Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri» adlanan üçün- cü fəsli
- Birinci bölmədə
24 görərik”. 1 Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərində də eyni vəziyyət müşahidə edilir. Əsərə daxil olan 41 qitədən eləsini tapmaq mümkün deyil ki, ondakı misraların dördü də eyni variantda olsun. Hər hansı bir qitənin vəzni bütövlükdə bu bəhrin müəyyən bir variantına tabe olmamış, hər bir qitədə misra dilinin tələbi üzrə müxtəlif variant- lar qarışıq şəkildə birləşmişdir. Onu da qeyd edək ki, bu qarışıqlıq ümumi ahəngə heç bir xələl gətirməmişdir. Örnək olaraq Füzulinin bir qitəsini nəzərdən keçirək:
Göründüyü kimi, bu qitəni təşkil edən misraların ikisi (I və II) eyni (səkkizinci), qalan ikisi (III və IV) isə ayrı-ayrı (dördüncü və ikinci) variantlardadır. Dissertasiyada xəfif bəhrinin birinci növünün bütün variantları əsərdən götürülmüş ayrı-ayrı qitələr əsasında izlənilir. «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərinin dil xüsusiyyətləri üzərində də ayrıca dayanılaraq göstərilir ki, tərcümənin dibaçəsinin (müqəddiməsinin) dili klassik nəsr üslubunda olub, səcli (qafiyəli) nəsrlə yazılmışdır. Füzuli bir mürəkkəb cümlədən ibarət olan bu kiçik dibaçədə doqquz səc cütlüyündən istifadə etmişdir. Uzun-uzadı izafət zəncirlərindən ibarət olan dibaçənin əvvəlində milli sözlər, demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Mövzu (hədis) haqqında söhbət təmtəraqlı klassik üslubda getsə də, şair əsərin tərcümə səbəbini açıqlayarkən dil nisbətən sadələşir. Əsərdəki 41 qitə də klassik-kitab üslubunda yazılmışdır. Onların arasında da öz dilinə və üslubuna görə bir-birindən fərqlənən qitələr vardır. Belə ki, bir sıra qitələr öz dilinə görə folklor-danışıq üslubuna yaxınlaşsa da, onların çoxu- nun dili alınma söz və morfoloji-sintaktik qəliblərlə doludur. Əsərin dilində çətin anlaşılan birləşmə, misra və beytlərin çoxluğu bir tərəfdən
1 Ə.Cəfər. Əruzun nəzəri əsasları və Azərbaycan əruzu. Bakı, 1977, s. 118 2 A.Mirzəyev. Cami, Nəvai və Füzuli yaradıcılığında 40 hədis. Bakı, 1997, s. 49 Müslim oldur ki, əhli-a -ləm ilə fA’ilAtün məfA’ilün fə’ilü Sidq ola qöv -li, xeyr ola əməli.
fA’ilAtün məfA’ilün fə’ilü Zərərin gör -məyə müsəl -manlar, fə’ilAtün məfA’ilün fə’lün Ola paki -zə həm dili, həm əli.
2
məfA’ilün fə’ilü
25 klassik-kitab üslubunun özünəməxsusluqlarından irəli gəlirdisə, bir çox hallarda isə bu, tərcümə xüsusiyyətləri ilə bağlı idi. Beləliklə, «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsəri göstərir ki, çoxcəhətli və zəngin yaradıcılığa malik olan Füzuli bədii tərcümənin nəzm sahəsində də xüsusi sənətkarlıq göstərərək, orta əsrlər tərcüməsinin klassik örnəklərin- dən birini yaratmışdır. Dissertasiyanın «Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri» adlanan üçün-
süəda»nın öyrənilməsinə həsr edilmişdir. Bu fəsil də beş bölmədən ibarət- dir. Birinci bölmədə («Şərq ədəbiyyatında məqtəl janrı, onun strukturu və ideya özəllikləri») məqtəl * janrı haqqında geniş bəhs edilərək göstərilir ki, hicri tarixi ilə 61-ci il məhərrəm ayının 10-da (miladi 680-ci il oktyabrın 10-da) Kərbəla çölündə İmam Hüseynin qətlə yetirilməsi ilə nəticələnən və islam tarixində «Kərbəla vaqiəsi» və ya «Kərbəla müsibəti» adlı ilə yer alan hadisə çoxlu sayda ədəbi əsərlərin əsas mövzusuna çevrilmiş, islami ədəbiyyatda ortaq ədəbi mövzulardan olan İmam Hüseynin qətlə yetirilməsi ilə əlaqədar yazılan xüsusi bir ədəbi janrın – məqtəl janrının əsası qoyulmuşdur. 1
Məqtəl janrı ərəb ədəbiyyatında təşəkkül tapıb inkişaf etməyə başlasa da, ərəblərdə olduğundan daha geniş və rəngarəng bir şəkildə işlənməsi baxımından özünün ən yüksək mərhələsinə fars və türk ədəbiyyatında çatmışdır. Bu isə bilavasitə şiə məzhəbinin İranda Büveyhilər və Səfəvi- lərin hakimiyyəti illərində hakim dini ideologiyaya çevrilməsi ilə əlaqədar idi. İran ədəbiyyatında Kərbəla hadisəsinə həsr olunmuş ilk dəyərli və irihəcmli məqtəl örnəyi Hüseyn Vaiz Kaşifinin (ölümü: 1504/05) «Röv- zətüş-şühəda» əsəri sayılır. 2
nəkləri yaranmışdır. Türk alimi prof. Ə.Qaraxanın «Anadolu türk ədə- biyyatında «Məqtəli-Hüseynlər» adlı əsərində türk ədiblərinin bu janrda
* Məqtəl – ərəb sözü olub «qətl» kökündəndir; lüğəti mənasına görə «qətl yeri» deməkdir. 1 Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (devirler, isimler, eserler, terimler), cilt 6, İstanbul, 1986, s. 26; A.Karahan. Eski türk edebiyatı incelemeleri, İstanbul, 1980, s. 88; Ə.Dehxoda. Lüğətnamə. 1345 h., s. 3415 (fars dilində) 2
tesi Türkoloji Disiplini, Mezuniyet travayı, İstanbul, 1938-1939, s. 8; Ş.Güngor. Giriş // Fuzuli. Hadikatü’s-sü’eda (hazırlayan: dr. Şeyma Güngör), Ankara, 1987, s. XV-LXXIII
Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|