Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
48 Bir sıra məqamlarda isə Füzuli «Rövzətüş-şühəda»da farsca verilən səclərin tərcüməsini verməklə səc yaratmışdır. Məsələn, 1
«Hədiqətüs-süəda»dan: «Əlqissə, şö’leyi-atəşi-rüxsari İbn Mülcəmin xirməni-qərarinə bir nairə buraxdı ki, ol siyəhrüzgarın canın yaxdı...». 2
» (alışdır- maq) felinin «buraxdı», « » (yandırdı) felini isə «yaxdı» kimi tərcümə edərək orijinalla səsləşən səclər yaratmışdır. Füzuli bir sıra məqamlarda «Rövzətüş-şühəda»da səcsiz verilən cümləni səcli nəsrlə tərcümə etmişdir: «İmam Cə’fəri Sadiqdən nəqldür ki, ifrati-giryə beş kimsənədə münhəsirdir: biri Adəm ki, behişt fəraqindən nalan idi və biri Yə’qub ki, Yusif hicrindən giryan idi və biri Yusif ki, Yə’qub yadilə pərişan idi və biri Fatimeyi-Zəhra ki, Həzrəti-Rəsulun atəşi-fəraqindən büryan idi və biri Əliyyi-Zeynəlabdin ki, qırx il vaqieyi- Kərbəladan sonra layənqəte’ sirişkəfşan idi...». 3
Təqdim olunan hissədə Füzuli müəyyən ixtisar aparmaqla bərabər, verilən fikri daha dəqiq və obrazlı ifadə etmək üçün Kaşifidən fərqli ola- raq, bir-birindən rəngarəng səclər («nalan», «giryan», «pərişan», «bür- yan», «sirişkəfşan») işlətmişdir; hər bir səc isə fikrin ifadəsinə yeni bir məna çaları gətirməklə yığcamlıq və lakonikliyi təmin etmişdir. Ümumiyyətlə, qeyd edək ki, «Rövzətüş-şühəda»dan fərqli olaraq, səc «Hədiqətüs-süəda» əsərində bədii mətnin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi çıxış edir və müəllif əsərin dilində bu sənətin bütün növ və incəliklərindən böyük bir məharətlə istifadə etmişdir. Bütün bu deyilənlər isə S.Əliyevin irəli sürdüyü «Füzuli öz əsərində («Hədiqətüs-süəda»da – A.M.) hadisə- lərin iti və hərarətli axınını təmin etmək və bu surətin soyuyub-səngimə- sinə yol verməmək üçün səclərə az müraciət etmişdir»; «Füzuli ... nəsri- müsəccənin təhkiyəyə vura biləcəyi ziyanı görür və səcləri seyrəltməyə, mümkün olduqda bunların sayını azaltmağa çalışırdı» 4 kimi qənaətləri təkzib üçün ciddi əsas verir. Çünki Füzuli sələfi Kaşifi ilə müqayisədə nəsr hissələrdə səclərə daha geniş yer vermişdir. Dissertasiya işində «Hədiqətüs-süəda» əsərindən götürülmüş çoxsaylı nümunələr əsasında
1 H.V.Kaşifi. Rövzətüş-şühəda. Bombey, h.1325, s. 136-137 2 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c., Bakı, 1996, s. 151 3 Yenə orada, s. 124 4 S.Əliyev. Nəzəri fikir sarayımızın təməl daşları // S.Əliyev. Füzuli (Nəzəri-bədii düşüncələri). Bakı, 1996, s. 9
49 səcin çeşidli növləri təqdim və təhlil olunur. Füzulinin bənzərsiz obrazlı deyim tərzi bir çox məqamlarda elə məhz səcli qafiyələrlə müşayiət olunur: «...Ayişə və Səfiyyə və Həfsə və bə’zi müxəddərati-həramsərayi-ismət dəxi ittifaq edüb və Ühud dağına təvəccöh etdilər və hiddəti-fəryadü fəğanla lalələr kibi giribanların çak edüb, çeşmələr kibi didələr nəmnak qıldılar». 1
qadınların ağlayaraq fəryad qoparması və paltarlarını cırmalarını lalələrin örtüyünü cırmasına, axan göz yaşlarını isə çeşmələrə bənzətmişdir. Aşağıdakı nümunədə isə Füzuli yenə təşbeh kimi lalədən istifadə etsə də, bu zaman o lalənin başqa bir cəhətinə – qönçə halında dayanaraq baharı gözləməsinə diqqət yetirir, Həzrəti-Fatimənin səbir etməsini onunla müqayisə edir və bunu səcdən istifadə ilə poetikləşdirir: «Həzrəti-Fatimə Murtəzayi-Muctəbanın nəsihətindən təcavüz etməyüb ol daği-nihanlə qanlar udub və suzi-dilini pünhan dutub qönçeyi-lalə kibi növbahari- və’dəyə müntəzir və mütərəssid olub səbr etdi...». 2
Başqa bir məqamda isə müəllifin obrazlı fikrinin ifadəsinin əsasında lalənin rənginin qırmızılığı durur. İmam Həsənin dilindən bir yəhudiyə müraciətlə deyilmiş aşağıdakı örnəyə diqqət edək: «Ey Saleh, qarındaşım Hüseyn sənin mənzilindədür, mənə təslim et, tə’əllül etmə, yoxsa... validi- büzürgvarinə surəti-hali şərh edərəm ki, tiği-abdar və Zülfiqari saiqəkirdar ilə yer üzün yəhudilər qanindən laləzar edər...». 3 Aşağıda təqdim olunan örnəklərdə də Füzuli müxtəlif məqamlarda imam Hüseynin təsvirində əvvəlcə verdiyimiz nümunələrlə səsləşən rəngarəng bənzətmələrdən istifadə etmişdir. Məsələn: «...nərgisi-şəhlasın açub, gül kibi təbəssüm edib gülşəni-cinanə əzm etdi». 4 «Rəvayətdir ki, ol zəmandə şəhzadə on səkkiz yaşında olub sünbüli-gisuyi-müşkbarı gülşəni-rüxsarınə sayə salmaqda idi və ətrafi-laləzarı bənəfşeyi-tərdən müzəyyən olmaqdə idi». 5
bənzətmələrlə təqdim edir ki, oxucu bu sənətkarlığa heyran qalır. Hər iki əsərdə Yusifin Züleyxanın əmri ilə zəncirlənərək zindana salınması səhnəsində Cəbrayılla olan dialoqa diqqət yetirək: «Cəbrail Həzrəti- Cəlildən gəlüb ayıtdı: «Ey Yusif, bəndü zindandən ələm çəkmə ki,
1 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c., Bakı, 1996, s. 78 2 Yenə orada, s. 122-123 3 Yenə orada, s. 108 4 Yenə orada, s. 295 5 Yenə orada, s. 304 Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|