124
ləri kontekstində daha uğurlu inkiĢafı üçün möhkəm zə-
min yaradır. Neokonservatizm və azərbaycançılıq öz
ləyaqətini itirməmiĢ xalqın sağlam düĢüncəsinə, zəkasına
eyni dərəcədə söykənir. Bu mənada vətənpərvərlik öz
vətəninə, ölkəsinə, xalqına məhəbbət deməkdir və onun
Ģovinizm ilə, milli müstəsnalıq və etnoeqoizm ilə heç bir
əlaqəsi yoxdur. Əsrlərin, minilliklərin dərinliklərindən
gələn ənənəyə mənsubluq bizim mədəniyyətimiz kimi qə-
dim mədəniyyət üçün dövlətçiliyin əsasını, bütün vətən-
daĢların rifahı naminə dövlətin mövcudluğunun və inkiĢa-
fının əsasını təĢkil edir. Məhz buna görə zəngin keçmiĢi
olan dövlət fərdi və ya qrup mənafelərinin mexaniki məc-
musunun ifadəsi deyildir, əksinə, bütün cəmiyyətin ali
mənafelərinin təcəssümüdür. O mənafelərin ki, vətəndaĢ
onların naminə təkcə öz mülkiyyətini deyil, həm də
həyatını qurban verməyi bacarmalıdır”
6.3. Milli ideologiya vətəndaĢ həmrəyliyi və ictimai
ahəngdarlığı təmin edən vasitədir
Dövlətçilik tarixini öyrənən alim və tədqiqatçıların ortaq
qənaəti bundan ibarətdir ki, hər bir dövlətin ərazi, iqtisadi,
milli əsasları olduğu kimi, ideoloji əsasları da olmalıdır.
İdeoloji əsasları olmayan dövlət tarixi təcrübədə çox nadir
hallarda rast gəlinən bir hadisədir. İdeoloji əsasları olmayan
dövlətin uzunömürlülüyü və varisliliyi də həmişə şübhə
doğurmuşdur. Bu, bir həqiqətdir ki, ideologiyası olmayan
dövlətlər tarix səhnəsində müəyyən dövr ərzində funksional
vahid kimi mövcud olsalar da, milli maraqları uzunmüddətli
təmin edə bilməmiş və tarixin səhnəsindən silinmişlər. Bu
mənada, əgər dövlətçilik və milli ideologiyadan, dövlətçilik
125
və milli maraqlardan danışırıqsa, burada mütləq milli
ideologiya olmalıdır. Çünki hər şeydən öncə, milli ideologiya
vətəndaş həmrəyliyini, ümummilli həmrəyliyi və ictimai
ahəngdarlığı təmin edən başlıca mənəvi substratdır. Eyni
zamanda, ideologiya milli-mənəvi identikliyi də təmin edən
vasitədir. Əgər ideologiya bu qədər zəruri bir vasitədirsə,
onun cəmiyyətdə olmaması cəmiyyətin əsas atributlarından
birinin olmaması deməkdir. Bu isə heç şübhəsiz, həmin
cəmiyyətin inkişafına əngəl törətməklə, ciddi maneələr
yaratmaqla cəmiyyətin üst qurumu adlandırılan və sosial
sifarişindən yaranan dövlətin də uzunömürlü və varisli
olmasına mənfi təsir edir.
Ona görə də, əgər milli dövlətdən danışırıqsa və milli
dövləti beynəlxalq münasibətlər sisteminin əsas aktoru kimi
səciyyələndiririksə, eyni zamanda, milli dövləti milli iradənin
təmsilçisi kimi təqdim ediriksə, milli dövləti hər bir xalqın,
yaxud millətin siyasi təşkilatlanması kimi görürüksə, mütləq
milli ideologiyanı da dediyimiz institutlaşmanı təmin edən
vasitə kimi görməliyik. Əks təqdirdə, dövlətin yaşaması
sadəcə olaraq, mümkün deyil. Ona görə də, tarixən qurulan
bütün
dövlətlər,
ilk növbədə, ideologiya axtarışında olublar.
Ötən əsrin 80-ci illərinin sonu 90-cı illərinin əvvəlində
baş verən proseslər zamanı Sovet imperiyasının iqtisadi-
siyasi əsasları ilə bərabər, ideoloji dayaqları da çökdü. Ona
görə də, həmin dövrdə postsovet məkanında meydana çıxan
milli aktorlar yaşamaları üçün hər nə qədər iqtisadi, milli,
intellektual əsaslar axtarışına başladılarsa, bir o qədər də
ideoloji axtarışlar etməyə başladılar. Çünki xalq intuitiv
olaraq, siyasətçilər isə şüurlu olaraq başa düşürdülər ki, əgər
milli aktorun mövcud inzibati-siyasi sərhədləri içərisində
hegemon bir birləşdirici ideoloji vasitə olmasa, milli