NəHCÜl-bəLAĞƏ İmam Əli əleyhis-salamın xütbə, məktub və hikmətli kəlamları

إِنَّ اللهَ لا يَنْظُرُ إِلى صُوَرِكُمْ وَ لا إِلى أَعْمالِكُمْ وَ لكِنْ يَنْظُرُ إِلى قُلُوبِكُمْ» «Allah sizin üz və əməllərinizə deyil, qəlblərinizə baxır.»

2 Buna görə də indi ki, möhlət verib və günahların üstünü örtüb Onun qəzəbindən qorxub çəkinmək vacibdir. Gərək günah etməyib keçənlərə görə peşman olaraq tövbə edəsiniz. Çünki Onun həlimlik və səbri çox olduğu kimi cəzalandırma və əzabı da ağırdır.

1 Deyiblər ki: İmam əleyhis-salam ona görə «dörd və dörd» buyurub ki, birinci dörd şey şəxsin özünə aiddir, ikincisi isə başqaları ilə davranış barəsindədir.

2 Çünki vacibi əməllərin yerinə yetirilməsində səhlənkarlıq edən kəs itaətsizlik edib və buna görə, cəzalandırılacaqdır. İtaətsizlik edən kəs əslində Allaha yaxınlaşmayıb, çünki yaxınlaşmaq itaətsizliklə, bir araya sığmır.

1 Buna görə də kimsə xəstəlikdə dözümlü və gözəl batinə, pak qəlbə malik olsa, ola bilər ki, Allah əl və ayaqla əməl olmadan onu bağışlasın.

2 O, Həzrət Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) səhabələrinin yaxşılarından və ilkin mühacirlərin alim simalarından olub. Bədr və ondan sonrakı müharibələrdə Həzrət Peyğəmbərlə birgə olub və 37 və ya 39-cu hicri ilində yetmiş üç yaşında Siffeyn və Nəhrəvan müharibələrində Həzrət Əmirəl-mömininlə bir yerdə iştirak etdikdən sonra Kufədə dünya evi ilə vidalaşıb. İmam əleyhis-salam ona namaz qılıb və o, Kufənin kənarında dəfn edilib. O, Kufənin kənarında dəfn edilmiş ilk şəxsdir. Ondan qabaq camaat ölülərini evlərində və ya evlərinin qabağında dəfn edirdi. Xülasə, burada o Həzrət onun xoşbəxtliyi və gözəl sifətləri barəsində buyurur.

1 Çünki comərdlik insanın layiqli və münasib olan şeyləri yerinə yetirməsinə və çirkinliklərdən - ki, yalan da onlardan biridir - çəkinməsinə səbəb olur. Buna görə də onun doğruçuluğunun miqdarı comərdliyindən bilinir.

2 Buna görə də onun qeyrəti, yəni, ona aid olmayan şeydə başqası ilə müştərək istifadəni ar bilməsi hər nə qədər çox olsa, bir o qədər namusludur. Çünki insanı şəhvətin arxasınca düşməkdən və digər çirkin işlərdən saxlayan və onu namuslu edən onun qeyrətidir.

1 Buna görə də şahların və böyük adamların çirkinlik və nöqsanları onlar ölənə kimi və ya dünya onlardan üz çevirənə kimi, çox olsa da, heç deyilmir.

1 Çünki ölən şəxsdən məşəqqət və əzab-əziyyətsiz çatan şey əldən çıxandır. Amma ədəb həmişə insanla birlikdədir.

1 Bu kəlam «Nəhcül-Bəlağə»nin bütün nüsxələrində yoxdur. Amma bizim qəsdimiz onun kamil bir nüsxəsini hazırlamaq olduğu üçün onu İbn Əbil Hədidin nüsxəsindən və digər qədimi bir əlyazma nüsxədən nəql etdik.

1 Çünki danışığı ilə davranışı eyni olan adamın sözünün kəsəri daha çoxdur və belə olanda xalq ona qarşı çıxmağa çalışmır.

2 Çünki addım atmaq insanı məqsədə çatdırdığı kimi hər bir nəfəs də onun ömrünü azaldır və onu ölümə yaxınlaşdırır.

1 Bundan sonra Müaviyə ağlayaraq belə dedi: Allah Əbəlhəsənə rəhmət etsin, belə idi. Ey Zərar sənin o Həzrət barəsindəki kədərin necədir? Dedi: Övladının başı yanında kəsilmiş ananın kədəri kimi.

2 İmam əleyhis-salam onun sualının cavabında buyurdu: Toxumu torpağın altında cücərdən və insanı yaradan Allaha and olsun ki, qədəm basdığımız hər bir yer və endiyimiz hər bir dərə qəzavü-qədər ilə olub. Şamlı kişi dedi: Belə isə onda bizim bu səfərdə çəkdiyimiz əziyyətlərin savabı yoxdur, «çünki o bizim öz ixtiyarımızla olmayıb». İmam əleyhis-salam buyurdu: Ey qoca, Allah sizin getmək və gəlmək savabınızı böyük edib və siz heç bir halda məcbur olmamısınız. Qoca dedi: Bizi qəzavü-qədər idarə edirsə, bu necə ola bilər? İmam əleyhis-salam buradakıları buyurdu.

3 Və Allah tərəfindən günahkar üçün cəza və itaətkar üçün savab müəyyənləşməzdi. Həmçinin yaxşı əməl sahibi tərifə, pis əməl sahibi isə məzəmmətə layiq olmazdı. Bu söz bütpərəstlərin, şeytanın davamçılarının, yalançı şahidlərin və düz və haqq yola qarşı kor olanların sözləridir və onlar «Qədəriyyə» və bu ümmətin atəşpərəstləridirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, bizim hədislərdə «qədəri» kəlməsi həm cəbr əqidəsi tərəfdarlarına, həm də azadlıq əqidəsi tərəfdarlarına deyilir. Amma burda məqsəd cəbr əqidəsi tərəfdarlarıdırlar ki, belə deyirlər: Hər bir bəndənin gördüyü hər bir iş onun öz ixtiyar və iradəsi ilə deyil, Allahın təqdir və istəyi ilədir və o, məcburdur. Bunun müqabilində Allah-təalanın qüdrətini inkar edən azadlıq əqidəsi durur və onun tərəfdarları belə deyirlər: Allah bəndəsinə bəzi şeyləri əmr, bəzilərini isə qadağan edib və onu özbaşına buraxıb. Onların hər hansı birini etmək və ya etməməkdə bəndə müstəqildir.

1 Çünki ümidi Ona bağlayaraq diqqəti Ona yönəltmək əməldə niyyətin saflaşması və ibadət və bəndəliyin davamlılığına səbəb olur.

2 Çünki qorxuların ən böyüyü Allahın əzab və cəzasından olan qorxudur və bu, bəndəyə ancaq günah nəticəsində verilə bilər.

3 Ona görə ki, əgər utansa bilmədiyi şeyi deyər və başqasını düz yoldan azdırar. Bu da məhv və həlakətə səbəb olar.

1 Onu həyat işlərində məəttəl qoymaz, necə ki, Qur’ani-Kərimin Talaq surəsinin 2-3-cü ayələrində buyurur: «وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ » «Kim Allahdan qorxub pərhizkar olsa, Allah ona (hər çətinlikdən) bir çıxış yolu əta edər. Və ona gözləmədiyi yerdən ruzi verər.»

1 Çünki peyğəmbərlərə layiqlilik və yaxınlıq itaət və bəndəliklə olur. İtaət və bəndəlik isə onların Allah tərəfindən gətirdikləri hökmləri bilməklə mümkündür.

1 Çünki ibadətin şəkil və keyfiyyəti barəsindəki təlimin mənbəyi və başlanğıcı, eləcə də dinin özül dirəklərindən biri zəmanə imamıdır. Buna görə də onun barəsində tərəddüddə olan şəxsin qıldığı namaz və oxuduğu Qur'an düz deyil.

1 Mə’sumlar əleyhimus-salamın istiğfar edərək bağışlanma istəmələri yetmiş yeddinci kəlamın şərhində deyildiyi kimi, ya onun yol və necəliyini xalqa öyrətmək üçündür, ya da yerinə yetirilməsi daha yaxşı olan şeyi tərk etdikləri üçün. Və bilmək lazımdır ki, bu, mə’sum şəxsin uzaq olmalı olduğu günah deyil. Şərhçi Bəhrani-rəhiməhullah -də öz şərhinin bu yerində həmin mətləbi buyurub.

1 Onun kimiyik ki, iki tərəfdən ona söykənərlər. Yəni, biz mötə’dil olan düz yoluq və xalq dünya və axirət işlərini bizdən öyrənməlidir.

1 Bəlkə də, Seyyid Rəzi əleyhirrəhmənin yoxsulluq üçün demədiyi digər mənadan məqsəd, dünyaya etinasızlıq və həyatda qənaətcil və qane olmaqdır. Belə olan halda, onun mənası belə olur: «Bizi sevən kəs gərək dünya üçün çalışmasın və qənaəti öz peşəsi etsin.» Bəlkə də məqsəd qiyamət günündəki möhtaclıqdır ki, onda onun mənası belə olur: «Kim bizi sevsə gərək qiyamət gününün möhtaclığına və pərişanlığına hazır olsun», yəni, itaət və bəndəlik azuqəsi götürsün.

1 Ona görə ki, məğrur şəxs xalqı özündən aşağı sayır. Xalq da ondan uzaqlaşar və nəticədə o, tək qalar.

2 Çünki düşüncə insanın hərəkət yolunu müəyyənləşdirir və möhkəmləndirir.

1 Bəzi nüsxələrdə «لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ» «günahı aşkar olmayan» yazılıb.

2 Çünki məğrurluq onu Allahın nemətlərinə və həmin nemətlərdən biri olan xalqın onun barəsində xoş sözlər danışmasına görə şükr etməkdən saxlayır və o, əzab və çətinliyə düçar olur.

1 Allah yolunda apardığı mübarizəsidir. Çünki həccdə də cihadda olan kimi arvad-uşaqdan uzaqlıq, soyuq-isti və qorxu və vahimə ilə rastlaşmaq kimi çətinliklər mövcuddur. Həccin - zəifin cihadı adlandırılmasının səbəbi budur ki, imkanı olanlar və güclülərə həccdən əlavə cihad etmək də vacibdir.

2 Sərvət, zahirdə zəkat verməklə azaldığı amma batində bərəkətli və xeyirli olduğu kimi, bədənin gücü də zahirdə oruc tutmaqla azalır, lakin nəfsi istəklərdən uzaqlaşmaqla batində qüvvətlənir.

1 Qur'ani-Kərimin İsra surəsinin 29-cu ayəsində buyurulur: «وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا» «Nə əldən çox bərk ol (malını sərf etməkdə möhkəm olma), nə də əlini tamamilə açıb israfçılıq et. Yoxsa həm qınanarsan, həm də peşman olarsan!»

1 Əgər onu dərk edə bilən zirək şəxslər tapsaydım onları aşkar edərdim. İmam Əli əleyhis-salam burada ilahi maarifi dərk etmək ləyaqəti olan kəslərin olmamasından təəssüflənir.

2 Belə olan şəxs mənəvi zinətlərə malik olmadığı üçün həqiqi elmi əldə etsə, onu cah-cəlal qazanmaq, özünün dünya bazarını rövnəqləndirmək və Allahın bəndələrindən üstünlük vasitəsi edəcək və həmin nemət və dəlillərin köməyi ilə xalqın üzünə zəhmət və çətinlik qapıları açacaq.

3 Bu, haqq dinə tabe olan, amma qavrama qüvvələri zəif olan şəxslərin sifətidir. Buna görə də onlara namaz, oruc, cənnət və cəhənnəm kimi məsələlərin zahiri şəklindən başqa bir şey demək olmaz. Dərin həqiqətlərdə və maarifdə onların anlama və dərk etmə qüvvələrinə arxalanmaq olmaz.

1 «