Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «“Hədiqətüs-süəda”da diqlossiya– tərcümə münasibəti»
41 «Hədiqətüs-süəda» əsərində adı çəkilən mənbələr və tarixi qaynaqlara da xüsusi diqqət yetirilir. Hər iki əsər arasında aparılan müqayisədən məlum olur ki, «Hədiqətüs-süəda»da «Rövzətüş-şühəda»da adı çəkilməyən başqa bir elmi-dini qaynaqdan istifadə olunmayıb. Dissertasiya işində hər iki əsərdə qaynaqların xatırlanıldığı məqamlar konkret nümunələr əsasında izlənilir. O da xüsusi olaraq vurğulanır ki, Füzulinin həmin istinadları Kaşifinin əsərindən iqtibas deyil, tərcümə səciyyəlidir. Füzulişünas alim S.Əliyevin «Rövzətüş-şühəda» ilə heç bir müqayisə aparmadan aşağıdakı nümunəni «təkzibedilməz» fərq faktı kimi göstərmə- si də «Rövzətüş-şühəda» ilə müqayisədə özünü doğrultmur və müəllifin öz fikrini təkzib edən fakta çevrilir. O yazır: «...əgər aşağıdakı kiçicik par- çaya fikir versək, Füzulinin bu əsəri yazmaq üçün dəryalara baş vurduğu- nu, hədsiz material topladığını, islamın, başqa dinlərin tarixinə və Hüseyn Vaizin əsəri də daxil olmaqla bütün məşhur məqtəllərə bələdliyinin şahidi olarıq: «Ləşkəri-müxalif bir rəvayətdə on yeddi min nəfər və bir rəvayətdə otuz min nəfər, amma əssəhhi-rəvayətdə iyirmi iki min mübariz olub və ləşkəri-imam bir qövllə səksən nəfər və bir qövllə yetmiş iki nəfər olub, otuz iki atlı idi və baqi piyadə idi. Və əksəri-rəsayildə icmal ilə şərh etmişlər. Amma Mövlana Hüseyn Vaiz əleyhirrəhmə filcümlə təriqi-təfsil tutmuş» (Füzuli, «Hədiqətüs-süəda», İstanbul, hicri, 1289, səh. 202). Bu mə- lumat dairəsi, bu aşinalıq vüsəti mütərcimlik yox, müəlliflik ifadəsidir». 1
2
Göründüyü kimi, Füzuli həmin hissəni olduğu kimi tərcümə etmişdir. Bu bir daha sübut edir ki, S.Əliyev «Hədiqətüs-süəda»dan misal gətirdiyi faktların heç birini «Rövzətüş-şühəda» ilə tutuşdurmamışdır. Əgər o, isti- nad etdiyi «fakt» və «dəlilləri» «Rövzətüş-şühəda» ilə müqayisəli tədqiq etsəydi, şübhəsiz ki, təkzib üçün bu qədər əsas verməzdi.
1 S.Əliyev. Füzuli vəzninin yanlış təsviri (İstanbul Universitetinin müəllimi dok- tor Şeyma Güngörə açıq məktub) // S.Əliyev. Füzuli (Nəzəri-bədii düşüncələri). Bakı, 1996, s. 218 2 H.V.Kaşifi. Rövzətüş-şühəda. Bombey, h.1325, s. 232 (fars dilində)
42 «Rövzətüş-şühəda» və «Hədiqətüs-süəda»dakı qaynaqlardan danışar- kən başqa bir məqamın da üzərində xüsusi dayanmaq lazımdır. Həm Kaşifi, həm də Füzuli öz əsərlərində göstərirlər ki, Kərbəlada şəhid olanlar arasında Müslim adlı bir azərbaycanlı və onun oğlu da olmuşdur. Kərbəla hadisəsi ilə bağlı bir çox elmi və dini ədəbiyyatda, məqtəllərdə, «Tarixi- Təbəri»də, Kərbəla qissəsinə həsr olunmuş elmi əsərlərdə 1 də Kərbəlada şəhid olanların sırasında bir «qulami-türki»nin olduğu qeyd edilir və həmin türkün Azərbaycandan, adının isə Müslim olmasını biz həm «Rövzətüş-şühəda»da, həm də «Hədiqətüs-süəda»da görürük. Lakin yenə «Rövzətüş-şühəda» ilə tanış olmayan müəlliflər «Hədiqətüs-süəda» haqqında bəhs edərkən həmin türkün adını çəkib onun Azərbaycandan olmasını göstərən ilk müəllifin Füzuli olduğunu vurğulayırlar. 2 Əslində isə həmin «qulami-türki»nin Azərbaycandan olduğunu Füzulidən də öncə Hüseyn Vaiz Kaşifi «Rövzətüş-şühəda»da qeyd etmiş, onun oğlunun da Kərbəlada şəhid olduğunu bildirmişdir. 3 Hər iki əsərdən uyğun parçaların müqayisəsi göstərdi ki, Kaşifi öz əsərində Müslim və onun oğlu ilə bağlı olan məqamlara Füzuliyə nisbətən daha geniş yer vermişdir. 4 Füzuli isə həmin hissədə xeyli ixtisar aparmışdır. Beləliklə, aydın olur ki, Füzuli «Hədiqətüs-süəda»da adını çəkdiyi mənbələri və bəhs etdiyi tarixi faktları da «Rövzətüş-şühəda»dan olduğu kimi götürmüş, bəzi dəyişikliklərlə əsərinə daxil etmişdir. Üçüncü fəslin beşinci bölməsinin «“Hədiqətüs-süəda”da diqlossiya–
rindəki ikidilliliyə də ayrıca diqqət yetirilir, elmi ədəbiyyatda «diqlossiya» adlanan 5
ikidilliliyin Şərq ədəbiyyatında geniş yayılmış ənənəvi bir priyom olduğu göstərilir. Qeyd olunur ki, Şərq ədəbiyyatında ərəb tərkibli diqlossiya daha geniş yayılmışdır və bu özünü həm nəzm və nəsr dilində, həm də dini-fəlsəfi mətnlərdə göstərməkdədir. «Hədiqətüs-süəda» mövzu, ideya, quruluş, dil və üslub xüsusiyyətləri baxımından olduğu kimi, ikidilliliyə görə də Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda» əsəri ilə eyniyyət təşkil edir. Bu iki
1 Kerbela mezalimi (Hazırlayan: H.F.Şıktaş), İstanbul, 1982, s. 123, s. 147-149; Əli Nəzri. Qisseyi-Kərbəla. Qum, h.1375, s. 320, s. 390 (fars dilində) 2 M.R.İsmayılzadə. Giriş (Elmi redaktordan) // Füzuli. Hədiqətüs-süəda. Qum, h.1374 (1995), s. 62 (ərəb əlifbasında) 3 H.V.Kaşifi. Göstərilən əsəri, s. 248-249 4 H.V.Kaşifi. Rövzətüş-şühəda. Bombey, h.1325, s. 248-249 5 Ş.Əlibəyli. Füzulinin farsca divanı: linqvo-poetik özəlliklər, Bakı, 2008, s. 62-68. Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|