NəHCÜl-bəLAĞƏ İmam Əli əleyhis-salamın xütbə, məktub və hikmətli kəlamları

السُّلْطانُ» «əs-sultan» kəlməsində olan «əlif-lam» artikli cinsiyyət artiklidir ki, bütün padşahlara şamil olur. Onun xəbərini ona görə «وَزَعَة» «vəzəət» gətirib ki, o, «وازِع» «vaze’»nin cəmidir və hakim və gözətçi mənasındadır.

1 Vədə verəndən sonra isə azad deyil və gərək vədinə vəfa etsin, istənilən şeyi yerinə yetirsin. Bu kəlamla bundan qabaqkı kəlam «Nəhcül-Bəlağə»nin nüsxələrinin çoxunda yoxdur. Biz onların hər ikisini İbn Əbil Hədidin nüsxəsindən nəql etdik.

2 Deməli, əməli olmadan Allahı çağıran adamın istəyi rəva olmaz. Çünki əməli olmayan və vacib əməlləri yerinə yetirməyən kəs fasiqdir və Allah, fasiqin duasını qəbul etməz.

1 Bəxt ilə dövlət hər kimə yar olsa, hər nə fikirləşsə düz gələr və düşüncə oxları istədiyi hədəfə dəyər. Amma onlar insandan üz döndərsələr fikirləşdiyi hər bir şey səhv çıxar və insanların ən ağıllısı olsa belə, istədiyinin əks nəticəsini verər.

2 Günah etməyən və xalqa əl açmayan yoxsulu hamı tərifləyər və o, payını tez tapar. Xalq şükr edən varlının xeyirxahı olar və bu, Allahın nemətinin artmasına səbəb olar.

1 Necə ki, Qur’ani-Kərimin Qaf surəsinin 18-ci ayəsində buyurulur: «مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ» «Dediyi hər sözün (və ya sözü deyənin) yanında («rəqib» və «ətid», yəni,) hazır durub gözləyən (iki mələk) vardır (ki, onlar xeyir və şər əməlləri yazmağa məmurdurlar).»

2 Necə ki, Qur’ani-Kərimin Tariq surəsinin 9-cu ayəsində buyurulur: «يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ» «bütün sirlərin aşkar olacağı o qiyamət günü...»

3 Kimdənsə və ya nədənsə sevinəndə, yaxud qəzəblənəndə gözəl fikrini işlətməz; sevincinə səbəb olan şeyin eybinə göz yumar və qəzəbləndiyi şeydə eyb tutar.

1 Onun dünya ziyanı budur ki, ondan bəhrələnməmiş ölüm onu oğurlayıb. Axirət ziyanı isə onun dünyada əbədi xoşbəxtliyə səbəb olan bir iş görməməsidir.

1 Çünki insanın əli günaha çatmasa, o, ondan amanda qalmaq məcburiyyətində qalar və yavaş-yavaş günah etməmək onun adətinə çevrilərək ruhuna nüfuz edər. Burada paklıq və ismətdən məqsəd elə həmin adət və vərdişdir.

2 Çünki günah hətta kiçik olsa belə, ona etinasızlıq cəzadan qorxmamaq və tövbə etməməyə səbəb olur. Nəticədə insanın vərdişinə çevrilərək onun ruhuna nüfuz edir və o, heç bir günahdan – hətta hər nə qədər böyük olsa belə, çəkinmir.

1 Çünki insan çətinlikdən təngə gələndə xalis niyyət ilə Allaha pənah apararaq çətinliyinin aradan qaldırılmasını istəyər və Allah, rəhmini ona şamil edərək istəyini rəva edər.

1 Çünki yer üzünün padşahlığını əldə etmiş şəxs, axirət üçün kiçik və az mənfəətli bir iş görmüş kəslə bir və bərabər deyil. Ona görə ki, birincinin qələbə və nailiyyəti bütün saysız-hesabsız çətinlik və qəm-qüssəsinə baxmayaraq sona çataraq yox olur. Digərinin nailiyyəti isə həmişəlikdir və ona heç bir qəm-qüssə yol tapa bilmir.

2 Çünki tövbənin icazəyə ehtiyacı yoxdur, halbuki peyğəmbərlər, övliyalar və möminlər günahkarlar üçün şəfaət etmək icazəsi əldə edincəyə qədər ağız aça bilməzlər. Qur’ani-Kərimin Şura surəsinin 25-ci ayəsində buyurulur: «وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَعْفُو عَنِ السَّيِّئَاتِ» «Bəndələrinin tövbəsini qəbul edən və günahlardan (onların günahlarından) keçən Odur.» Bəqərə surəsinin 255-ci ayəsində isə belə buyurulur: «مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ» «Onun izni olmadan (qiyamətdə) Onun hüzurunda (günahkara) kim şəfaət edə bilər?»

1 Çünki əl və dil ilə inkar olmadan ancaq qəlbdə inkar etməyin xaricdə heç bir xeyri yoxdur. Buna görə də o, iki xisləti bundan şərəfli və üstün adlandırıb.

2 Çünki əgər onun imkanı yoxdursa heç olmasa gərək qəlbi ilə inkar etsin. Belə olmasa o, Allaha iman gətirməsində də doğruçu deyil. Çünki Allahı sevən kəs Allahın düşməni olan günahkarı düşmən bilməlidir.

3 Çünki əcəl öz vaxtında çatar və ruzi, əmr be mə'ruf və nəhy əz münkər edilib edilməməsindən asılı olmayaraq azalıb çoxalmır. Buna görə də canının qorxusundan və ya xalqın qəzəbi nəticəsində ruzisinin azalması təhlükəsindən bütün xoşbəxtliklərin təməli olan bu böyük ibadəti əldən çıxaran şəxs, səhv fikirdədir.

4 Bu, Vəhəb ibn Abdullah Suainin künyəsidir. O, İmam Əli əleyhis-salamın səhabələrinin yaxşılarından, dostlarından və inanılmışlarından olub. Həzrət onu «Vəhəbul-xeyr» adlandırırdı və onu Kufədə beytülmala məmur təyin etmişdi.

1 Yoxsul pərhizkar və yaxşılara isə etinasızlıq göstərəcək, onlardan uzaqlaşacaqsınız. Həmin zaman dinin işi sona çatmış olacaq. Çünki əl və dil ilə cihad etmək mümkün olmasa da qəlb ilə cihad etməyə, hətta üzdə aşkar edə bilməsə də, hamının gücü çata bilər. İndi əgər onu da tərk etsələr, bu, əxlaqın dəyişməsi və dünya və axirətdə azğınlıq və bədbəxtlik nişanəsidir.

1 Yoxsa belə olmasın ki, namazı zəiflikdən oturub qılasan, amma pislik edən zaman cəld ayağa qalxasan. Buna görə də namazını bacardıqca ayaq üstə durub qıl, pislik etmək istəyəndə isə otur və özünü cilovla.

1 Ata-anasının və ya babalarının birinin böyüklük və xoşbəxtliyi onun böyüklük və xoşbəxtliyinə səbəb olmaz. Bu kəlam eyni ilə iyirmi ikinci kəlamda keçdi, ancaq bu fərqlə ki, orada kəlamın axırı «لَمْ يُسْرَعْ بِهِ حَسَبُهُ» «məqam və dərəcəsi qoçaqlaşdırmaz» şəklində nəql edilib.

2 «Nəhcul-Bəlağə»nin əksər nüsxələrində bu kəlam gətirilməyib. Biz onu İbn Əbil Hədidin və Şeyx Məhəmməd Əbduhun nüsxələrindən nəql etdik.

3 Çünki istəmək əldə etmək üçün hazırlıqdır. Əgər istedad və hazırlıq kamil olsa onun hamısını əldə edəcək. Kamil olmasa isə istənilən şeyin çatışmayan hissəsi istedadın azlığı miqdarında olacaqdır.

1 Onun səkkiz saatını yatmaq, yemək və canına qulluqda keçirməlidir. Qeyd etmək lazımdır ki, hər bir hissəni bir şeyə ayırmağın mənası, onları bir-birinin ardınca yerinə yetirmək deyil. Bəlkə məqsəd budur ki, mömin hər gecə-gündüzdə vaxtının üçdə birini həmin işlərə sərf etməlidir.

2 Əzəmətli Məkkə və digər müqəddəs yerlərin ziyarətinə getmək və ya Allah yolunda cihad və kafir və münafiqlərdən müdafiə kimi işlər (nəzərdə tutulur).

1 Yaxşısı budur ki, insan, artığın ətrafına fırlanmasın, özünü çox zəhmətə salmasın və vaxtını əbədi səadət əldə etmək üçün Allah yolunda və xalqa xidmətə sərf etsin.

2 O, çox çalışmaqla da bir şey əldə etməyəcək. Buna görə də axtarış və istəməkdə də ifrata varmamaq və haram işə mürtəkib olmamaq lazımdır. Çünki təqdir olunmuş şey gəlib çatacaqdır.

1 Bu kəlam və 385, 386 və 391-ci kəlamlar «Nəhcül-Bəlağə»nin nüsxələrinin çoxunda yoxdur və biz onları İbn Əbil Hədidin nüsxəsindən nəql etdik.

1 Qısası, onun dinə etiqadı yoxdur. Buna görə də bu cür şübhələr barəsində mübahisə etməsinin səbəbi küfr və nifaqının faş olmaması və dünya işlərinin qaydasında qalmasıdır.

2 Çünki bu iş Allaha yəqinliyin və inamın kamilliyinin ən böyük dəlilidir. Ona görə ki, onlar varlıların qarşısında başlarını uca tutmaqla Allahdan başqasına ümidi, eləcə də Ondan başqasından olan qorxunu aradan aparır və ümidsizlikdə möhkəm səbrli olurlar. Bunların heç biri varlının təvazökarlığında yoxdur.

1 Bəlkə də məqsəd budur ki: dilinin itiliyini və natiqlik bacarığını səni danışdıran və Həzrət Peyğəmbər vasitəsi ilə düz yola hidayət edən Allahın dininin ziyanına işlətmə. Çünki düşmənin qarşısını alması üçün əlinə qılınc verilmiş şəxsin həmin qılıncla qılınc verəni öldürməsi çox çirkin bir işdir.

1 Mə'munun bu sözündən məqsəd budur ki, biri ilə dostluq etmək eybləri örtür və onun vəziyyətini onu düşmən hesab etdikdən sonra olduğu kimi dərk edə bilərsən. Amma pak insanlara birini sınamamış onu düşmən bilmək yaraşmaz. Buna görə də Mə'munun sözü dünyatələblərin işinə daha çox yarayar. Qeyd etmək lazımdır ki, əsas mətndəki «أُخْبُرْ» «uxbur» kəlməsi felin əmr formasıdır, «خَبَرَ الشَّىْءَ يَخْبُرُ» «xəbərəş-şəyə yəxburu»dan götürülüb və mənası «bir şeyi sınayıb bilmək»dir. «تَقْلِهْ» «təqlih» kəlməsi isə felin əmrdən sonra gəlmiş indiki-gələcək zaman formasıdır. Onun axırındakı «