Nazorat uchun savollar
1. M oliya kategoriyasining qanday xususiyatlari mavjud?
2. Moliyaning qanday funksiyalari mavjud?
3. M oliya siyosatining m ohiyati nimadan iborat va uning o'ziga xos
xususiyatlari nima ?
4. M oliya siyosatining asosiy tamoyillariga ta vsif bering.
5. M oliya siyosatini olib borishning qanday y o ‘nalishlari mavjud?
6. M oliyani boshqarish mohiyati nimalardan iborat?
7. 0 ‘zbekiston R espublikasi m oliyani boshqarish tizim ining ta rk ib i
nimalardan iborat?
8. D avlat budjetining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyatini yoriting.
9. Davlat budjeti daromadlarining xususiyatlari nimalardan iborat?
10. Davlat budjeti xarajatlarining xususiyatlari nimalardan iborat?
IV bob.
K O R X O N A L A R M O L 1Y A SI
4 .1 . Korxonalar moliyasining mohiyati
M oliya u m u m iq tiso d iy kategoriya sifatida davlatning faoliyat
k o ‘rsatishi u c h u n m o d diy asosni tashkil etadi. M o liy a davlatga
yuklatilgan siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarni amalga oshirish,
jam iyatda kengaytirilgan ishlab chiqarishni ta ’minlash u ch u n kerakli
pul mablag‘larini yetkazib beradi. Ushbu faoliyatni amalga oshirishda
soliqlar, toMovlar, bojlar, davlat kreditini jam lagan m oliya davlat
uchun obyektiv va zarur xususiyatga ega b o ‘ladi. Ushbu jarayonda
korxonalar moliyasi alohida o 'rin egallaydi.
Korxonalar moliyasi mamlakat moliya tizimining asosiy b o ‘g‘ini
hisoblanadi va u yalpi ijtimoiy mahsulot ham da milliy darom adning
yaratilishi, taqsimlanishi va sarfianishi bilan bogMiq jaryonlarni o ‘z
ichiga oladi. K orxonalar moliyasi yalpi ijtimoiy mahsulot va milliy
d a ro m a d n in g asosiy qismi y aratiladigan m oddiy so h ad a faoliyat
k o ‘rsatadi.
Korxonalar moliyasi o ‘z mohiyatiga k o‘ra korxonaning tadbirkorlik
faoliyati n a tija sid a xususiy k a p ita l, m aqsadli m ark azlash g an va
markazlashmagan pul fondlarining shakllanishi, ularni taqsimlanishi
ham da sarfianishi bilan b o g iiq moliyaviy yoki pul munosabatlaridan
iboratdir.
K o rx o n a la r m oliyasining iqtisodiy m ohiyatiga asosan barcha
moliyaviy m unosabatlarning yo'nalishlarini quyidagicha guruhlarga
ajratish mumkin:
l)
Korxonalarni tashkil etishda xususiy kapitalni va ustav kapitalini
shakillantirishdagi ta ’sischilar o ‘rtasidagi munosabatiar. Ustav kapitalini
shakllantirishning aniq usullari korxona faoliyat ko'rsatishining tashkiliy-
huquqiy shakliga bevosita b o g ‘liqdir. Bu yerda k o rxonalar ochiq
hissadorlik jam iyati, yopiq hissadorlik jamiyati, m a ’suliyati cheklangan
jam iy at, xususiy k orxona va bo shq a m ulkchilik shaklida faoliyat
ko‘rsatishi m um kin. K orxonalar ustav kapitali ishlab chiqarish fond-
larini, m oddiy va nom oddiy aktivlarni shakllantirishdagi birlamchi
moliyaviy m anba b o i ib hisoblanadi;
2) Mahsulotlarni ishlab chiqarish va ularni sotish bilan b o g ‘liq
b o ‘lgan alohida korxonalar o'rtasidagi moliyaviy m unosabatlar. U shbu
moliyaviy munosabatlarga xomashyo, m ateriallar va tayyor m ahsulotlar
yctkazib beruvchi t a ’m inotchi h a m d a sotib oluvchi korxonalar o 'r
tasidagi, investitsiya faoliyatini olib borishdagi quruvchi tashkilotlar
o'rtasidagi, yuklarni yetkazib berish bilan bog'liq transport tashkilotlari
o'rtasidagi, aloqa va bojxona muassasalari o'rtasidagi m unosabatlarni
kiritish mumkin. Ushbu m unosabatlar korxonalar moliyasini tashkil
etish va u n in g tijo ra t faoliyatidagi m o liy av iy n a tija s in in g asosi
hisoblanadi;
3) K orxonalar va u ning tashkiliy b o ‘g ‘inlari (filiallar, sexlar,
brigadalar, bo'lim lar) o'rtasidagi xarajatlarni moliyalashtirish, foydani
va aylanma mablag'larm sarflanishi bilan bog'liq m unosabatlar. U shbu
m unosabatlar korxonada ishlab chiqarishni tashkil etish va u n ing bir
m arom da faoliyat ko'rsatishiga bevosita t a ’sir etadi;
4) Korxonalar va uning ishchilari o'rtasidagi ish haqini to 'la sh ,
soliqlarni to'lash, foydani taqsimlash va sarflanishi, aksiyadorlik jam iya-
tida aksiyalarni chiqarish va ularni joylashtirilishi, aksiyalar b o 'y ich a
dividendlarni to'lash, jarim alarni to 'lash bilan bog'liq m unosabatlar.
Ushbu munosabatlar ularda mavjud m ehnat resurslaridan samaradorlik
bilan foydalanishga t a ’sir ko'rsatadi;
5) Korxonalar va yuqori tashkilotlar, m oliya-sanoat birlashm alari,
xoldinglar, uyushm alar va assotsiatsiyalar o'rtasidagi m unosabatlar.
Ushbu munosablar korxonalar o'zlari a ’zo hisoblangan yuqori tash k i
lotlar
o'r tasid agi m a r k a y la s h g a n
niaqsadli pul
f o n d l a r i n i
va
z a x i r a la r n i
shakllantirishi, taqsim lanishi va ularni
s a r f l a n i s h i ,
ilm iy -ta d q iq o t
ishlarini tarm oq bo'yicha
'Marketing
tadqiqotini o'tkazish, investitsiya
faoliyatini olib borishda qaytarib berish sharti asosidagi moliyaviy
yo rd am ko'rsatish, aylanm a m ab la g 'la rin i to 'ld iris h bilan b o g 'liq
m unosabatlarni
o'z ichiga oladi. M u n o sab a tla rn in g u sh b u guruhi
tarm oq ichidagi korxonalarm ishlab chiqarishini rivojlantirishni qo'llab-
quw atlash bilan bevosita bog'liq pul m ablag'larini qayta taqsim lash
h a m d a ularni ishlatilishi bilan bog'liq m u n osabatlardan iborat;
6) Tijorat tashkilotlari va korxonalar o'rtasidagi qimmatli qog'ozlarni
tnuomaiaga chiqarish va ularni joylashtirish, o 'z a ro kreditlashtirish,
q o 'sh m a korxonalarni tashkil etishda muassis sifatida ishtirok etish
bilan bog'liq munosabatlar. U sh b u m un o sab atlar korxonalarning o 'z
faoliyatini moliyalashtirishdagi q o 'sh im c h a moliyaviy m anbalarni jalb
etish bilan bog'liq faoliyatga bevosita bog'liqdir;
Dostları ilə paylaş: |