NəSĠman yaqublu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
oktyabrında - 662 min; Kerç - 1941-ci ilin noyabrında - 100 min; İzyum-Xarkov-1942-ci ilin mayında - 107 min; Macarıstanda - 1945-ci ilin fevralında - 100 min. (348) Müharibə illərində iki milyon yarım insanın itkin düşdüyü bildirilirdi. Onların müəyyən sayının Rusiyanın meşələrində və bataqlıqlarında itkin düşdüyünü qəbul etsək, onda bəs qalanları hardadır? Alman statistikası təsdiqləyirdi ki, əsir düşənlərin 280 mini düşərgələrdə həlak oldu, 1 milyon 157 mini qaçmaq cəhdinə görə edam edildi, qalanları isə Almaniyanın şaxtalarında, zavodlarında ağır işlərdə məhv oldu. 1941-ci ilin noyabrından dekabrına qədərki dövrdə 400 min sovet əsiri həlak oldu. Müqayisə olaraq götürdükdə, beşillik müharibə dövründə Almaniyada olan 235 min 473 amerika və ingilis hərbi əsirindən 8 min 348 nəfəri həlak olmuşdu. Bizim əsirlərin belə çox sayda həlak olmasının səbəbi nə ıdi? Qərb tədqiqatçıları sübut edirdilər ki, sovet əsirlərinin belə çox sayda həlak olmasının səbəbi faşizmdə deyil, Stalin sisteminin özündə idi. Əsirlərin çoxu acından həlak olurdu və onları xilas etmək mümkün idi. Lakin Stalin onları Vətən xainləri adlandırmış və Beynəlxalq Qırmızı Xaç vasitəsi ilə ərzaq göndərməkdən imtina etmişdi. Həqiqətən də Sovet dövləti hərbi əsirlərin hüquqi statusunu müəyyənləşdirən Cenevrə Konvensiyasını imzalamamışdı. (370, s. 31-164-166; 289, 293) Stalinin fikrincə, konvensiyadakı bəzi müddəalar dünyada “ən azad olan ölkəsi”nin mənəvi-əxlaqi cəhətləri ilə uyğunlaşmırdı. Çünki, konvensiya zəhmətkeşlər kimi hərbi əsirlərin hüququna təminat vermirdi: aşağı əmək haqqı, istirahət gününün olmaması, iş gününün qeyri-müəyyənliyi, hərbi əsirlərin xəbərdarlığı, saxlanılması və s. Əlbəttə ki, bu, Stalinin ictimai fikri çaşdırmağa yönəlmiş növbəti uydurmaları idi. Çünki, sovet əsir düşərgələrində hansı hüquqi normalardan danışmaq mümkün idi? Qeyd edək ki, 1941-ci ilin avqustunda Hitler Qırmızı Xaça Hammerşdatda yerləşən sovet hərbi əsirləri düşərgəsinə getməyə icazə verdi. Yalnız bu. əlaqələrdən sonra Sovet hökumətinə öz əsgər və zabitləri üçün ərzaq göndərmək çağırışları ilə müraciət edildi. Lakin Moskva Cenevrə Konvensiyası normalarına əməl etməyə hazır olduğunu bildirsə də, ərzaq göndərməkdən imtina etdi. Qırmızı Xaç nümayəndələri Stalinin bu cavabını anlaya bilmədilər. Çünki, həmin vaxtda Stalinin 1941-ci ilin avqustun 16-da verdiyi 270 saylı əmrdən xəbərləri yox idi. Stalinin məlum 270 saylı əmrində yazılmışdı: “Əgər Qızıl Ordu hissəsi müqavimət təşkil etmək əvəzinə, əsir düşürsə, onu bütün yer və havadakı vasitələrlə məhv etmək lazımdır. Əsir düşmüş Qızıl Ordu əsgərlərinin ailəsi isə dövlət yardımlarından və köməyindən məhrum edilməlidir. Əsir düşən komandir və siyasi işçiləri fərari hesab etməli, andı pozmuş, vətəni satmış hesab olunan bu fərarilərin ailəsi həbs edilməlidir...” (348) Müharibə illərində Stalinin haqsızlığı o həddə çatmışdı ki, hətta həlak olanları belə cinayətkar sayırdılar. General-leytenant Vladimir Kaçalov yanmış vəziyyətdə 12 gün tankın içində qalmışdı. General haqqında verilən əmrdə isə yazılmışdı: “Öz qərargahı ilə mühasirədə olarkən qorxaqlıq göstərib, alman faşistlərinə əsir düşmüşdür. Kaçalovun dəstəsi mühasirədən çıxmış, general özü isə əsir düşməyə, düşmənə fərarilik etməyə üstünlük vermişdir.” (348) 1940-cı ilin iyunun 4-də Qızıl Orduda general rütbəsi bərpa olundu və 966 zabitə bu yüksək ad verildi. Müharibə illərində isə 50-dən çox general əsir düşdü. 1945-ci ilin aprel-mayında müttəfıq qoşunları tərəfindən azad olunub Sovet İttifaqına verilən Pavel Pondelin, Nikolay Kirillov kimi generallar sonradan güllələndilər. Sovet İttifaqında yaşayan yüz minlərlə uşaq və qoca məhz ata və oğulları əsir düşdüyündən acından öldülər, sürgünə göndərildilər. Mənbələrdə göstərilirdi ki, sovet əsgərləri bir-birindən xahiş edirdilər ki, əgər həlak olsalar, sağ qalanlar onların necə öldürüldüyünü gördüklərini təsdiqləsinlər. Yalnız bu halda onların ailəsini incitmir, sakit buraxırdılar. K. Simonov xatirələrində yazırdı ki, komandirlər əsgərlərə hətta istehkam qazıb güllədən qorunmağı qadağan edirdilər. Səbəbi də belə izah olunurdu ki, istehkam qazmaq əsgərin hücum ruhunu öldürür. (348) Qeyd edək ki, müharibə başlandığı ilk gündən etibarən Azərbaycanın şəhərlərində, rayon mərkəzlərində, qəsəbələrdə və kəndlərdə çağırış səfərbərlik məntəqələri təşkil edilməyə başladı. (169, s.20) Respublikada yaradılan xalq qoşunu dəstələrinə fəhlələr, kolxozçular və qulluqçularla yanaşı, alimlər, yazıçılar, incəsənət işçiləri daxil edilirdi. Azərbaycan K(b)P MK-nın rəhbərliyi ilə ordu hissələrində siyasi-tərbiyə işləri aparmaq üçün bütün partiya işçiləri səfərbər edilirdi. Təbliğat işləri aşağıdakı mövzuları əhatə etməli idi: 1) Bütün dünya zəhmətkeşləri SSRİ ilədir. 2) SSRİ- dost xalqların böyük ailəsidir. 3) Azərbaycanın, Gürcüstanın, Ermənistanın zəhmətkeşləri Sovet xalqlarının dost ailəsidir. (28, v.12) Cəbhə bölgələrinə göndərilən mühazirəçilər bu mövzularda çıxış etməyə məcbur idilər: 1) Sovet xalqının faşizmə qarşı mübarizəsi ən ədalətli müharibədir. 2) Stalin yoldaşın sərkərdəlik fəaliyyəti. 3) Rus əsgərinin Prussiya ilə yeddiillik müharibədə qəhrəmanlığı və şücaəti. 3) Böyük rus sərkərdəsi Suvorov. 4) Vətəndaş müharibəsinin qəhrəmanları - Çapayev, Şors, Kotovski. 5) Slavyan xalqlarının alman faşizminə qarşı mübarizəsi. (28, v-22; 29, v-23; 30, v-25) Göründüyü kimi, azərbaycanlı mühazirəçilər yalnız rusların və rus sərkərdələrinin fəaliyyətini, qəhrəmanlığını təbliğ etməli idi. Azərbaycan xalqının şanlı və şərəfli tarixinə aid olan onun qəhrəman oğullarının, şəxsiyyət və sərkərdələrinin şücaətini təbliğ edən mövzulara isə imkan verilmirdi. Maraqlıdır ki, müharibənin ilk illərində vətənpərvərlik ruhunda olan əsərlərə ciddi ehtiyac olduğundan, süni yazılmış kitabların təsiri olmadığından başqa xalqların hazır materiallarından istifadə olunması haqqında göstərişlər vardı. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|