Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Cami və Füzulinin «Hədisi-ərbəin»ləri: müqayisəli qarşılaşdırma»
- «Tamamilə yeni – orijinal təsir bağışlayan qitələr» adlı üçüncü bəndində
18 liləri öz əksini tapmış, həmin məsələlər konkret nümunələr əsasında dissertasiyada geniş şəkildə təhlil olunmuşdur. İkinci fəslin «Cami və Füzulinin «Hədisi-ərbəin»ləri: müqayisəli
Birinci bənd «Əslinə uyğun tərcümə-qitələr» adlanır. Dissertasiyada qeyd olunur ki, Caminin əsəri ilə aparılan qarşılaşdırma və müqayisələr Füzulinin tərcümə zamanı bir çox hallarda orijinala sadiq qalmağa, qitələrin məzmununu dəqiq verməyə çalışdığını göstərir. Tədqiqatda bu qrupa daxil olan səkkiz tərcümə-qitə müqayisəli şəkildə təhlil olunur. Onlardan birini nəzərdən keçirək.
(Adəm övladı yaşa dolduqca onda iki xislət [şey] cavanlaşar: hərislik [acgözlük] və tuli- əməl ) hədisini Cami şərh edərək belə nəzmə çəkmişdir:
1
(İnsanın ömür binasının xələli [pozulması] qocalığa görə hər zaman [daha da] artar. Ancaq onda iki sifət [xasiyyət] cavan qalır: mal toplamağa hərislik və tuli-əməl.) Füzulinin tərcüməsi isə belədir:
Göründüyü kimi, Füzuli Caminin qitəsinin əsas məzmununu sax- lamaqla bərabər, onu ana dilinə əslinə uyğun şəkildə tərcümə etmişdir. Hər iki qitənin birinci beyti arasında məna baxımından elə ciddi fərq yoxdur. Sadəcə olaraq Caminin birinci beyti məna baxımından « » (lakin) bağlayıcısı vasitəsilə ikinci beytlə qarşılaşdırılır; Füzulidə isə bu bağlayıcını feli bağlama şəkilçisi olan «-dikcə» əvəz edir. Orijinalın ikinci misrasındakı « » ifadəsi isə yerini dəyişərək dördüncü misrada işlənmişdir. Üçüncü misranın tərcüməsi isə olduqca dəqiqdir. Belə ki, « » sözü dəqiq qarşılığı olan «anda», « » feli «igitlənir»,
Tuli-əməl – sonsuz arzu, istək, yəni: insanın ölümü yada salmadan əlində olan ne- mətləri qoruyub saxlamaq və arzusunda olan şeyləri ələ gətirmək ümidi ilə yaşaması. 1 A.Mirzəyev. Cami, Nəvai və Füzuli yaradıcılığında 40 hədis. Bakı, 1997, s. 52. 2 Yenə orada
19 « » isə «iki xislət» sözləri ilə əvəz edilmişdir; « » (lakin) bağlayıcısı isə, qeyd olunduğu kimi, yerini dəyişərək ikinci misradakı «-dikcə» feli bağlama şəkilçisi ilə əvəzlənmişdir. Füzuli tərcümənin dördüncü misrasında da demək olar ki, həmin yolla getmiş, « » ifadəsini «hirsi-mal» izafəti ilə əvəz etmiş, «tuli-əməl» ifadəsini isə hədisdə və orijinalda olduğu kimi saxlamışdır. Dissertasiyada göstərilir ki Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsə- rinə daxil olan 40 qitədən (sonluq – xatimə qitə hesaba alınmır) yalnız səkkizi orijinala nisbətən sadiq qalmaqla tərcümə edilmişdir. Əlbəttə, belə bir vəziyyət orta yüzilliklər tərcüməsində məqbul sayılırdı. Çünki həmin dövrün tərcümə nəzəriyyəsində sərbəstlik elementləri aparıcı mövqe tutmuşdur. İkinci fəslin dördüncü bölməsinin ikinci bəndində («Sərbəstlik
«Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərinə daxil olan qitələr içərisində orijinala nisbətən sadiq qalmaqla, sərbəstlik elementlərinin üstünlük təşkil etdiyi qitələrin say etibarilə daha çox (16 qitə) olduğu göstərilir. Dissertasiya işində bu qrupa daxil olan hər bir qitə orijinalla müqayisəli şəkildə təhlil olunur. Örnək olaraq bir qitəni nəzərdən keçirək.
(Eşitdiyi hər bir şeyi söyləməyin özü insan üçün günahdır). Cami bu hədisin şərhinə həsr etdiyi qitəsində bir-birindən gözəl bənzətmələr yaratmışdır. Eyni zamanda o, qitənin ikinci və dördüncü misraları arasında eyni vəznə malik olub, bir-biri ilə həmqafiyə sözlər (« »;« ») işlətməklə «səci-mürəssə» 1 poetik fiqurundan da istifadə etmişdir:
2
(Kişi üçün həmin günah kifayətdir ki, ayağını əmin-amanlıq [olan] yerdən kənara qoya, qulağının bacasından [seyvanından] içəri düşən hər şeyi dil keçidi ilə [vasitəsilə] bayıra çıxara). Caminin əsərini tərcümə edən Füzuli onun qitəsinin (eyni zamanda hə- disin də) əsas məzmununu və bir sıra ifadələri olduğu kimi saxlamağa müvəffəq olmuşdur. Belə ki, Füzuli bu qitədə ilk misranı « » sözü istisna olmaqla, demək olar ki, eynilə tərcümə etmişdir. Lakin ikinci misrada belə
1 M.Quliyeva . Klassik Şərq bəlağəti və Azərbaycan ədəbiyyatı. Bakı, 1999, s. 137 2 A.Mirzəyev. Cami, Nəvai və Füzuli yaradıcılığında 40 hədis. Bakı, 1997, s. 77
20 dəqiqlik müşahidə olunmur. Üçüncü və dördüncü misra isə orijinalın üçüncü misrası ilə eyni olsa da, burada fikir və mənanı ifadə baxımından Füzuliyə məxsus obrazlı deyim tərzi vardır. Füzuli orijinalda olmayan bir- birindən gözəl bənzətmələr («sədəfi-səm’» – qulaq, «gühər» – söz) işlətməklə fikrin daha gözəl və obrazlı ifadəsinə nail olmuşdur. Onu da qeyd edək ki, bu bənzətmələrdən biri olan «gühər»in «söz»ün metaforası olaraq işlənməsi ənənədən gəlsə də, «sədəfi-səm’»in «qulaq» metaforası kimi istifadəsi fərdi xarakterlidir və olduqca orijinal səslənir. Çünki Füzulinin qulağı sədəfə bənzətməsinin həm zahiri, həm də daxili əsası vardır. Məsələnin birinci tərəfi qarşılaşdırılan hər iki predmetin zahiri görünüşü ilə bağlıdır, çünki qulaq özünün zahiri quruluşu baxımından müəyyən mənada sədəfi xatırladır. Məhz buna görə də əgər qulaq sədəfi xatırladırsa, onda ona düşən söz də gövhər olmalıdır. Bunun üçün də «sədəfi-səm’» – «qulaq» bənzətməsi ənənədən gələn «gühər» – «söz» bənzətməsinin məntiqi davamı kimi səslənir. Məsələnin ikinci tərəfini, yəni bənzətmənin daxili əsasını isə orta əsrlər elmi mülahizələri təşkil edir. Məlumdur ki, sədəfə yağış damcısı düşməyincə gövhər (mirvari) əmələ gəlməz. Füzulinin bir qəzəlinin məqtə beytində deyildiyi kimi: Sədəf su almayınca əbri-nisandan gühər verməz.
Eləcə də tələffüz olunan söz də tək-tək səslərdən ibarətdir və o, yalnız qulağa düşəndən (eşidiləndə) sonra «söz» – «gühər» olur. Beləliklə, Füzulinin hər iki bənzətməsi təsadüfi olmayıb, real, təbii və elmi əsaslara malikdir: Kişiyə ol günəh yetər ki, dili Şö’leyi-şər olub zəbanə çəkər. Sədəfi-səm’inə düşən gühəri Çıxarub rişteyi-bəyanə çəkər. 2 Göründüyü kimi, Füzuli tərcümə zamanı «formal dəqiqliyin» 3 (F.Və-
lixanova) əsiri olmayaraq orijinala sərbəst yanaşmış və əsərin «ruhunu tərcümə etməyə» (H.Heyne) müvəffəq olmuşdur. İkinci fəslin dördüncü bölməsinin «Tamamilə yeni – orijinal təsir
Hədisi-ərbəin» əsərinə daxil olan qitələrin böyük bir qismini orijinalın ifadə etdiyi məna saxlanılmaqla tamamilə orijinal səslənən qitələr təşkil
1 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, I c., / Tərtib edəni: H.Araslı. Bakı, 2005, s. 152 2 A.Mirzəyev. Cami, Nəvai və Füzuli yaradıcılığında 40 hədis. Bakı, 1997, s. 77 3 Ф.Велиханова. Азербайджанская советская поэзия на русском языке. Баку, 1982, стр. 13 Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|