Nigar Hüseynova

Uyğurlar və Şərqi Türküstan Uyğur Muxtar Cümhuriyyəti
 
Şәrqi  Türküstan,  Türküstanda  (Orta  Asiya)  yaranmış  bütün  Türk  dövlәtlәrinin  mәrkәzi 
olub.  Bura,  İslam  dinini  ilk  qәbul  edәn  Satuk  Buğra  Xan,  “Divanı  Lüğatit  Türk”ün  yaradıcısı 
Kaşqarlı Mahmudun vә “Qutadqu Bilik”i yazarı Yusif Xas Hacibin mәkanıdır.  
Şәrqi  Türküstan,  qәdim  vaxtlarda  şәrq  ölkәlәrini  qәrb  ölkәlәri  ilә  rabitәlәndirәn  tarixi 
İpәk Yolunun üstündәdir. Bu sәbәblә Çinlilәr tarix boyu bu coğrafiyaya hakim olmaq üçün hәr 
yola  müraciәt  edib.  Türküstan  Türklәri  miladi  751-ci  ildә  Ərәblәrlә  Çin  arasında  yaranan  Talas 
Döyüşündә  Ərәblәrin  tәrәfini  tutub  vә  Çinlilәr  min  il  Şәrqi  Türküstan  torpaqlarına  ayaq  qoya 
bilmәyib (Ərkin 2013; 1968).  
Şәrqdәn  Türküstan,  güneydәn  Pakistan,  Hindistan,  Kәşmir  vә  Tibәt,  cәnub-qәrbdәn  vә 
qәrbdәn Əfqanıstan vә Qәrbi Türküstan, şimaldan Sibir vә şimal-şәrqdәn Çin vә Monqolustanla 
әhatәlәnib.  Şәrqi  Türkistan,  hal-hazırda  1,65  milyon  kvadrat  kilometrlik  bir  sahәyә  malikdir, 
ancaq  öncәlәri  bura  1.82  milyon  kvadrat  kilometr  idi.  Muxtar  cümhuriyyәt  Cunqarya  Hövzәsi, 
Tanrı Dağları vә Tarım Hövzәsi olmaqla üç bölgәyә ayrılıb. 

---

 
 
8 
 
Paytaxtı  Urumçi  şәhәri  vә  rәsmi  dili  Uyğur  Türkcәsidir.  1993-cü  ildә  aparılan  әhali 
siyahıyaalınmasında Çinlilәrin dediyinә görә Uyğur bölgәsindә tәqribәn 10 milyondan çox Türk 
yaşayır.  Bölg
әdә 
Uyğurlardan  özgә  Qazax,  Qırğız,  Özbәk  vә  Tatar  Türklәri  dә  doğma 
v
әtәnlәrindә yaşayır
 (Ərkin 2013; 1987).  
Bugün Çin hökumәti Uyğur vә digәr Türk xalqlarında insanları sonsuzlaşdırma siyas
әtini 
hәssasiyyәtlә yeridir
 (Ərkin 2013; 1973). 
Önәmli  şәhәrlәri  Kumul,  Korla,  Turpan,  Hotәn,  Kaşqar,  Ağsu,  Borәlala,  Karamay  vә 
Altaydır.