Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «“Hədiqətüs-süəda” əsəri ətrafında mübahisələr: tərcümə, yoxsa orijinal abidə»
30 tənqidi mətni ayrıca əhəmiyyətə malikdir. 1
Lakin aparılan müqayisələrdən çıxış edərək göstərmək olar ki, hələlik «Hədiqətüs-süəda»nın Füzulinin öz əli ilə yazdığı avtoqraf nüsxəsi elm aləminə məlum olmadığına görə, əsərin elmi-tənqidi mətni hazırlanarkən bir çox söz və ifadələrin dəqiqləşdirilməsi üçün Hüseyn Vaiz Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda» əsəri əvəzsiz qaynaq sayıla bilər. Çünki Füzuli «Hədiqətüs-süəda»nı Kaşifinin əsərindən tərcümə etdiyindən, oradakı bir çox söz və ifadələri də məhz orijinalda olduğu kimi saxlamışdır. Lakin təəssüf ki, «Hədiqətüs-süəda» əsərinin yuxarıda adı çəkilən elmi-tənqidi mətnləri hazırlanarkən «Rövzətüş-şühəda» əsərindən yardımçı nüsxə kimi istifadə edilməmiş və nəticədə əsas mətndə verilməsi lazım olan bir çox söz və ifadələr nüsxə fərqlərində göstərilmişdir. Dissertasiya işində konk- ret nümunələr əsasında hər iki elmi-tənqidi mətndə yer almayan, ancaq nüsxə fərqlərində göstərilən bir çox söz və ifadələr «Rövzətüş-şühəda» əsəri əsasında bərpa olunmuşdur. Üçüncü fəslin «“Hədiqətüs-süəda” əsəri ətrafında mübahisələr:
əsərin orijinal, yoxsa tərcümə olması haqqındakı fikirlərə sistemli müna- sibət bildirərək yazır ki, müasir ədəbiyyatşünaslıqda Füzulinin «Hədiqə- tüs-süəda» əsərinin bəzən orijinal, bəzən isə tərcümə (sərbəst tərcümə) ki- mi dəyərləndirilməsinin 2 əsas səbəbi araşdırıcıların əsərə tarix baxımından deyil, müasir tələblər yönündən yanaşması ilə bağlıdır. Çünki «Hədiqətüs- süəda» ondakı sərbəstliyə görə çağdaş tərcümə nəzəriyyəsi baxımından müasir adekvat tərcümələrə uyğun gəlməsə də, tarix baxımından orta əsrlər tərcümə abidələrinə xas olan bütün xüsusiyyətləri özündə birləş- dirir. Əslində «Hədiqətüs-süəda»nın orijinal olması haqqında məsələnin qoyuluşu düzgün deyildir. Çünki bir halda ki, müəllifin özü əsəri yazarkən əsaslandığı, daha doğrusu, «iqtida (yamsılama, təqlid) qıldığı» qaynağın adını çəkir və bütün əsər boyu həmin qaynağın nəinki məzmununa toxu- nur, hətta onun quruluşu, fəsillərinin sayı və adlarını belə olduğu kimi saxlayaraq onu təqlid edir və bu təqlid eyni dildə deyil, başqa bir dildə- dirsə, onda belə əsərə orijinal əsər demək elmi baxımdan özünü nə dərəcədə doğruldur?
1 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c./Tərtib edəni: H.Məmmədzadə. Bakı, 1996 2 M.Nağıyev. «Hədiqətüs-süəda» tərcümədirmi // «Elm və həyat» jurnalı, Bakı, 1991, № 2, s. 22- 23; Ə.Səfərli. «Hədiqətüs-süəda» tərcümədirmi? // AMEA-nın Xəbərləri. Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası, Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyinə həsr olunmuş xüsusi buraxılış, 1996, s. 50-60
31 Füzuli özü əsərin dibaçəsində «Hədiqətüs-süəda»nın indiki anlamda orijinal əsər olmadığını, əsərin sərbəst-yaradıcı tərcümə olduğunu açıq- aşkar yazır: «…mən xaksarə niyyət oldur ki, əsli-tə’lifdə «Rövzətüş-şü- həda»yə iqtida qılub sayir kütubdə olan nükati-qəribələri mümkin olduqcə ana əlavə qılam və «Hədiqətüs-süəda» ilə mövsum edüb on bab və bir xatimədə surəti-tə’lifinə itmam verəm…». 1 Füzuli başqa yerlərdə isə əsərin tərtibilə məşğul olduğunu yazır: «Mən ki bu nəsihəti isğa qıldum və …əncaminə (bəzi əlyazma nüsxələrində «tərtibinə» 2 ) təvəccöh qıldum». 3
Orta əsrlər tərcümə əsərlərinin bəzən «tərcümə» əvəzinə «tərtib», «təsnif» və s. adlandırılmasının adi bir hal olması məlumdur 4 və Füzulinin də əsərinin məhz «tərtib», «təsnif» adlandırması təsadüfi deyildir. «Hədiqətüs-süəda»nın orijinal, yaxud sərbəst tərcümə olmasını sübuta yetirməyə çalışarkən, heç şübhəsiz, əsər yazıldığı tarixi dövrdən təcrid edilməməlidir. Xatırladaq ki, Füzulinin yaşadığı dövrdə və sonrakı yüzil- liklərdə qələmə alınmış bütün təzkirələrdə «Hədiqətüs-süəda» tərcümə əsəri kimi təqdim olunur. «Hədiqətüs-süəda»nı tərcümə deyil, orijinal əsər kimi dəyərləndirən müəlliflər daha çox Füzulinin «təəssübkeş»ləridir. Onlar hesab edirlər ki, Füzuliyə tərcüməçi demək onu kiçiltməkdir. Bu isə orta yüzilliklər ədə- biyyatında bədii tərcümə, onun xüsusiyyətləri, prinsipləri və s. haqqında qeyri-müəyyən təsəvvürə malik olmaqdan irəli gəlir. Bu məqamda orta əsrlər Azərbaycan tərcümə abidələri üzərində sistemli və ardıcıl tədqiqat aparmış f.e.d. Möhsün Nağıyevin aşağıdakı səmimi etirafını xatırlatmaq yerinə düşər: «…«Hədiqətüs-süəda» orta əsrlərin sərbəst-yaradıcı tərcü- mələrinə xas olan bütün xüsusiyyətləri özündə birləşdirir və onu klassik tərcümə sənətinin bu növünə aid etmək olar. Qeyd edək ki, biz də vaxtilə «Hədiqətüs-süəda»nı orijinal [əsər] hesab etmişdik. Lakin sonralar klassik tərcümə nümunələri üzərində apardığımız müşahidələrə, xüsusilə də hər iki əsərin mətnlərinin dönə-dönə müqayisəsinə əsasən bu qənaətə («Hədi- qətüs-süəda»nın sərbəst-yaradıcı tərcümə olmasına – A.M.) gəldik». 5
dəyərləndirilsə də, ilk dəfə 1958-ci ildə Məmmədağa Sultanov onu orijinal
1 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c./Tərtib edəni: H.Məmmədzadə. Bakı, 1996, s. 16 2 Füzuli. Hadikatü’s-süeda (hazırlayan: dr. Şeyma Güngör), Ankara, 1987, s. 17 3 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c./Tərtib edəni: H.Məmmədzadə. Bakı, 1996, s. 15 4 M.Nağısoylu. Orta əsrlərdə Azərbaycanda tərcümə sənəti. Bakı, 2000, s. 42-44 5 M.Nağıyev. XV-XVI əsrlər Azərbaycan tərcümə abidələri / Tekstoloji tədqiqi, tərcümə və dil xüsusiyyətləri /: Fil. elm. ... dok. dis., Bakı, 1994, s. 50 Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|