
XATINBARMAĞI (Babək, Şərur) – yabanı bitki.
XEYLAX (
əksər şivələrdə) – xeyli, çox. –Xeylax pal-
paltar yığmışam, göndərəcəm kəndə uşaxlara.
XƏBƏR ÇƏRŞƏNBƏ (Şərur) - boz ayın ikinci
ç
ərşənbəsi. –Xəbər çərşəmbədə bəzi çiçəx'lər açar, yanı ki,
yazın gəlişini xəbər verər.
XƏÇİRDƏX' (Nursu, Türkeş)// XƏCİRGƏT (Kolanı)
– t
əndirin, ocağın üstünə qazan qoymaq üçün eninə qoyulan
yastı dəmir. –Xəçirdəyi qoyarıx, qazanı qoyarıx onun üsdünə.
XƏCONNİ (Unus) – xörək bişirilən yer. –Heş
böyünn
əri xəconnidən qırağa çıxamməmişəm.
XƏFƏ (əksər şivələrdə) – qapalı, havası ağır olan yer.-
M
ən xəfə yerdə oturammıram, boğuluram.
XƏFƏNƏX' (Babək, Naxçıvan) – öskürək, çox
öskür
ən adam. –Birdən baxırsan ki, xəfənəyi tutdu, ta
danışammır.
ХƏFƏNG (Bist, Vənənd) - sаmаvаrın оdunu
söndürmək üçün istifаdə оlunаn qаpаq. -Хəfəng simаvərin
utunu söndürmək üçündü.
XƏFLƏNMƏX' (Naxçıvan) – qorxmaq. –Həyət elədi
ki, adam gec
ə vaxdı çıxammır, xəflənir.
129
XƏX'LƏNMƏX' (Məzrə) – şumlanmış yerin gün
vurub daha da yaxşılaşması. –Yeri birəz qabaxdan şumnamax
lazımdı ki, qalıb xəx'lənsin.
XƏKAB (əksər şivələrdə) – toxum səpiləndən sonra
veril
ən birinci su.
XƏLƏT (Babək, Naxçıvan, Şahbuz, Şərur) – hədiyyə,
n
əmər. –Gəlinin belin kim bağlasa gərəx' ona xələt verəsən.
XƏLİLİ (Kəngərli, Sədərək) – tez yetişən üzüm növü.
–Mövlüyümüz pütün x
əlili üzümdü.
ХƏMBƏR (Ələhi, Xurs) – qаrğıdаlı. -Bizzər qаrğıdаlı
dеməniх, хəmbər dеyəriх.
XƏMİRRƏMƏK (Şahbuz) – taxılın yaş olması
nəticəsində dəyirmanın boğazında xəmir əmələ gəlməsi. –
Taxılı nəm salsan dəyirmənə xəmirriyər.
XƏMİŞDİX' (Daylaqlı) – sakitlik. –Hələ kin ortalıx
x
əmişdix'di.
XƏRBEÇƏ (Babək, Naxçıvan)// XƏKBEÇƏ (Siyaqut)
–
balaca ağcaqanad. –Xərbeçə lap isdilərdə ən çox xəfə
yerr
ərdə olar.
XƏRƏ (Qarababa, Məzrə) – şum zamanı əkin
sah
əsində şumlanmamış qalan azacıq yer. –Xərə qaldısa ta oldu
heşpişey, gərəx' təzdənnən oranı şumluyasan.
Bu söz x
ərəx' şəklində Borçalı, Cəbrayıl, Çəmbərək,
G
ədəbəy şivələrində də var (1, s.242).
XƏRƏNCƏ (Dəstə) – kələkbaz. –Xərənəcə ədam hər
yerd
ə də bəşin girriyir.
130
Dostları ilə paylaş: | 
