Noyabr november miras

 NOYABR   NOVEMBER    MİRAS
 
| 
51
ArAŞdIrmA   REsEARCH
ghazals. Gulshani has one Allah and soul. There is Allah eter-
nity in his soul: “Könüldən özgə nəm var, varə bəndən, Aparə 
gizlü razum yarə bəndən”. He addresses to Allah, he waits 
aid only from Allah:  
 
 
 
God, I pray for help,
 
Don’t separate from faith.
Gulshani’s soul is longing for reaching his sheik, friend and 
friend’s  land.  He  devoted  many  poems  to  courageous  men. 
Couplets  and  distiches  of  the  sheik  patterned  with  apho-
risms  sound  perfectly  in  poetic  style:  “Hər  rəng  ilə  ipligi 
boyasan  ipək  olmaz,  Çün  kərkəsi-nəfsün  anun  ilə  tülək  ol-
maz; Nedüm elm ilə yox cəhlün təmizi,  Müməyyiz seçəməz 
ətləslə bezi; Mələk yanındə çün şeytan gərəkməz; Kəfən geyüb 
girdik eşqün yolinə”. Nobody knows who is dead and alive; 
Gulshani’s the most beautiful divine poems have something 
common with the poems of Yunus Emre and Nasimi. Wish 
to comparing them appears and there are tens of such poems: 
       
 
Yetmiş iki millətin bir dili var söylərəm,
 
Türfə budur bən bana söyləyübən dinlərəm.
 
 ... Eşq ilə den halimi noləsidir aqibət,
 
Nəm var isə çün anun oləsidir aqibət.
 
... Bəndə sığar əzəl-əbəd, sanə görə zühur edüb,
 
Vüs`ət ilən vəleyk mən an ilə şanə sığmazam
 
...  Ey nuri-dilü didə, didarünə müştaqəm,
 
Vey yari-pəsəndidə, didarünə müştaqəm.
There are rather much works generalized on Sufism, sects, as 
well as reflected separate approaches. The ridge of sects, the 
source  of  which  shows  his  binding  to  Muhammad  Prophet 
and Excellency Ali also created. One of such ranges’ copies 
was  displayed  in  manuscripts  of  Rovshani  and  Gulshani 
Divans. Thinking about those ranges’ being interesting from 
aspect  of  sects,  Sufism,  especially  commemoration  of  Seyid 
Yahya, Rovshani and Gulshani, we present the fragment of 
original text translation in Persian: 
 
 
...Our Seyyid Hashimi Yahya 
 
From Ali-Aba.
 
From Hashimi all feet ground,
 
Omar Rovshani far from arrogance and pride.
 
From Rovshani to sheik Ibrahim,
 
Food source and pure of the pure.
V.  İstanbul Universiteti kitabx. T-890. 
VI.  İstanbul Millət kitabx. Ali Emiri ef. (Manz.es.)-379. 
Şeyx İbrahim Gülşəni Bərdəinin türk Divanının bu nüsxələrin 
müqayisəsi əsasında hazırlanmış mətninin başlanğıc beyi  Ey 
məhəbbətdən  təcalla  eyləyən  eynül-bəqa,  Elminün  eynin 
görən latəyyindən liqa  - şəklindədir.
Şeyx Gülşəninin türk “Divan”ı ən`ənəvi məzmun və üslubda 
bir Divan deyil. “Divan”dakı şeirlərin çoxu qəzəl-ilahilərdir. 
Gülşəninin bir Allahı, bir də könlü var. Könlündə də yalnız 
Allahı  əbədilik  bərqərardır:  Könüldən  özgə  nəm  var,  varə 
bəndən, Aparə gizlü razum yarə bəndən. Xitabları Allahadır, 
yalnız ondan mədəd gözləyir: 
 
İlahi, dilərəm bana mədəd Səndən, mədəd Səndən,
 
Ayırma, ya Rəbb, imandən mədəd Səndən, mədəd Səndən.
Gülşəninin  könlü  şeyxinə,  dostuna,  dost  elinə  qovuşmaq 
həsrətindədir  Ərənlərə  neçə-neçə  şeir    həsr  etmişdir. 
Şeyxin  xalq  dilindən  gələn  hikmətli  ifadələrlə,  aforizmlərlə 
bəzənmiş misraları, beytləri poetik donda daha mükəmməl 
səslənməkdədir:  Hər  rəng  ilə  ipligi  boyasan  ipək  olmaz, 
Çün  kərkəsi-nəfsün  anun  ilə  tülək  olmaz;  Nedüm  elm  ilə 
yox  cəhlün  təmizi,    Müməyyiz  seçəməz  ətləslə  bezi;  Mələk 
yanındə  çün  şeytan  gərəkməz;  Kəfən  geyüb  girdik  eşqün 
yolinə, Kim ölüb, kim diridir, bilmək olmaz; Gülşəninin ən 
gözəl  ilahi  şeirləriYunus  Əmrə,  Nəsimi  şeirləri  ilə  səsləşir. 
İstər- istəməz müqayisə arzusu yaranır və bu şeirlər onlarladır: 
 
Yetmiş iki millətin bir dili var söylərəm,
 
Türfə budur bən bana söyləyübən dinlərəm.
 
... Eşq ilə den halimi noləsidir aqibət,
 
Nəm var isə çün anun oləsidir aqibət.
 
 ... Bəndə sığar əzəl-əbəd, sanə görə zühur edüb,
 
Vüs`ət ilən vəleyk mən an ilə şanə sığmazam
 
...  Ey nuri-dilü didə, didarünə müştaqəm,
 
Vey yari-pəsəndidə, didarünə müştaqəm.
Təsəvvüf,  təriqətlər  haqqında  ümumiləşdirilmiş,  eləcə  də 
ayrı-ayrı yanaşmaları əks etdirən xeyli sayda əsər möbcuddur. 
Qaynağının  Məhəmməd  peyğəmbərə  (s.ə.s.),  Həzrəti  Əliyə 
bağlılığını  göstərən  təriqət  silsilənamələri  də  yaranmışdır. 
Belə silsilənamələrdən birinin Rövşəni və Gülşəni Divanları 
əlyazmalarında  nüsxələri  aşkarlamışdır.  Sözü  gedən  həmin 
silsilənamənin  təriqətlər,  təsəvvüf,  xüsusilə  Seyyid  Yəhya, 
Rövşəni  və  Gülşəninin  anılması  baxımından  maraqlı 
olduğunu  düşünərək  fars  dilində  olan  orijinal  mətninin 
tərcüməsindən fraqmenti təqdim edirik: 
 
...Sədrəddindən də bizim Seyyidimiz

---

52 
| 
MİRAS   NOYABR   NOVEMBER
ArAŞdIrmA   REsEARCH
 
Amir Sheik Ahmad in two worlds 
 
After Gulshani Sheik Ibrahim. 
The  problems  with  publication  of  Gulshani  Bardai’s  work. 
Only publication of the comment of Fanai to 500 couplets of 
his ‘Manavi’ was known till now (Ist. 1289). We encounter 
with the samples of poems in editions of corresponding dis-
tinctive sources and explorations held within the topic. These 
sometimes can be some couplets and several poems rarely. The 
richest of them from this aspect is Muhyi’s “Managib”. The 
dates of literature and the samples in relevant poem anthol-
ogy are valuable. 
The text of Mehmet Akay’s 174 poems he added to “Ibrahim 
Gulshani Divan” doctoral thesis is not yet published. The in-
formation on primary editions in two variants together with 
researches  by  Prof.  Azada  Musayeva  of  Gulshani’s  Turkic 
“Divan”: 
I. Sheik Ibrahim Gulshani Bardai. Divan (Azada Musayeva 
prepared  based  on  manuscript  sources  and  author  of  pref-
ace), Baku: Europe-Asia, p. 2006. 416. The text reflected the 
results of Divan researches on the basis of three copies was 
added. 
II.  Sheik  Ibrahim  Gulshani  Bardai  and  Turkic  Divan  (re-
searches based on primary sources and transphoneliteracy of 
comparative text of Turkish Divan manuscripts.) in 2 volume, 
p.  1215,  Baku:  Science  and  Education,  2012.  On  the  first 
part of this book complied in two volumes the time of Ibrahim 
Gulshani’s research, life in time context, manuscript heritage, 
scientific-Paleograhic  description  of  Turkish  “Divan”  manu-
scripts,  textological  research,  transphoneliteracy  problems, 
idea-artistic sources, poetic-stylistical pecularities, Mutasavvif 
predecessors and followers are for the first time explored com-
prehensively. In the second part 766 ghazals- divine, tuyugs, 
the results of comparative text of 6 copies received from foreign 
countries of Turkish Divan manuscripts of Bardai, poems in 
syllabic metre based on the number of syllables and other co-
lourful works and transphoneliteracy of ‘Pandname’ are given 
for the first time. In the works of Sheik Ibrahim Gulshani Bar-
dai, his endless love to Allah, our Prophet and capable person 
are praised with divine frankness.  
Researches of manuscripts show once again that personalities 
like Sheik Ibrahim Gulshani Bardai belonged to one people. 
Gulshani  was  born  in  Azerbaijan-  Barda,  lived  in  Tabriz, 
Turkey - Diyarbakir, Egypt, died in Cairo and his grave is 
there. But he was respected, known as general Turkish man, 
general Eastern man, scientist and poet, public personality in 
Azerbaijan, Turkey and Egypt.
 
Ali-Əbadan olan Haşimi Yəhyaya.
 
Haşimidən də hamının (ayağının) torpağı,
 
Təkəbbür və məğrurluqdan uzaq olan Ömər Rövşəniyə.
 
Rövşənidən isə hamının azuqə mənbəyi olan
 
Şeyx İbrahimə - safların safına.
 
Gülşəni Şeyx İbrahimdən sonra isə,
 
Hər iki dünyada əmir olan Şeyx Əhmədə.
Gülşəni  Bərdəi  əsərlərinin  nəşri  problemləri.  Yaxın  za-
manlara  kimi  yalnız  “Mə`nəvi”sinin  500  beytinə  Fənainin 
yazdığı  şərhin  nəşri  məlum  idi  (İst.  1289).Müvafiq  fərqli 
mənbələrin,  mövzu  dairəsində  aparılmış  tədqiqatların 
nəşrlərində şeirlərindən örnəklərlə rastlaşırıq. Bunlar bəzən 
bir neçə beyt, bəzən bir neçə şeir ola bilir. Bu baxımdan ən 
zəngin olanı Muhyinin “Mənaqib”idir. Ədəbiyyat tarixləri və 
müvafiq şeir antologiyalarındakı nümunələr də dəyərlidir. 
Mehmet Akayın “İbrahim Gülşəni Divanı” adlı doktora tezinə 
əlavə etdiyi 174 şeirin mətni təəssüf ki, hələ də nəşr olunmayıb. 
Gülşəninin türk “Divan”ının prof. Azadə Musayeva tərəfindən 
araşdırmalarla birgə iki variantda ilkin nəşrləri ilə bağlı bilgilər: 
 I. Şeyx İbrahim Gülşəni Bərdəi. Divan(Əlyazma qaynaqları 
əsasında  nəşrə  hazırlayan  və  ön  sözün  müəllifi  Azadə 
Musayeva),Bakı: Avro-Asiya,2006. 416 s. Üç nüsxə əsasında 
hazırlanmış  Divana  araşdırmaların  nəticələrini  əks  etdirən 
mətn əlavə edilmişdir.
II.  Şeyx  İbrahim  Gülşəni  Bərdəi  və  Türk  Divanı  (İlkin  qa-
ynaqlar əsasında araşdırmalar və türk Divanı əlyazmalarının 
müqayisəli  mətninin  transfoneliterasiyası).  2  cilddə,  1215 
s.  Bakı:  Elm  və  Təhsil,  2012.  İki  cilddə  tərtiblənmiş  bu 
kitabın  birinci  hissəsində  İbrahim  Gülşəninin  tədqiq  tar-
ixi, zamanı kontekstində həyatı, əlyazma irsi, Türk “Divan”ı 
əlyazmalarının  elmi-paleoqrafik  təsviri,  tekstoloji  tədqiqi, 
transfoneliterasiya  problemləri,  ideya-bədii  qaynaqları,  po-
etik-üslubi  özəllikləri,  mütəsəvvif  sələf  və  xələfləri  və  s.  ilk 
dəfə əhatəli araşdırılır. İkinci hissədə Gülşəni Bərdəinin türk 
“Divan”ı  əlyazmalarının  xarici  məmləkətlərdən  alınmış  6 
nüsxəsinin müqayisəli mətninin nəticəsi olan 766 qəzəl- ilahi-
sinin, tuyuğlarınının, heca vəznində şeirlırinin və s. rəngarəng 
məzmunlu əsərlərinin, “Pəndnamə”sinin transfoneliterasiyası 
ilkin dəfə təqdim olunur. Şeyx İbrahin Gülşəni Bərdəinin bu 
əsərlərində  Allaha,  Peyğəmbərimizə,  kamil  insana  sonsuz 
sevgisi ilahi bir səmimiyyətlə tərənnüm olunur.      
Əlyazmaları üzərində araşdırmalar bir daha göstərir ki, Şeyx 
İbrahim  Gülşəni  Bərdəi  kimi  şəxsiyyətlər  həqiqətən  yalnız 
bir xalqa mənsub olmurlar. Gülşəni Azərbaycanda- Bərdədə 
doğu-lub,  Təbrizdə,  Türkiyədə  -  Diyarbəkirdə,  Misirdə 
yaşayıb, Qahirədə dünyasını dəyişib, qəbri də oradadır. Lakin 
o, Azərbaycanda, Türkiyədə, Misirdə sayılıb-sevildiyi, doğma 
olduğu  kimi  üm-mtürk,  ümumşərq,  hətta  ümumbəşəri  bir 
şəxsiyyət, alim və şair olub. 

---