Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
34 bəzi səhih faktlar və mötəbər rəvayətlər götürmüşdür, eyni zamanda, baş- qa kitablardan çoxlu qəribə nüktələr (maraqlı mətləblər) alıb bunlara əlavə etmişdir; deməli, «Hədiqətüs-süəda»nın fakt mənbəyi, süjet məxəzi təkcə qeyd olunan üç xüsusi məqtəl deyil, çox-çox kitab və qaynaqlardır». 1
hər iki alimin söylədiyi fikirlərin doğruluğunu şübhə altına alır. Belə ki, Füzulinin əsərin müqəddiməsində «Məqtəli-Əbu Mühnəf» və «Məsrə’i- Tavusi» kimi məqtəl örnəklərini yada salması heç də təsadüfi deyildir və bu, bədii tərcümənin «əlifba tələbi» (S.Əliyev) idi. Tərcümə nəzəriyyəsin- dən məlumdur ki, bədii tərcümə prosesi analiz və sintez mərhələlərinə bölünür.
2 Bu mənada Füzulinin özündən öncə ərəbcə məqtəl yazarları Əbu Mühnəf və Tavusinin, eləcə də adını qeyd etmədiyi digər müəlliflərin əsərlərini oxuyub dərindən mənimsəməsi mütərcimin tərcümədən öncəki vəzifələrindən ən vacibi sayılır. Füzulinin əsərdə bir neçə məqamda işəltdiyi «tətəbbö» ifadəsi də məhz bu sahədə müəllifin mövzu ilə bağlı apardığı araşdırmalarına, çoxsaylı mütaliə və təhlillərinə (mətni analiz və sintez etməsinə) işarədir. Füzuli «Hədiqətüs-süəda»da «sayir kütubdə olan nükati-qəribələri mümkün olduqcə ana əlavə qılam» – deyərkən başqa kitablarda olan əhvalatları nəzərdə tutmurdu. Burada Füzulinin məqsədini və əsərə etdiyi əlavələri aşkarlamaq üçün verilən parçadakı «nükati-qəribələr» (maraqlı mənalar, mətləblər) ifadəsi az söz demir. Çünki Füzulinin «sayir kütub- dan» «Hədiqətüs-süəda»ya əlavəsi əsərin orijinallığının tərəfdarlarının göstərdiyi maraqlı əhvalatlar, hekayətlər deyil, maraqlı, incə mənalar idi və bu əlavələr nəsr hissədə verilən əhvalatların təsvirində müşahidə edilmir. Füzulinin bu əlavələri «Rövzətüş-şühəda»da eynilə təsvir olunan əhvalatların məzmun baxımından eyni olan cümlələrin ifadə tərzində, onlarda istifadə olunan sözlərin məna yükündə, poetik dəyərində, məcaz- lar aləmində müşahidə olunur. Füzulinin «Hədiqətüs-süəda»dakı lirik ricət və haşiyələri «Rövzətüş-şühəda» ilə müqayisədə olduqca orijinal və rəngarəngdir. Əsərdəki şeirlərin bir çoxu Füzuli tərəfindən «Rövzətüş- şühəda»da təsvir olunan əhvalatların mahiyyətinə varılmasına, dərindən
1 S.Əliyev. Azərbaycan nəsrinin orijinal abidəsi // S.Əliyev. Füzuli (Nəzəri-bədii düşüncələri). Bakı, 1996, s. 77; Ə.Səfərli. «Hədiqətüs-süəda» tərcümədirmi? // AMEA-nın Xəbərləri. Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası, Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyinə həsr olunmuş xüsusi buraxılış, 1996, s. 54. 2 П.Топер. Перевод художественный//Краткая Литературная Энциклопедия, т. V, М., 1968, стр. 658
35 dərk edilməsinə xidmət edən əlavələrdir və Füzulinin dibaçədə qeyd etdiyi «sair kütubda olan nükati-qəribələr» daha çox məhz bu şeir parçalarında özünü göstərir. «Hədiqətüs-süəda»da təsvir olunan hadisələr, verilən əhvalatlar əsas etibarilə «Rövzətüş-şühəda» ilə eyni olsa da, əsərdəki söz- ifadə, deyim və duyum tərzi bütünlüklə Füzuliyə məxsusdur. «Hədiqətüs- süəda»nın məhz bu cəhəti bəzi araşdırıcıları onu Füzulinin orijinal əsəri hesab etməyə sövq etmişdir. Lakin mövcud elmi həqiqət bunu təkzib etmək üçün tamamilə əsas verir. 4. «Hədiqətüs-süəda»nı orijinal əsər kimi dəyərləndirən S.Əliyev ya- zır: «Füzuli öz əsərini «təlif» adlandırmış və əsli-təlifdə «Rövzə»ni təqib etdiyini bildirmişdir. Şair tərcümə işi haqqında təlif sözünü işlətməzdi, axı bu, başqa sözün yox, «müəllif» sözünün köküdür». 1 Alimin bu fikri də özünü doğrultmur. Çünki öncə qeyd olunduğu kimi, orta əsrlərdə tərcümə edilən əsər mütərcimin orijinal əsərlərindən ayrı tutulmayaraq, onun öz əsəri kimi qəbul edildiyindən, onlarda «təlif» («müəllif») sözünün işlən- məsi məqbul sayılmalıdır. 5. Ə.Səfərli də «Hədiqətüs-süəda»nın orijinal əsər olduğunu sübut et- mək məqsədilə yazır: «Füzuli bütün əsər boyu heç bir yerdə tərcümə əsəri üzərində çalışdığını göstərməmişdir». 2 Halbuki öncə qeyd olunduğu kimi, orta yüzilliklərin tərcümə abidələrində bəzən «tərcümə» əvəzinə, həmin məfhumu bildirən «tərtib», «təsnif» və s. sözlərdən də istifadə edilmişdir. Bu baxımdan «Hədiqətüs-süəda»nın girişində işlənən «təsnif» və «tərtib» ifadələri də nəzərə alınmalıdır. «Hədiqətüs-süəda»nın xatiməsinin «İzhari- təvəllüdi-əimmə və qeyrihi rəziyallahu ənhum» bölməsindəki aşağıdakı cümlədən də aydın olur ki, Füzulinin məqsədi «Rövzətüş-şühəda»nı bü- tünlüklə tərcümə etmək olmuşdur və şair əsərdə buna kifayət qədər işarə etmişdir. Füzuli yazır: «Əgərçi izhari-silsileyi-siyadət daxili-əhvali- Kərbəla və şərhi-ibtilayi-ənbiya olmayub, bu nüsxədə iradı münasib degil, əmma tətəbbö’i-məzmuni-«Rövzətüş-şühəda» təriqi-icmallə təqririnə iqti- da qılmağın, öylə ki, «Şəvahidün-nübüvvət» də məsturdur ərz olunur…» 3
6. S.Əliyev daha sonra yazır: «Əgər «Hədiqə» tərcümədirsə, bəs niyə oradakı ərəbcə parçalar (14 rübai, çoxlu ifadələr, ayələr və mükalimələr)
1 S.Əliyev. Azərbaycan nəsrinin orijinal abidəsi // S.Əliyev. Füzuli (Nəzəri-bədii düşüncələri). Bakı, 1996, s. 78. 2 Ə.Səfərli. «Hədiqətüs-süəda» tərcümədirmi? // AMEA-nın Xəbərləri. Ədəbiy- yat, dil və incəsənət seriyası, Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyinə həsr olunmuş xüsusi buraxılış, 1996, s. 53. 3 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c./Tərtib edəni: H.Məmmədzadə. Bakı, 1996, s.359 Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|