Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərinin yazılma səbəbi və əsas ideya istiqamətləri»
26 yazdığı əsərləri ilk dəfə olaraq ayrıca tədqiq edilmişdir. 1
Türk ədəbiyyatındakı məqtəllər içərisində tərcümə əsərlərinin də ayrıca yer tutduğu qeyd edilərək H.V.Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda» əsəri- nin türk müəlliflərinin ən çox müraciət etdiyi məqtəl örnəyi olması göstərilir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan ədəbiyyatında hələlik məlum olan ilk iki məqtəl örnəyi (Məhəmməd Nişatinin «Şühədanamə», Füzu- linin «Hədiqətüs-süəda» əsərləri) də H.V.Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda» əsərindən tərcümə olunmuşdur. Eləcə də XIX yüzillikdə Abbasqulu ağa Bakıxanovun «Riyazül-qüds», Məhəmmədtağı Dərbəndinin (Qumrinin) «Kənzül-məsaib» və «Gülzari- Hüseyni» adlı müstəqil əsərləri də Azərbaycan ədəbiyyatında məqtəl janrının geniş yayıldığını göstərir. Üçüncü fəslin «Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərinin yazılma səbəbi və əsas ideya istiqamətləri» adlanan ikinci bölməsində qeyd olu- nur ki, «Hədiqətüs-süəda» həcmcə Füzulinin ən böyük əsəri olmaqla bərabər, Kərbəla vaqiəsinə həsr olunmuş ən möhtəşəm sənət örnəyidir. Dissertasiyada Füzulinin bu mövzuya müraciət etməsinin müxtəlif səbəb- ləri göstərilir; bu səbəblər içərisində daha çox onun türkçülüyü, türk xalqı- na, türk dilinə olan böyük hörmət və məhəbbəti, milli təəssübkeşliyi ilə bağlılığı ön plana çəkilir. «Hədiqətüs-süəda» əsərinin yazılma tarixi dəqiq bilinmir. Türk alimi prof. Şeyma Göngör «Hədiqətüs-süəda»nın Konyadakı ən əski əlyazma nüsxəsinin 954/1547-ci ilə aid olduğunu əsas tutaraq bu tarixi «Hədiqətüs- süəda»nın tərcümə ili kimi qəbul edir 2 və həmin tarix özünü bütün hallar- da doğruldur. «Hədiqətüs-süəda» əsəri islam dünyasında ən böyük faciələrdən biri sayılan Kərbəla vaqiəsinə – imam Hüseynin öz məslək və əqidəsi yolunda həlak olması mövzusuna həsr olunsa da, əsərdə digər məsələlərə də yer verilmişdir. «Hədiqətüs-süəda» hər şeydən öncə öz iman, inam və etiqad- ları yolunda müsibətlərlə rastlaşan, lakin bu yoldan dönməyən haqq aşiqlərinə qoyulmuş «şəhidlik abidəsi»dir (Ə.Səfərli). Şəhidlik ən böyük şərəf və ən böyük rütbə kimi «Hədiqətüs-süəda»da elə bir şəkildə vəsf olunur ki, onu oxuyanlar bu həqiqəti asanlıqla dərk edir, təsvir olunan şəxslərin müqəddəs- liyini qəbul edir, onların şəxsiyyəti qarşısında Füzuli heyranlığına qoşulur və
1 A.Karahan. Anadolu türk edebiyatında «Maktel-i Hüseyn»ler, Edebiyat Fakül- tesi Türkoloji Disiplini, Mezuniyet travayı, İstanbul, 1938-1939 2 Ş.Güngor. Giriş//Fuzuli. Hadikatü’s-sü’eda (hazırlayan: dr. Şeyma Güngör), Ankara, 1987, s. XV-LXXIII
27 bu şəhidlərin həyat və mübarizəsindən örnək götürür: ...Mühəqqəq oldu bu tərtib olan müqəddəmədən Ki, rütbeyi-şühəda əşrəfi-məratibdir. 1 Füzulinin sevə-sevə vəsf və tərənnüm etdiyi şəhidlik islama görə elə bir yüksək mərtəbədədir ki, bu yolun sakinlərinin qovuşduğu əbədi həyat bir bağça – xoşbəxtlər bağçasıdır və Füzulinin öz əsərini Hüseyn Vaizdə olduğu kimi «şəhidlər bağçası» deyil, «xoşbəxtlər bağçası» * adlandırması onun füzuliyanə kəşfi idi. Füzuli insanlar içərisində ən çox bəlaya uğrayanların peyğəmbər oldu- ğunu xatırlayaraq birinci babda Adəm peyğəmbərdən başlayaraq Nuh, İbrahim, Yəqub, Yusif, Musa, İsa, Əyyub, Zəkəriyya və Yəhya kimi pey- ğəmbərlərin həyatına ümumi bir nəzər salmış, onların başına gələn müsibətlərdən söhbət açmışdır. Həmin hadisələri Kərbəla müsibəti ilə qarşılaşdıraraq müqayisə aparan şair bəşər tarixində Kərbəla hadisəsinə bənzər hadisələrin çox olduğunu qeyd etsə də, Kərbəla şəhidlərinin əzabının misilsiz olduğu qənaətinə gəlmişdir. Füzuli «Hədiqətüs-süəda»da təsvir etdiyi haqq aşiqləri içərisində imam Hüseynin təsvirinə daha geniş yer vermişdir. Çünki Kərbəla vaqiəsi yüksək dövlət məqamı üçün yox, islamın əslinə qayıdışı, insaniyyətin yüksək dərəcələrə çatması, ədalət, azadlıq, eləcə də zülmün kökünün kəsilməsi üçün idi. İmam Hüseyn zillət, alçaqlıq və zülmə boyun əyməyin insaniyyətə zidd bir hərəkət olmasını müsəlman dünyasına çatdırmaq üçün üsyan etdi və bu yolda şəhid oldu. Füzuli İmam Hüseyn hərəkatının fəlsəfəsini açıqlayaraq yazırdı:
Sanki bu günümüz üçün deyilmiş bu misralarda Füzuli bədxah qonşu- larımızın – ermənilərin torpaqlarımıza olan təcavüzünə və törətdiyi vəh- şiliklərə etiraz səsini ucaldaraq xalqımıza üz tutur, onu mübarizəyə, igid- liyə, intiqama səsləyirdi. Əsərdə insanın mənəvi və cismani köləliyə üsyanı və bu yolda öz
1 Füzuli. Hədiqətüs-süəda (şeirlər)//Füzuli. Bəng və Badə/Çapa hazırlayan: Sabir Əliyev. Bakı, 1993, s. 268 * Füzulinin bu əsərinin adındakı «xoşbəxtlər» «şəhidlər» sözündən qaynaqlandığı kimi, bağça sözü də «cənnət» anlayışından qaynaqlanmışdır. 2 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c./Tərtib edəni: Ə.Səfərli. Bakı, 2005, s. 250 Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|